Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Justyna Drop WYBRANE ZAGADNIENIA GEOGRAFII ŚWIATA, LUDNOŚĆ

1. LUDNOŚĆ ŚWIATA Wzrost zaludnienia świata: Przez wiele tysiącleci liczba ludności świata powiększała się bardzo wolno. Jej gwałtowny wzrost nastąpił dopiero w XX wieku. Przyczyną szybkiego wzrostu liczby ludności w XX wieku stał się bardzo duży przyrost naturalny, czyli różnica między liczbą urodzeń i zgonów. Był on spowodowany przede wszystkim: Spadkiem śmiertelności wśród dzieci i niemowląt. W wyniku coraz lepszej i bardziej dostępnej opieki medycznej (m.in. Szczepienia ochronne) oraz podniesienia poziomu higieny coraz więcej dzieci osiąga wiek dojrzały. Wysoki przyrost naturalny występuje w większości krajów rozwijających się. W wielu krajach Afryki wynosi on ponad 20 % o, co oznacza, że na każdy 1000 mieszkańców przybywa rocznie 20 osób. Następstwem dużego przyrostu naturalnego w tych krajach jest duży udział dzieci i młodzieży w ogólnej liczbie ludności. Społeczeństwa o takiej strukturze wiekowej nazywamy społeczeństwami młodymi. W krajach wysokorozwiniętych gospodarczo przyrost naturalny jest mały, czasami nawet ujemny. Kobiety w tych krajach angażują się w pracę zawodową poświęcając tym samym mniej czasu rodzinie. Ponadto koszty utrzymania i wykształcenia dzieci są wysokie, dlatego model rodziny wielodzietnej jest mało popularny. Zmniejsza się zatem liczba dzieci i młodzieży, a rośnie liczba ludzi starszych. Społeczeństwa takie nazywamy: społeczeństwami starymi.

Przyrost ludności Człowiek współczesny (homo sapiens) pojawił się najprawdopodobniej około lat temu i wtedy właśnie rozpoczął się systematyczny wzrost zaludnienia Ziemi. Początkowo pro- ces ten postępował bardzo wolno. W roku 7000 p.n.e. kulę ziemską zamieszkiwało prawdopodobnie około 10 milionów osób. Podwojenie tej liczby nastąpiło około roku 4500 p.n.e. Na początku naszej ery liczba ludności świata wynosiła 160 mln. Około roku 1000 Ziemię zamieszkiwało już 350 mln ludzi, koncentrując się głównie w basenie Morza Śródziemnego, na terenach Bliskiego i Środkowego Wschodu oraz Południowej i Wschodniej Azji. Przyspieszenie tempa wzrostu nastąpiło w latach 1650–1850. Zaludnienie na Ziemi zwiększyło się wówczas z 500 mln do 1 miliarda (w ciągu 200 lat liczba ludności wzrosła dwukrotnie). Około roku 1930 liczba ludności osiągnęła wartość 2 miliardów (podwojenie nastąpiło po 80 latach). W styczniu 2011 roku ludzka populacja na Ziemi liczyła szacunkowo ok. 6,87 mld ludzi. Demografowie przewidują, że liczba ludności świata nie przekroczy 9 mld, a po 2070 roku zacznie się nawet zmniejszać.

Przyrost naturalny i jego składniki Przyrost naturalny jest to różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów na danym obszarze w określonym czasie. P = UŻ – Z gdzie: P – przyrost naturalny, UŻ – urodzenia żywe, Z – zgony Jeżeli liczba urodzeń żywych przewyższa liczbę zgonów (UŻ > Z), to przyrost naturalny jest dodatni (liczba ludności wzrasta). Przy przewadze liczby zgonów nad urodzeniami żywymi (Z > UŻ) mamy do czynienia z ujemnym przyrostem naturalnym (spadek liczby ludności). W analizach porównawczych oraz prognozach wykorzystuje się względne miary ruchu naturalnego ludności (wyrażane w ). Zalicza się do nich: współczynnik urodzeń – inaczej stopa urodzeń – liczba urodzeń na 1000 mieszkańców w określonym czasie (WU = Uż/Ll · 1000, gdzie Ll oznacza liczbę ludności ogółem), współczynnik zgonów – inaczej stopa zgonów – liczba zgonów na 1000 mieszkańców w określonym czasie (Wz = Z/Ll · 1000), współczynnik przyrostu naturalnego – inaczej stopa przyrostu naturalnego – różnica między współczynnikiem urodzeń a współczynnikiem zgonów W = WU – WZ. Tempo wzrostu liczby ludności określonego obszaru uzależnione jest przede wszystkim od liczby urodzeń i zgonów, a w konsekwencji od wartości przyrostu naturalnego.

Współczynnik przyrostu naturalnego w wybranych krajach świata 2010r

Zróżnicowanie współczynnika przyrostu naturalnego Kraje wysoko rozwinięteKraje słabo rozwinięte Dawne europejskie kraje socjalistyczne przyrost naturalny jest zazwyczaj niewielki, w niektórych państwach osiąga nawet wartości ujemne, wynika między innymi z: powszechnego modelu rodziny lub (z jednym dzieckiem lub bezdzietnej), znajomości metod planowania rodziny, konsumpcyjnego stylu życia. Społeczeństwa takie na- stawione są na uzyskanie wysokiego statusu społecznego, pomnażanie dóbr materialnych. Założenie rodziny schodzi na dalszy plan, podobnie jak i decyzja o macierzyństwie. duży przyrost naturalny wynika z: wysokiej stopy urodzeń i spadku wskaźnika umieralności, liczna rodzina stanowi wartość nadrzędną, Rodziny są najczęściej wielopokoleniowe, a dzieci stanowią zabezpieczenie bytu rodziców (brak systemów emerytalnych), panujący model rodziny Kształtujący się poprzez m.in.: religie, kulturę (np. w krajach Bliskiego Wschodu miarą zamożności jest liczba posiadanego potomstwa płci męskiej), środowisko zamieszkania (zazwyczaj w krajach słabo rozwiniętych występuje niski poziom urbanizacji, a na terenach wiejskich częściej spotyka się rodziny wielodzietne), duża liczba kobiet w wieku rozrodczym (późniejszych matek), niski poziom wykształcenia. przyrost naturalny często jest ujemny. Malejąca liczba urodzeń może być efektem: przemian gospodarczych po 1989 r. (początkowa recesja gospodarcza i zubożenie społeczeństwa nie przyczyniają się do wzrostu urodzeń). podczas drugiej wojny światowej kraje te poniosły ogromne straty ludnościowe, a w czasie wojny rodziło się niewiele dzieci. Niski przyrost naturalny jest konsekwencją wejścia w wiek rozrodczy mało licznych roczników lat 60. XX wieku (czyli dzieci stosunkowo mniejszej grupy osób urodzonych podczas wojny), przejmowanie konsumpcyjnego stylu życia (w tym i modelu rodziny) od sąsiadów z Europy Zachodniej.

Rozmieszczenie ludności Według ostatnich szacunków liczba ludności na świecie przekroczyła w 2011 r. 6,87 miliardów. Rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne. Obszary najbardziej zaludnioneObszary najsłabiej zaludnione Obszary nizinne, poniżej 300 m n.p.m. – tereny te zamieszkuje 2/3 ludności Tereny położone wysoko nad poziomem morza Obszary o łagodnym klimacie, z odpowiednią ilością opadów Obszary o niekorzystnym klimacie – t.j zbyt chłodnym lub zbyt gorącym, zbyt suchym lub o dużej wilgotności Obszary położone w nadmorskim pasie o szerokości 200 km – ponad połowa ludności świata obszary okołobiegunowe, pustynie, góry, lasy (tajga w Rosji i Kanadzie, dżungla wzdłuż Równika). Najwięcej ludzi zamieszkuje Azję (60,6%), następnie Afrykę (13,8%), Europę (11,4%), Amerykę Łacińską (8,6%), Amerykę Północną (5,1%), Oceanię (0,5%). W Polsce mieszka ok. 0,53% populacji ludzkiej. Natomiast obszary o największej koncentracji ludności na świecie to: 1.Azja Wschodnia ( obszar wschodnich i północno-wschodnich Chin, Korea i Japonia, 2.Półwysep Indyjski, 3.Europa Warto też wiedzieć, że na Ziemi występują obszary całkowicie pozbawione stałej ludności – największym z nich jest Antarktyda, a oprócz niej są to liczne małe wysepki oceaniczne.

Rozmieszczenie ludności na świecie 1 kropka – 1 milion mieszkańców

Najludniejsze kraje świata Kraj Rok 2005 – lipiec, [ w mln] Rok 2010 – lipiec [ w mln] Chiny1306,31340 Indie1080,31183 USA295,7310,2 Indonezja242,0243 Brazylia186,1201,1 Pakistan162,4177,3 Bangladesz144,3158 Nigeria128,8152,2 Rosja143,4139,4 Japonia127,4126,8 EuropaAzjaAmeryka NAmeryka SAfryka Australia i Oceania Świat ,9 mln 4,2 mld 338,9 mln 397,9 mln 1,02 mld 35, 3 mln 6,87 mld

Osadnictwo miejskie Miasta od wieków powstawały w miejscach krzyżowania się ważnych szlaków komunikacyjnych, ponieważ taka lokalizacja ułatwiała wymianę handlową. Znacznie później czynnikiem miastotwórczym stał się rozwój przemysłu oraz usług. Obecnie ponad połowa ludności świata mieszka w miastach. Liczba mieszkańców miast i ośrodków miejskich zwiększa się nieustannie. Podstawową przyczyną wzrostu liczby ludności w miastach jest przenoszenie się do nich ludności wiejskiej. Ludzie przenoszą się tam w celu znalezienia pracy, poprawienia warunków życia. Do powiększenia terytoriów miast, a także do powstawania aglomeracji przyczynia się przede wszystkim: Przyłączenie najbliższych osiedli, Zmiana statusu miejscowości z wiejskiego na miejski, Powstawania nowych miast, Przyrost naturalny Tokyo, stolica Japonii, rozwija się w ogromnym tempie. Mieszka tu ponad 13 mln osób, a gęstość zaludnienia niektórych dzielnic przekracza os/km 2. Jest tam bardzo mało terenów zielonych, najmniej na świecie w porównaniu z liczbą mieszkańców. Powietrze jest bardzo zatrute spalinami czy smogiem.

Urbanizacja Urbanizacja odbywa się na kilku płaszczyznach: demograficznej - migracje ludności ze wsi do miast powodują wzrost odsetka ludności miejskiej, ekonomicznej - wzrost odsetka ludności zatrudnionej poza rolnictwem, początkowo w przemyśle, a potem usługach, społecznej - upowszechnianie się miejskiego stylu życia, przestrzenno-architektonicznej - wzrost obszarów miejskich i tworzenie nowych miast oraz nabywanie cech miejskich przez inne jednostki osiedleńcze, a także zmiany form przestrzennych, technicznej Ze względu na współczynnik urbanizacji państwa można podzielić na trzy grupy: o niskim wskaźniku urbanizacji - do 40% średnim (40-60%) wysokim, powyżej 60%. Proces powstawania miast, ich rozwoju oraz wzrost liczby zamieszkującej je ludności nazywamy urbanizacją.

Największe aglomeracje świata 2010 L.pAglomeracjaKraj Liczba ludności Aglomeracji [ w mln] 1TokioJaponia37,7 2Nowy JorkUSA25,9 3Meksyk 23,3 4SeulKorea S22,7 5 BombajIndie21,3 6ManilaFilipiny19,9 7DelhiIndie18,6 8 DżakartaIndonezja18,6 9 Los AngelesUSA18,6 10SzanghajChiny17,8 Szanghaj, Chiny Panorama Tokyo Nowy York

Zróżnicowanie ludności świata Ludność świata jest bardzo zróżnicowana pod wieloma względami, między innymi rasowo, językowo i religijnie. Różny jest także poziom rozwoju cywilizacyjnego. RASY Rasa człowieka - termin, który zwykle odnosi się do kategoryzacji populacji ludzkich na grupy w zależności od cech dziedzicznych. Najszerzej używane podziały opierają się na zewnętrznych, rzucających się w oczy cechach takich jak: kolor skóry, kształt czaszki lub twarzy, wzrost, kształt i kolor włosów; kolor oczu, oraz na samoidentyfikacji. Najczęściej wyróżnia się 3 główne rasy człowieka: Białą ( europeidalną)- skóra jasna różnych odcieni, oczy najczęściej jasne, włosy faliste lub proste, często jasne, nos wąski, wystający, silne owłosienie ciała) Żółtą ( mongoloidalną)- główne cechy: skóra śniada różnych odcieni, oczy ciemne, włosy ciemne, grube, proste, oczy skośne, słabe owłosienie ciała, twarz płaska) Czarną ( negroidalną)- skóra brunatna do szarej, oczy ciemne, włosy ciemne, fil-fil lub wełniste, twarz prognatyczna (tj. silnie wysunięta część twarzowa czaszki), o słabo rozwiniętej bródce, nos szeroki, płaski, wargi grube, wywinięte, słabe owłosienie ciała. Rasy mieszane: Metysi (mieszańcy rasy białej z żółtą); Mulaci (mieszańcy rasy białej z czarną); Zambosi (mieszańcy rasy żółtej z czarną).

Rasy ludzkie - występowanie Rasa Biała - Można ją podzielić na odmianę nordycką, środkowoeuropejską i śródziemnomorską. Pierwotnie występowała na obszarze całej Europy, północnej Afryki oraz południowo-zachodniej Azji, ale wraz z podbojami kolonialnymi jej przedstawiciele zajmowali coraz to nowe obszary, kosztem innych ludów. Współcześnie dominują również w obu Amerykach, Australii i niektórych częściach Afryki Południowej. Rasa ta stanowi ~99,5% ludności Europy, zdecydowanie przeważa także w Ameryce Północnej i Australii. Poza tym Arabowie – zamieszkujący Bliski Wschód i Afrykę Północą – oraz Hindusi – mieszkający w Indiach – także zaliczają się do odmiany białej. Rasę żółtą można podzielić na odmianę azjatycką, eskimoską, indiańską i oceaniczną (Polinezyjczycy i Mikronezyjczycy). Pierwotnie występowała w południowo-wschodniej i wschodniej Azji, skąd rozprzestrzeniła się na obie Ameryki gdzie znana była jako Indianie (w znacznej mierze wyparci i wyniszczeni przez Europejczyków w okresie kolonializmu). Największy udział ludności rasy żółtej mają: Chińczycy (ponad 70%), a także Japończycy, Koreańczycy, Wietnamczycy, Indonezyjczycy i inni. W skład tej rasy wchodzą także Indianie i Eskimosi. Mieszkańcy Azji Środkowej wykazują albo cechy rasy żółtej (zwłaszcza ludy koczownicze, takie jak Kazachowie, Mongołowie i Kirgizi), albo też formy przejściowe między rasą białą i żółtą (zwłaszcza Uzbecy i Tadżycy, sąsiadujący z białymi Irańczykami). Czarna rasa człowieka dzieli się na negroidów właściwych (potocznie nazywanych Murzynami) oraz buszmenoidów (Buszmeni, Hotentoci). Pierwotnie występowała na obszarze Afryki na południe od Sahary, w okresie nowożytności rozprzestrzeniła się także w Ameryce Północnej i Południowej, gdy wiele milionów jej przedstawicieli zostało przywiezionych jako niewolnicy na plantacje. W Afryce są to Murzyni – rdzenna ludność tego kontynentu. Ponadto do rasy tej zaliczamy Aborygenów (około 150 tys.) zamieszkujących Australię, i Papuasów z Nowej Gwinei.

Rasy ludzkie - przykłady Berlińczyk Rasa Biała: Turecka kobieta Rasa żółta: Indianin Eskimos Rasa czarna: Kenijczyk

Języki Na całej kuli ziemskiej zróżnicowanie językowe jest ogromne. Języki świata - obecnie na świecie używa się ok. 6-7 tysięcy języków. Dokładne ustalenie tej liczby utrudnia brak zgody wśród językoznawców co do klasyfikacji odrębnych języków bądź dialektów. Przeważająca część języków świata pozostaje w formie bezpiśmiennej. Podstawową jednostką klasyfikacji języków jest rodzina językowa. W obrębie rodziny mniejszymi jednostkami są: grupa i zespół. l.p.JęzykRodzina językowaLiczebność [ w mln] 1język angielskiIndoeuropejska (germańska) język chiński (język mandaryński) chińsko-tybetańska do język hindiIndoeuropejska (indoaryjska)430 (do 520) 4język arabskiAfroazjatycka (semicka)357 5Język hiszpańskiIndoeuropejska (romańska)386 6język francuskiIndoeuropejska (romańska)295 do 330 7język rosyjskiIndoeuropejska (słowiańska)265 do 275 Najczęściej używane języki świata według liczby mówiących

Religie W historii ludzkości wymienia się prawie 200 religii, z których dziś istnieje ok Pod koniec lat dziewięćdziesiątych XX w. na świecie było ok. 83,7 % ludności wyznających jakąś religię. Religie możemy podzielić na: plemienne, narodowe i światowe. Wyznania plemienne są to wierzenia istniejące w granicach jednego plemienia, a wspólne kulty, i sanktuaria wzmacniają to wyobrażenie. Obecnie ogólna liczba wyznawców religii plemiennych wynosi prawie 100 milionów, czyli 1,7 % ludności świata. Tą religię wyznają przede wszystkim mieszkańcy Afryki i Azji. Religie narodowe obejmują już większy obszar. Do nich należą m. in. religie wymarłe takie jak: egipska, grecka i rzymska oraz istniejące współcześnie: judaizm, hinduizm, religie Chin (konfucjanizm, taoizm, chińska odmiana buddyzmu) i sintoizm. Istnieje ponad 900 milionów wyznawców tych religii, co równa się z 17,2 % ludności świata. W religie światowe (uniwersalistyczne) wchodzą te religie, które obejmują obszar ponadnarodowy i zakładają głoszenie prawd swojej wiary całej ludzkości. Do tej religii należą m.in : chrześcijanizm (1 mld 860 mln wiernych), islam, buddyzm. Religie te liczą ok. 3,5 miliarda wiernych, inaczej 64,8 % mieszkańców naszego globu. Religie możemy podzielić jeszcze według wielu kryterium m.in. na monoteistyczne - wyznające wiarę w jednego Boga i politeistyczne - uznające wielobóstwo.

Państwa według dominującej religii Kościół katolicki Cerkiew prawosławna Protestantyzm Islam sunnicki Islam szyicki Hinduizm Judaizm Religie Chin Therevada Mahajana Lamaizm Inne

Liczba wyznawców dominujących religii na świecie ReligiaLiczba wyznawców % ogólnej liczby wyznawców na świecie Chrześcijaństwo2 mld33 Islam1,3 mld22 Hinduizm900 mln15 Bezwyznaniowcy850 mln14 Buddyzm360 mln6 Chińskie religie tradycyjne (konfucjanizm, taoizm) 225 mln4 Pierwotne religie plemienne (animizm) 190 mln3 Inne190 mln3