Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Układ pokarmowy człowieka

Odżywianie się, a więc proces pobierania i asymilowania pokarmu, jest jedną z podstawowych funkcji życiowych, od których zależy funkcjonowanie całego organizmu. Zespół narządów wchodzących w skład układu pokarmowego ma za zadnie dostarczenie organizmowi składników niezbędnych do budowy i odnowy własnych tkanek, oraz substancji energetycznych, koniecznych do podtrzymywania procesów życiowych.

Budowa układu pokarmowego Układ pokarmowy człowieka można podzielić na przewód pokarmowy oraz gruczoły dodatkowe. Przewód pokarmowy tworzą: jama ustna (1) gardło (3) przełyk (4) żołądek (5) jelito cienkie (8) jelito grube (6) Przewód pokarmowy kończy się otworem odbytowym (9). Gruczoły należące do układu pokarmowego to: ślinianki (2) trzustka (6) wątroba (10)

Jama ustna 1 – warga 2 – podniebienie twarde 3 – podniebienie miękkie 4 – migdałki podniebienne 5 – zęby 6 - język Jama ustna to początkowy odcinek przewodu pokarmowego, ograniczają ją od przodu wargi, bo bokach policzki, od góry podniebienie; z tyłu łączy się z gardłem. W jamie ustnej znajdują się zęby oraz mięsisty język. W niej następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie go do dalszego trawienia. Pokarm zostaje rozdrabniany, miażdżony i mieszany ze śliną.

Język Narząd zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych, położony na dnie jamy ustnej. Bierze udział w formowaniu kęsów pokarmowych i przesuwaniu ich do gardła. Jest także narządem zmysłu smaku. Pokryty jest błoną śluzową, w której znajdują się liczne brodawki smakowe. Na brodawkach języka znajdują się kubki smakowe (ryc.1), które mają różną wrażliwość chemiczną, co umożliwia różnicowanie wrażeń smakowych. Ilość odróżnianych smaków jest nieograniczona. Zawsze jednak stanowią one kombinację czterech smaków podstawowych: słodkiego, kwaśnego, słonego i gorzkiego.

„Mapa smaków” słodki – czubek języka kwaśny – po bokach języka, w tylnej połowie słony – brzegi języka i części zbliżające się ku przodowi gorzki – tył języka

Zęby U człowieka istnieją dwa pokolenia zębów: mleczne i stałe. Zęby mleczne wyrzynają się zwykle w drugiej połowie pierwszego roku życia i jest ich razem dwadzieścia (po dziesięć w szczęce i w żuchwie). W każdej połówce szczęki, w uzębieniu mlecznym, wyróżniamy: dwa siekacze (1), jeden kieł (2) i dwa zęby trzonowe (3). Pomiędzy 7 a 13 rokiem życia zęby mleczne wypadają i stopniowo są zastępowane przez zęby stałe.

Zęby W skład uzębienia stałego wchodzą 32 zęby umieszczone symetrycznie w szczęce i żuchwie po lewej i prawej stronie. Są to: siekacze (1), kły (2), zęby przedtrzonowe (3) i trzonowe (4). Tak zróżnicowane uzębienie nazywamy heterodontycznym. Umożliwia ono odcinanie kawałków pokarmów (siekacze), przytrzymywanie kęsów pokarmowych (kły), oraz ich miażdżenie i rozcieranie (trzonowce i przedtrzonowce). Schematyczny zapis liczby zębów to tzw. wzór zębowy Wzór zębowy dorosłego człowieka: 2 1 2 3 Oznacza on, że w każdej połówce szczęki i żuchwy występują 2 siekacze, 1 kieł, 2 zęby przedtrzonowe i 3 trzonowe, razem 32 zęby. (2+1+2+3)*4 = 32 po przemnożeniu przez 4 (dwie połówki szczęki i dwie połówki żuchwy).

Budowa zęba Każdy ząb składa się z korony (1), szyjki (3) i korzenia (2). Każdy ząb okryty jest warstwą szkliwa (3), które jest najtwardszą tkanką naszego organizmu. Pod szkliwem leży warstwa zębiny (4). Poniżej zębiny położona jest miazga (5), w której biegną naczynia krwionośne (9)i nerwy (10). 6 – dziąsło 7 – cement, tkanka pokrywająca korzeń 8 – wyrostek zębodołowy

GARDŁO – wspólny odcinek dla dróg pokarmowych i oddechowych GARDŁO – wspólny odcinek dla dróg pokarmowych i oddechowych. W trakcie połykania pokarmu, jedna z chrząstek krtani – nagłośnia – zamyka dostęp do dróg oddechowych, a tym samym zapobiega przedostawaniu się do nich pokarmu. PRZEŁYK – przewód długości 25 –30 cm, łączący gardło z żołądkiem. Jego funkcją jest transport pokarmu z gardła do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia.

Żołądek Jest grubym i umięśnionym workiem, mogącym znacznie zwiększać swoją objętość. Spełnia w organizmie trzy zasadnicze funkcje: gromadzi i przechowuje spożywane pokarmy, trawi pokarmy, wyjaławia pokarmy. Wysłany jest wewnątrz błoną śluzową, w której znajdują się liczne gruczoły, które wydzielają sok żołądkowy. Zawiera on kwas solny, enzymy trawienne, śluz, sole mineralne oraz wodę. Enzymy biorą udział w procesie trawienia białek, natomiast śluz zabezpiecza ściany żołądka przez działaniem kwasu solnego i enzymów. W ścianach żołądka znajdują się mięśnie gładkie ułożone warstwowo. Skurcze ścian żołądka powodują przemieszanie się treści pokarmowej i wymieszanie jej z sokami żołądkowymi. Treść pokarmowa zmienia się w płynną miazgę pokarmową (papkę pokarmową). Po 3-4 godzinach zalegania w żołądku pokarm przesuwa się w stronę kolejnego odcinka układu pokarmowego – jelita.

Żołądek - anatomia 1-dno żołądka, 2-trzon i krzywizna większa żołądka, 3-część przedodźwiernikowa, 4-odźwiernik, 5-otrzewna, 6-błona śluzowa, 7-mięśniówka, 8-część dwunastnicy, 9-krzywizna mniejsza,10-wpust żołądka, 11-przełyk

Jelito cienkie Najdłuższa część przewodu pokarmowego (4-5 m długości) – dzieli się na trzy odcinki: dwunastnicę, jelito czcze, jelito kręte. Do dwunastnicy (zaznaczona na rysunku na pomarańczowo) uchodzą przewody wyprowadzające dwóch największych gruczołów trawiennych: wątroby i trzustki. Przewodami tymi spływa żółć z wątroby, zaś z trzustki sok trzustkowy. W jelicie cienkim jest kontynuowany i zakończony proces trawienia pokarmów. Tam też następuje wchłonięcie składników pokarmowych do krwi i limfy.

Kosmki jelitowe Powierzchnię błony śluzowej jelita cienkiego pokrywają tzw. kosmki jelitowe. Są to drobne uwypuklenia błony śluzowej jelita, do których dochodzą naczynia włosowate i limfatyczne. Obecność tak wielu kosmków jelitowych zwiększa powierzchnię wchłaniania jelita cienkiego. Dodatkowo powierzchnia jelita jest znacznie powiększona dzięki obecności mikrokosmków na komórkach nabłonkowych kosmków.

Budowa kosmka jelitowego 1 – mikrokosmki 2 - naczynie limfatyczne 3 – nabłonek jelita 4 – naczynia krwionośne

Jelito grube Stanowi końcowy odcinek układu pokarmowego. Treść jelita cienkiego (6) przedostaje się do jelita ślepego, kątnicy (3) – części początkowej jelita grubego, w momencie otwierania się zastawki krętniczo – kątniczej (4). Następnie niestrawione resztki przechodzą przez kolejne odcinki jelita grubego: okrężnicę (5) i odbytnicę (1), zakończoną odbytem. (2) – wyrostek robaczkowy. W jelicie grubym: zwrotnie wchłaniana jest woda, witaminy i aminokwasy formowany jest kał namnażają się drobnoustroje, wytwarzając m.in. witaminy (B12, K).

Ślinianki Są to parzyste gruczoły, wytwarzający ślinę, których przewody wyprowadzające kończą się w jamie ustnej. Wyróżniamy: - ślinianki przyuszne (1) - ślinianki podżuchwowe (2) - ślinianki podjęzykowe (3) Ślina – płynna substancja zawierająca 99% wody. Rola śliny: służy do zwilżania i zlepiania w kęsy rozdrobnionego pokarmu działa bakteriobójczo zawiera enzymy rozpoczynające trawienie węglowodanów

Wątroba Jest to największy gruczoł ciała ludzkiego (1), waży około 1,5 kg. Ma ciemnoczerwone zabarwienie, które związane jest z dużą ilością krwi przez nią przepływającą. Uchyłek przewodu wątrobowego to pęcherzyk żółciowy (2), jest on zbiornikiem żółci wytwarzanej w wątrobie.

Funkcje trawienne wątroby: wydzielanie żółci, która odgrywa zasadniczą rolę w mechanicznym trawieniu tłuszczów usuwanie substancji odżywczych z krwi, a tym samym pomoc w utrzymaniu homeostazy ustrojowej przemiana nadmiaru glukozy w glikogen i jego magazynowanie przemiana nadmiaru aminokwasów w kwasy tłuszczowe i mocznik gromadzenie żelaza i niektórych witamin neutralizowanie alkoholu i wielu środków farmakologicznych i używek ( w procesie detoksykacji organizmu)

Trzustka Narząd leżący w pętli jaką tworzy dwunastnica, ułożona jest za żołądkiem. Najważniejsze funkcje trzustki to: wytwarzanie soku trzustkowego – czynność zewnątrzwydzielnicza, produkowanie hormonów: insuliny i glukagonu, które regulują przemianę węglowodanową w organizmie – czynność wewnątrzwydzielnicza.

Funkcje układu pokarmowego mechaniczne rozdrabnianie przyjętego pokarmu transport trawienie (chemiczna przeróbka pokarmu w łatwo przyswajalne składniki) odrzucanie na zewnątrz resztek pokarmowych ( w formie kału), które są zbędne dla organizmu

Literatura: Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa Opracowała Katarzyna Szymura