Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Gatunek – dramat Rodzaj – tragedia Powstała w starożytnej Grecji z obrzędów religijnych. Akcja tragedii koncentruje się wokół niemożliwego do przezwyciężenia konfliktu pomiędzy dążeniami bohatera a przypisanym mu losem i działaniami bogów. Bohatera ku zgubie prowadzi fatum. Mamy w tragedii do czynienia z równorzędnością racji. Bohaterowie dokonują złych wyborów, jednak nie mogą tego przezwyciężyć. Cel tragedii: wzbudzanie u publiczności litości i strachu.

Cechy charakteryzujące „Antygonę”: - dzieło zwarte, spójne, o wyraźnej konstrukcji, - akcja konsekwentnie zmierza do tragicznego zakończenia, - odmiana losu jest niemożliwa, - postaci wypowiadają się z powagą, w sposób podniosły i uroczysty.

Wymienione przed chwilą, zwracające na siebie uwagę w pierwszej kolejności cechy utworu, odpowiadają wyznacznikom tragedii. „Antygona” Sofoklesa jest znakomitym przykładem klasycznej tragedii antycznej. Decydują o tym, nie tylko wymienione cechy, ale również: - zachowanie zasady trzech jedności, - tragizm jako podstawa konstrukcji fabuły, - obecność chóru, - konstrukcja tragedii, - brak scen drastycznych i zbiorowych, - tematyka zaczerpnięta z mitów. Przyjrzyjmy się teraz bliżej każdemu zjawisku.

ZASADA TRZECH JEDNOŚCI CZASU MIEJSCA AKCJI Akcja dzieje się przed pałacem króla w Tebach. Wieści z pałacu, groty przynosi Posłaniec. Zostaje ona ograniczona do jednego wątku – konfliktu Antygony z Kreonem. Wydarzenia koncentrują się tylko wokół tego zagadnienia. Czas trwania akcji zamyka się w granicach jednej doby. Nie ma luk czasowych.

BRAK SCEN ZBIOROWYCH – oprócz Chóru i Przodownika na scenie znajduje się maksymalnie trzech aktorów, np. Antygona, Ismena i Kreon. BOHATEROWIE NIE ZMIENIAJĄ SIĘ – cały czas trwają przy swoich racjach, wyrażają się stosownie do narzuconych im ról.

Imię bohatera znajduje się W TYTULE Imię bohatera znajduje się W TYTULE. TEMATYKA UTWORU ZACZERPNIĘTA ZOSTAŁA Z MITÓW (mit o rodzie Labdakidów).

Źródłem fabuły w „Antygonie”, jak już zauważyliśmy, jest mitologia Źródłem fabuły w „Antygonie”, jak już zauważyliśmy, jest mitologia. Podstawową kategorią estetyczną natomiast staje się tragizm, który wynika z niemożliwych do rozwiązania konfliktów. Przejawia się na wielu płaszczyznach i to na jego podstawie budowana jest fabuła: 1. Ścierają się równorzędne racje, bohater musi opowiedzieć się po stronie jednej z nich, z czego wynika konflikt tragiczny. Obydwie strony dowodzą bowiem swoich racji. Żadna z nich nie może jednak zwyciężyć bowiem racja stoi po obu stronach. 2. Bohater musi dokonać tragicznego wyboru – może wybierać jedynie pomiędzy złem a złem. Każda decyzja przyniesie cierpienie lub śmierć.

3. Bohater ponosi winę tragiczną – gdy dowiaduje się, że popełnił moralny błąd, nie może go naprawić i pozostaje mu tylko czekać na nieuchronną karę. 4. Postaci nie mogą być i nie są ani jednoznacznie pozytywne, ani negatywne. Aby stać się bohaterami tragicznymi (będącymi uczestnikami sytuacji bez dobrego wyjścia) muszą być właśnie takimi jednostkami wyjątkowymi. 5. Bohater tragedii wie, że za swój czyn będzie ukarany. W takiej sytuacji, obecnej w antycznym dziele, doszukiwać się należy ironii tragicznej.

Istotną rolę pełni w tragedii greckiej CHÓR, który: - informuje o wydarzeniach zarówno z przeszłości, jak i z przyszłości, - komentuje wydarzenia, - ocenia postępowanie bohaterów, - wygłasza prawdy moralne, - stawia diagnozy, - dokonuje podsumowania utworu, - wyraża często opinię autora. Jego wypowiedzi stają się przerywnikami oraz łącznikami pomiędzy poszczególnymi epejsodionami (scenami).

W „Antygonie” chór składa się ze świadków wydarzeń – starców tebańskich, którzy posiadają doświadczenie i wiedzę o świecie, dzięki której mogą formułować oceny.

Dramat antyczny ma KONKRETNĄ BUDOWĘ a elementy zachowują odpowiednią KOLEJNOŚĆ: Utwór rozpoczyna się ekspozycja (wstępem) i jednocześnie prologiem. Prolog – wstępna część utworu zawierająca informacje o tym, co poprzedza właściwą fabułę i jest niezbędne dla jej zrozumienia. Następnie zjawia się chór ze swoją pieśnią – parodosem. Parodos – pieśń towarzysząca wejściu chóru na scenę. Dalej następuje pięć epejsodionów (epizodów) oddzielonych od siebie stasimonami (również pięć).

Epejsodion – bezpośrednie wystąpienie osób dramatu w dialogach lub wypowiedziach monologowych; rodzaje aktów. Stasimon – pieśń, komentarz chóru. Po odśpiewaniu piątego stasimonu następuje katastrofa i exodos. Exodos – końcowa pieśń chóru schodzącego z orchestry, podsumowująca zamknięte wydarzenia. W „Antygonie” mamy również do czynienie z dwoma kommosami – jeden Antygony i jeden Kreona. Kommos – lament głównego bohatera.

Budowę można przedstawić więc następująco: Prolog Parodos Epejsodion I Stasimon I Epejsodion II Stasimon II Epejsodion III Stasimon III Epejsodion IV Stasimon IV Epejsodion V Stasimon V Exodos

Przebieg wydarzeń w tragedii, mimo że autor dokładnie trzyma się zasad konstrukcyjnych wzorca greckiego, jest zupełnie naturalny. Poszczególne wydarzenia doprowadzają ostatecznie do katastrofy. SCENY DRASTYCZNE jednak, jak śmierć bohaterów, nie są przedstawione bezpośrednio. Informacje te przynosi widzowi Posłaniec, który towarzyszył Kreonowi w drodze do groty Antygony. Sytuację relacjonuje również Eurydyce, która nie popełnia samobójstwa na oczach tłumu. Znika i dopiero posłaniec powiadamia o jej śmierci.

Zapamiętaj dodatkowo! Aktorem w teatrze antycznym był tylko mężczyzna, który: - poddany był monumentalizacji (powiększeniu, wyolbrzymieniu) za sprawą: koturnów, peruki, - ubrany był w chiton, czyli luźną, długą szatę z rękawami, - uzupełnieniem jego stroju była maska (inna w tragedii, inna w komedii), która wyrażała płeć, pozycje społeczną i charakter bohatera. Dodatkowo sprzyjała słyszalności aktora.

Ważne. Sofokles (496-406 p. n. e. ) był reformatorem antycznego teatru Ważne! Sofokles (496-406 p.n.e.) był reformatorem antycznego teatru. Wprowadził na scenę trzeciego aktora - wcześniej jednocześnie występował jeden bądź dwóch aktorów, w jego dziełach pojawia się już trzech w tym samym epejsodionie. Dramaturg ten powiększył chór z dwunastu do piętnastu osób. Dodatkowo zaproponował aby malować dekoracje sceniczne jako tło dla występów.