Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Budowa i rola części biernej układu ruchu

Układ ruchu Ze względu na budowę i właściwości układ ruchu można podzielić na: • część czynną – układ mięśniowy • część bierną – układ szkieletowy Dzięki współdziałaniu tych układów możemy: wykonywać ruchy lokomocyjne zmieniać ułożenie ciała względem siebie utrzymać odpowiednią postawę ciała osłabiać skutki działania różnych przeciążeń

Szkielet Jest to część bierna układu ruchu. Stanowi rusztowanie ciała i jest oparciem dla mięśni. Ponadto pełni również inne funkcje: ochronną dla narządów, krwiotwórczą (szpik kostny wypełniający wnętrze kości tworzy ciałka krwi), magazynującą ( w kościach gromadzi się wiele soli mineralnych, szczególnie wapń). Podstawowym materiałem budulcowym szkieletu człowieka jest tkanka kostna oraz w mniejszym stopniu chrzęstna.

Tkanka chrzęstna Składa się z istoty międzykomórkowej (A), w której zanurzone są włókna białkowe oraz komórki chrzęstne: chondrocyty (B). Nie jest unaczyniona ani unerwiona (odżywianie zachodzi z łącznotkankowej ochrzęstnej na drodze dyfuzji). Rodzaje tkanki chrzęstnej: szklista – buduje powierzchnie stawowe i przymostkowe części żeber, występuje w części chrzęstnej nosa, nagłośni, oskrzelach sprężysta – występuje w małżowinie usznej włóknista – występuje w miejscu przyczepu ścięgien do kości, współtworzy krążki międzykręgowe

Tkanka kostna Powstaje głównie na drodze kostnienia tkanki chrzęstnej szklistej. Składa się z istoty międzykomórkowej wysyconej solami mineralnymi, głównie węglanami i fosforanami wapnia. Związki te powodują, że jest ona twarda i wytrzymała na obciążenia mechaniczne. W istocie międzykomórkowej zanurzone są włókna kolagenowe (osseinowe) oraz komórki kostne - osteocyty. Wyróżnia się dwa rodzaje tkanki kostnej: zbitą i gąbczastą.

Tkanka kostna zbita Włókna kolagenowe tworzą blaszki kostne – łukowato zgięte wzdłuż długiej osi. Układ blaszek otacza koncentrycznie kanał Haversa (1). Taką pojedynczą jednostkę budulcową nazywamy osteonem (4). Pomiędzy osteonami znajduje się substancja międzykomórkowa. W kanałach Haversa biegną naczynia krwionośne (2), limfatyczne i nerwy. Tkanka kostna zbita buduje trzony kości długich oraz kości osłaniające mózgowie. 3 – osteocyt.

Tkanka kostna gąbczasta Jest zbudowana także z blaszek kostnych, które owinięte ciasno wokół siebie, tworzą niewielkie zespoły budulcowe nazwane beleczkami kostnymi (nie są to osteony). Liczne beleczki tworzą przestrzenną sieć, przypominającą strukturą zwyczajną gąbkę kąpielową, stąd kość gąbczasta. Przestrzenie między beleczkami nie są puste. Wypełnia je czerwony szpik kostny – główne źródło krwinek w organizmie. Występuje głównie w końcowych odcinkach kości długich, ponieważ ułożenie beleczek kostnych pozwala amortyzować przeciążenia, co jest bardzo istotne w stawach.

Budowa kości a – nasada kości b – trzon kości c – nasada kości d – istota gąbczasta e – istota zbita f – okostna g – jama szpikowa Okostna - włóknista błona ochraniająca kość od zewnątrz, jest silnie unaczyniona (odżywia kość) i unerwiona.

Wzrastanie kości na długość W kościach długich organizmów młodocianych między nasadą a trzonem występuje warstwa chrząstki zwanej nasadową. Dzięki narastaniu tkanki kostnej w bezpośrednim sąsiedztwie chrząstki nasadowej kość wydłuża się. Proces ten trwa aż do momentu zakończenia wzrostu. Pod wpływem hormonów rozmnażanie się komórek zostaje zahamowane. Chrząstki nasadowe ulegają skostnieniu, nasady zrastają się z trzonem i rozrastanie się kości na długość ustaje.

Podział kości U człowieka dorosłego szkielet składa się z około 206 kości – liczba ta jest większa u dzieci ze względu na wiele punktów kostnienia (około 270 u noworodka i 356 u 14-latka); spada dopiero po połączeniu się np. trzonów z nasadami. Ze względu na budowę zewnętrzną kości podzielono na kilka grup: kości długie np. kość udowa, ramienna kości płaskie np. kości czaszki, łopatka kości krótkie np. kości nadgarstka, stępu kości różnokształtne np. kręgi

Typy połączeń między kośćmi Połączenia ścisłe kości - kościozrosty – w takich połączeniach nie ma możliwości przemieszczania się kości względem siebie. Przykładem mogą być kości czaszki, gdzie brzegi kości zachodzą na siebie tworząc ząbkowane linie - szwy. Połączenia półścisłe kości (chrząstkozrosty). Między dwoma zakończeniami kostnymi znajdują się krążki chrzęstne lub chrzęstno – włókniste. Ten typ połączenia występuje m.in. między kręgami i w spojeniu łonowym. Połączenia ruchome kości - stawy, które umożliwiają szeroki zakres ruchów.

Budowa stawu 1 – więzadło 2 – torebka stawowa, warstwa włóknista – błona, która zamyka od zewnątrz jamę stawową, zapewnia stabilność i odgranicza staw od otoczenia 3 – torebka stawowa, warstwa maziowa – produkuje maź, która nawilża chrząstki stawowe zmniejszając tarcie 4 – powierzchnia stawowa kości 5 – chrząstka stawowa – pokrywa powierzchnie stykających się kości, zapobiega ich ścieraniu, ułatwia poślizg 6 – jama stawowa – przestrzeń wypełniona mazią

Rodzaje stawów 3 1 5 4 1 – staw kulisty np. staw barkowy 2 – staw eliptyczny, np. staw promieniowo – nadgarstkowy 3 – staw siodełkowy, np. staw nadgarstkowo – śródręczny kciuka 4 – zawiasowy, np. staw łokciowy 5 – obrotowy, np. staw między pierwszym a drugim kręgiem szyjnym

Szkielet człowieka Szkielet człowieka można podzielić na dwie części. Pierwszą część stanowi szkielet osiowy. w jego skład wchodzą: czaszka, kręgosłup oraz żebra i mostek. Drugą część stanowi szkielet kończyn górnych oraz dolnych wraz z ich obręczami.

Czaszka Stanowi kostne rusztowanie głowy. W budowie czaszki wyróżniamy: mózgoczaszkę, która stanowi ochronę mózgowia i trzewioczaszkę, która chroni narządy zmysłów,otacza początkowe odcinki dróg pokarmowych i oddechowych. Mózgoczaszkę współtworzą m. in. kości: czołowa, dwie ciemieniowe, skroniowe, klinowe oraz potyliczna. W skład części trzewnej czaszki wchodzą między innymi po dwie kości: szczękowe, nosowe, jarzmowe oraz żuchwa.

W czaszce dorosłego człowieka kości połączone są nieruchomo za pomocą tzw. szwów. Są to połączenia stałe kości. U noworodków i niemowląt na granicach zetknięcia się kości czaszki utrzymuje się dość długo tkanka łączna, tworząc „wgłębienia” zwane ciemiączkami (1). Obecność ciemiączek i nieskostniałych połączeń między kośćmi sklepienia czaszki umożliwia dopasowanie się kształtu czaszki do kanału miednicy podczas porodu. Ciemiączka odpowiadają również za umożliwienie powiększenia rozmiarów główki dziecka podczas jego rozwoju. Wyróżniamy ciemiączka: przednie, tylne, klinowe i sutkowate Ulegają kostnieniu od trzeciego miesiąca do drugiego lub trzeciego roku życia – najpóźniej zamyka się ciemiączko przednie 1

Kręgosłup Kręgosłup jest: osią i główną podporą ciała narządem ruchu osłoną dla rdzenia kręgowego Zbudowany jest 33 – 34 kręgów i dzieli się na pięć odcinków: 1 - szyjny ( 7 kręgów) 2 - piersiowy( (12 kręgów) 3 - lędźwiowy ( 5 kręgów) 4 - krzyżowy ( 5 kręgów zrośniętych w jedną kość krzyżową 5 - ogonowy ( 4 – 5 kręgów zrośniętych w kość ogonową)

Cechy charakterystyczne kręgów szyjnych: I kręg szyjny – atlas (dźwigacz) - nie posiada trzonu; ma kształt pierścienia; posiada dołek, do którego pasuje ząb kręgu obrotowego. II kręg szyjny – obrotnik – posiada ząb za pomocą którego łączy się z kręgiem szczytowym (atlasem). Pozostałe kręgi szyjne – posiadają charakterystycznie rozdwojone wyrostki kolczyste

Kręgi piersiowe – posiadają miseczkowate powierzchnie stawowe – miejsca styku kręgów i żeber oraz otwór kręgowy owalny. Kręgi lędźwiowe -  mają masywne trzony, wydłużone do tylu wyrostki kolczyste; otwór kręgowy ma kształt trójkąta. Kość krzyżowa i ogonowa

Kształt kręgosłupa Przystosowanie kręgosłupa do utrzymywania wyprostowanej postawy ciała i unoszenia ciężkiej głowy przejawia się zarówno w uformowaniu całości, jak i sposobie zestawienia trzonów kręgów między sobą ( za pomocą dysków chrzęstnych - 5). Kręgosłup ma kształt esowaty, dzięki istnieniu naturalnych wypukłości: do przodu, w odcinku szyjnym i lędźwiowym kręgosłupa – lordoza szyjna (1) i lędźwiowa (3) do tyłu, w odcinku piersiowym i krzyżowym kręgosłupa – kifoza piersiowa (2) i krzyżowa (4) Kręgosłup człowieka z lewej strony

Szkielet klatki piersiowej składa się z: Klatka piersiowa Szkielet klatki piersiowej składa się z: 12 kręgów piersiowych 12 par żeber mostka

Żebra Zależnie od sposobu połączenia z mostkiem żebra dzielą się na: żebra prawdziwe – łączą się z mostkiem bezpośrednio poprzez chrząstki żebrowe ( I – VII) żebra rzekome – łączą się za sobą i poprzez żebro VII z mostkiem (VIII, IX, X) żebra wolne – nie mają połączenia z mostkiem, kończą się wolno w ścianach jamy brzusznej ( XI – XII) Dzięki budowie chrzęstno – kostnej klatka piersiowa jest mocna i sprężysta. Ochrania narządy wewnętrzne, a dzięki ruchomości żeber możliwe jest rozszerzanie i kurczenie klatki piersiowej podczas oddychania.

Szkielet kończyny górnej 1 - obojczyk (element obręczy barkowej) 2 - ramię 3 - przedramię 4 - ręka 5 - palce ręki 6 - śródręcze 7 - nadgarstek 8 - kość promieniowa 9 - kość łokciowa 10 - łokieć 11 - kość ramienna 12 - łopatka (element obręczy barkowej)

Szkielet kończyny dolnej 1 - biodro 2 - udo 3 - kolano 4 - podudzie 5 - stopa 6 - palce stopy 7 - śródstopie 8 - stęp 9 - kość piszczelowa 10 - kość strzałkowa 11 - rzepka 12 - kość udowa 13 - kość miednicza

Obręcz miednicowa W skład obręczy miednicowej wchodzą: kości biodrowe, kulszowe i łonowe

Literatura: Gołda W., Wardas J, 1994. Biologia .Nowa Era, Warszawa Lewiński W, 2001. Biologia 2. Operon Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa