Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

1530 - 1584 - studiował na Akademii Krakowskiej, następnie na uniwersytecie w Królewcu, skąd wyjechał do Włoch, - już w Padwie rozpoczyna pisać drobne utwory po łacinie, - przebywa na dworach królewskich i magnackich, - studia, podróże i kontakty z uczonymi i humanistami dały Kochanowskiemu wiedzę filologiczną, humanistyczną oraz ogładę i wprawę literacką,

- w latach 1556-1559 odbyć dwie kolejne podróże do Włoch - w latach 1556-1559 odbyć dwie kolejne podróże do Włoch. Stamtąd drogą poprzez Francję i Niemcy wrócił już na stałe do Polski, gdzie dzięki poparciu podkanclerzego koronnego Piotra Myszkowskiego dostał się na dwór Zygmunta Augusta, gdzie ok. 1564 r. mianowano go sekretarzem królewskim, - służył królowi podczas burzliwych sejmów, zajmował się działaniami politycznymi, czego ślady widać w jego utworach, - po ucieczce króla Henryka Walezego wycofał się z życia dworskiego i na dwór królewski już nie wrócił,

- osiedlił się w 1574 roku w odziedziczonym po ojcu majątku w Czarnolesie, - w 1575 r. poślubił Dorotę Podlodowską, z którą miał sześć córek (trzy zmarły w dzieciństwie) oraz syna (urodził się już po nagłej śmierci Jana), - zmarł nagle w Lublinie 22 sierpnia 1584. Przyczyny śmierci nie są dokładnie znane.

Jan Kochanowski pisał treny, pieśni, psalmy, dramaty i fraszki, którym dzisiaj się bliżej przyjrzymy. Fraszka ( z włoskiego frasca to drobiażdżek, gałązka) – krótki, zwięzły utwór poetycki, często o charakterze humorystycznym. Mówi o sprawach zwykłych, codziennych, niekiedy błahych. Jej pierwszym twórcą w języku polskim jest właśnie Jan Kochanowski.

Wśród fraszek Kochanowskiego możemy wyróżnić kilka rodzajów: - żartobliwo – krytyczne („Na nabożną”, „Na Konrata”, „Na młodość”), - refleksyjne („Na zdrowie”, „Na lipę”, „Na dom w Czarnolesie”), - kronikarsko – pamiętnikarskie („Na most warszawski”), - fraszki będące obrazkami obyczajowymi („O Koźle”).

Podczas analizy fraszki zaobserwowaliśmy: NA NABOŻNĄ Jeśli nie grzeszysz, jako mi powiadasz, Czego się, miła, tak często spowiadasz? Podczas analizy fraszki zaobserwowaliśmy: - utwór charakteryzuje zwięzłe ujęcie myśli i żartobliwy ton, - sugestywny portret przesadnie religijnej niewiasty stojącej wciąż u konfesjonału, - podkreślenie rozdźwięku między deklarowanym słowem a czynem, - kpina z fałszywej pobożności, ośmieszenie nadmiernej gorliwości w praktykach religijnych.

NA KONRATA Milczycie w obiad, mój panie Konracie; Czy tylko na chleb gębę swą chowacie? Dobre wychowanie nakazuje, jak poucza Kochanowski, aby podczas posiłku prowadzić również kulturalną konwersację (byle nie z pełnymi ustami!) - takie wnioski należy z fraszki wyciągnąć. Dla przedstawionego przez petę biesiadnika najważniejsze jest jedzenie, a nie przyjemność z wymiany myśli podczas spotkania.

O KOŹLE Kozieł, kto go zna, piwszy do północy, Nie mógł do domu trafić o swej mocy; Ujźrzawszy kogoś: "Słuchaj, panie młody, Proszę cię, nie wiesz ty mojej gospody?" A ten: "Niech cię znam, tedy się dowiewa". "Jam - pry - jest Kozieł". "Idźże spać do chlewa!" Opowiedzmy sobie tę fraszkę: Pewien szlachcic nie mógł trafić do domu po obficie zakrapianej alkoholem biesiadzie. Zapytał więc przechodnia, którędy ma iść. Ten usłyszawszy nazwisko szlachcica kazał iść mu do chlewu. Pomysłu do jej napisania dostarczyło nazwisko bohatera – Kozieł to osoba, którą rzeczywiście znał poeta. Kochanowski w sposób humorystyczny skrytykował pijaństwo. Ukazał realia życia XVI-wiecznej szlachty.

NA MŁODOŚĆ Jakoby też rok bez wiosny mieć chcieli, Którzy chcą,żeby młodzi nie szaleli. Kochanowski usprawiedliwia w tym utworze młodzieńczą radość, porównując ją do wiosny. Bez szaleństw młodości, nie można dorosnąć i się ustatkować, tak jak i bez wiosny w rocznym cyklu nie można oczekiwać i przeżywać innych pór roku.

O MIŁOŚCI Próżno uciec,próżno się przed miłością schronić, Bo jako lotny nie ma pieszego dogonić? To kolejny krótki utwór, mający skondensowaną formę liryczną (epigramat – w antyku tak nazywano dwuwersowe wiersze), zbliżony wymową do aforyzmu. Zawiera refleksję na temat bezbronności człowieka wobec miłości.

DO HANNY Na palcu masz dyjament, w sercu twardy krzemień, Pierścień mi, Hanno, dajesz, już i serce przemień! To jedna z wielu fraszek Kochanowskiego mówiących o miłości i kierowanych do przedstawicielek płci pięknej. Do kobiety – osoby przekornej i nieprzewidywalnej (niekoniecznie takie imię noszącej) zwraca się mężczyzna, który oprócz pierścienia (dyjamentu) chce, aby w jej sercu pojawiło się uczucie zamiast twardego kamienia.

Zbierzmy teraz wnioski, które pojawiły się podczas czytania fraszek: - różnorodne są pod względem stylistycznym, realizują różne wzorce gatunkowe: pieśni, anegdot, sonetów, epigramatów, - w parze z różnorodnością gatunkową idzie wersyfikacja – są to różne wiersze sylabiczne: od pięciozgłoskowca do czternastozgłoskowca; od utworów krótkich, dwuwersowych po dzieła bardziej rozbudowane (fraszki takie będziemy analizować na kolejnej lekcji),

- w utworach wykorzystane są wszystkie rodzaje komizmu: słowny, sytuacyjny i postaci; ośmiesza się bowiem różne aspekty życia ówczesnego człowieka.

Do najczęściej stosowanych przez Kochanowskiego w fraszkach środków stylistycznych zaliczyć możemy: - epitety: „panie młody”, „twardy krzemień”, - powtórzenia: „Próżno uciec, próżno się przed miłością schronić”, - metafory: przed chwilą zacytowany fragment z fraszki „O miłości” ma charakter metaforyczny- nie chodzi bowiem o uciekanie w sensie fizycznym ale o o walkę z miłością, - apostrofy: „Jeśli nie grzeszysz”, „... mi, Hanno, dajesz,...”,

- wykrzyknienia „Idźże spać do chlewa. ” - wykrzyknienia „Idźże spać do chlewa!”. Obok wymienionych środków Kochanowski w innych jeszcze fraszkach stosuje: porównania, synonimy, peryfrazy, personifikacje. Zauważymy je we fraszkach takich, jak: „Na lipę”, „Na zdrowie”, „Na dom w Czarnolesie”.