Forum Turystyki Wiejskiej i Agroturystyki AGROTURYSTYKA JAKO FORMA AKTYWIZACJI POZAROLNICZEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARSTW ROLNYCH W POLSCE – STAN, ZRÓŻNICOWANIE PRZESTRZENNE ORAZ WPŁYW ŚRODKÓW PROW 2007-2013 Roman Rudnicki, UMK Toruń Mirosław Biczkowski, UMK Toruń

Determinanty zróżnicowania przestrzennego gospodarstw agroturystycznych Uwarunkowania przyrodnicze (WjRpp): niekorzystne (poniżej 52 pkt WjRpp strefa nizinna), średniokorzystne (52-72 pkt WjRpp – strefa nizinna) korzystne (WjRpp powyżej 72 pkt) W grupie uwarunkowań przyrodniczych uwzględniono także obszary prawnie chronione o: niskim (do 20%; 112 powiatów), przeciętnym (20-40%; 101 pow.) wysokim (pow. 40%; 101 pow.) udziale tych obszarów.

Determinanty zróżnicowania przestrzennego gospodarstw agroturystycznych Uwarunkowania pozaprzyrodnicze: Historyczne, w których wydzielono powiaty położone na terenach: d. zaboru austriackiego i w granicach Polski w okresie międzywojennym, d. zaboru pruskiego i w granicach Polski w okresie międzywojennym, d. zaboru rosyjskiego i w granicach Polski w okresie międzywojennym oraz d. zaboru pruskiego i na terytorium Niemiec w okresie międzywojennym; Urbanizacyjne – wydzielono powiaty: słabo zurbanizowane (położone w obrębie podregionów przeważająco wiejskich), przeciętnie zurbanizowane (położone w obrębie podregionów pośrednich) silnie zurbanizowane (położone w obrębie podregionów przeważająco miejskich).

Liczba jednostek powiatowych według przyjętych determinant rozwoju agroturystyki Wyszczególnienie liczba pow. Uwarunkowania przyrodnicze uwarunkowania pozaprzyrodnicze Cechy wewnętrzne rolnictwa - poziom wskaźnika preferencji agroturystycznych poziom wskaźnika jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej udział obszarów prawnie chronionych położenie w granicach wybranych jednostek hisoryczno-politycznych (okres zaborów/okres międzywojenny)* położenie w granicach typu podregionu wg podziału finkcjonalnego Eurostat/GUS** N Ś W Au/PL Pr/PL Ros./PL Pr/N PW P PM Polska 314 25 204 85 105 103 100 40 54 124 96 172 112 30 76 117 121 Dolnośląskie 26 - 13 18 6 2 1 12 Kujawsko-pomorskie 19 11 8 7 5 17 15 4 Lubelskie 20 9 10 3 16 Lubuskie Łódzkie 21 14 Małopolskie Mazowieckie 37 31 Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie   Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie 24 Zachodnio-pomorskie

Determinanty zróżnicowania przestrzennego gospodarstw agroturystycznych Cechy wewnętrzne rolnictwa (cechy nr 5 i 6 – destymulanty), tj.: udział gruntów poza zasiewami w ogólnej pow. gosp. rol. (lasy i grunty leśne, TUZ, grunty ugorowane i pod wodami, pozarolnicze formy użytkowania ziemi) – śr. 42,3%; od 17% - opolskie do 64,9% - małopolskie, przeciętna pow. ogólna gosp. rol. (7,9 ha w kraju; od 3 ha w małopolskim do 23,2 ha w zachodniopomorskim), udział kierowników gosp. rol. z wykształceniem średnim i wyższym w ogólnej liczbie kierowników gosp. prowadzących działalność rolniczą – śr. 41,8%; od 36,6% - małopolskie do 49-50% - dolnośląskie i zachodniopom., udział pracujących w gosp. rol. do 1060 godz. rocznie (1/2 etatu) w ogólnej liczbie osób pracujących w ind. gosp. rol. – śr. 63,1% od 50,6% w kujawsko- pomorskim do 75-76% w podkarpackim i śląskim, zużycie nawozów mineralnych w [kg NPK/1 ha UR] – średnio w kraju 115 kg; od 56 kg w małopolskim do182 kg w opolskim, obsada zwierząt gospodarskich w SD/100 ha UR – średnio w kraju 68 szt.; od 328 szt. w dolnośląskim do 114 szt. w wielkopolskim.

CECHY WEWNĘTRZNE ROLNICTWA Województwo Udział gruntów poza zasiewami (%) Średnia pow. gosp. rol (ha) Odestek kierowników gosp. rol. z maturą (%) Wymiar rocznego czasu pracy w godzinach (1060=100 %) Nawożenie mineralne (kg NPK/1 UR) Obsada zwierząt gospodarskich (SD/100 ha UR) Wskaźnik syntetyczny DOLNOŚLĄSKIE 35,7 10,8 49,1 66,9 141,4 28,4 0,32 KUJAWSKO-POMORSKIE 28,9 14,2 39,3 50,6 153,9 81,4 -0,43 LUBELSKIE 38,7 6,4 45,3 63,7 103,8 0,14 LUBUSKIE 44,9 12,2 48,3 69,5 94,1 0,54 ŁÓDZKIE 36,5 6,9 39,5 58,9 120,0 84,7 -0,29 MAŁOPOLSKIE 64,9 3,0 36,6 68,6 55,8 56,8 0,29 MAZOWIECKIE 48,5 8,4 41,7 56,5 98,1 78,1 -0,03 OPOLSKIE 17,0 12,3 40,1 63,8 181,9 -0,33 PODKARPACKIE 63,5 3,2 41,0 75,7 58,0 0,56 PODLASKIE 52,9 53,6 104,8 87,5 0,08 POMORSKIE 40,6 16,1 39,6 56,2 122,5 54,0 0,03 ŚLĄSKIE 49,7 3,4 43,2 75,1 101,0 71,0 0,24 ŚWIĘTOKRZYSKIE 50,2 4,6 40,9 60,7 80,5 57,3 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 51,5 19,2 44,4 53,9 102,2 61,5 WIELKOPOLSKIE 26,1 12,0 39,4 55,5 150,6 114,0 -0,53 ZACHODNIOPOMORSKIE 23,2 49,6 63,4 121,1 48,6 0,59 Polska 42,3 7,9 41,8 63,1 114,6 68,2 0,00

Cechy wewnętrzne rolnictwa predysponujące rozwój działalności agroturystycznej (ryc.1)

GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE Liczba gospodarstw agroturystycznych ujętych w analizie – 9882, w tym: 8788 – liczba gospodarstw agroturystycznych wg. danych Instytutu Turystyki (stan na 31.12.2007) 1094 – liczba gospodarstw agroturystycznych powstałych w ramach PROW 2007-2013 (wg danych ARiMR) W układzie województw: małopolskie (1668 gosp. agrotur.; 16,9% ogółu gosp. agrotur. w Polsce), podkarpackie (1159; 11,7%), opolskie (123), lubuskie (178) i łódzkie (186), które dysponują łącznie poniżej 5% udziałem w skali kraju. W układzie powiatów: nowotarski (395), tatrzański (370), leski (357), 9 powiatów (głównie w woj. śląskim i dolnośląskim)- 0.

Rozmieszczenie gospodarstw agroturystycznych (ryc.2)

GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE - WYBRANE WSKAŹNIKI OCENY ZRÓŻNICOWANIA PRZESTRZENNEGO Wyszczególnienie Liczba gospodarstw agroturystycznych Syntetyczny wskaźnik rozwoju agroturystyki (średnia znorm.) Wskaźnik oceny lokalizacji gosp. agrot. ogółem w % ogółu w tym w przeliczeniu na 100 km2 1000 gospodarstw rolnych ogółem 100 gosp. rolnych prowadzących pozaroln. dział. gosp. Polska - razem   9882 100 3,2 4 2,7 0,00 w tym województwa Dolnośląskie 621 6,3 3,1 6 3,7 0,11 -0,20 Kujawsko-pomorskie 359 3,6 2,0 2,4 -0,09 0,34 Lubelskie 566 5,7 2,3 2 1,5 -0,19 -0,33 Lubuskie 178 1,8 1,3 -0,13 -0,67 Łódzkie 186 1,9 1,0 1 0,7 -0,34 -0,06 Małopolskie 1668 16,9 11,0 3,4 0,53 0,25 Mazowieckie 431 4,4 1,2 0,9 -0,30 -0,27 Opolskie 123 3 1,4 -0,23 0,10 Podkarpackie 1159 11,7 6,5 0,18 -0,39 Podlaskie 733 7,4 7 4,2 0,20 0,13 Pomorskie 876 8,9 4,8 15 9,6 0,84 0,81 Śląskie 425 4,3 -0,32 Świętokrzyskie 391 4,0 3,3 -0,10 -0,18 Warmińsko-mazurskie 965 9,8 14 0,75 0,43 Wielkopolskie 666 6,7 2,2 2,6 0,46 Zachodniopomorskie 535 5,4 11 5,9 0,37 -0,22

GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE - WYBRANE WSKAŹNIKI OCENY ZRÓŻNICOWANIA PRZESTRZENNEGO Wyszczególnienie Liczba gospodarstw agroturystycznych Syntetyczny wskaźnik rozwoju agroturystyki (średnia znorm.) Wskaźnik oceny lokalizacji gosp. agrot. ogółem w % ogółu w tym w przeliczeniu na 100 km2 1000 gospodarstw rolnych ogółem 100 gospodarstw rolnych prowadzących pozaroln. Dział. Gosp. Polska - razem   9882 100 3,2 4 2,7 0,00 w tym cechy wewnętrzne rolnictwa - determinanty rozwoju agroturystyki niekorzystne 1293 13,1 1,9 3 -0,16 - przeciętne 2867 29,0 2,4 -0,13 korzystne 5722 57,9 4,6 6 3,8 0,20 w tym uwarunkowania przyrodnicze Przyrodniczo-rolnicze N 1930 19,5 7,3 9 5,7 0,57 0,62 Ś 6280 63,5 2,9 5 2,8 -0,02 K 1672 16,9 2 1,5 -0,17 Przyrodniczo-ekologiczne NE 1542 15,6 1,3 -0,24 PE 2873 29,1 2,2 -0,08 -0,14 WE 5467 55,3 5,2 7 4,4 0,32 0,26 w tym uwarunkowania pozaprzyrodnicze Historyczne ZA/P 3060 31,0 9,1 3,1 0,39 ZP/P 1290 3,4 0,06 0,49 ZR/P 2689 27,2 2,1 -0,19 -0,15 Zp/N 2843 28,8 8 4,9 0,24 Funkcjonalno-przestrzenne W 5829 59,0 3,3 0,01 0,15 P 3564 36,1 3,0 0,04 -0,27 M 489 2,0 -0,21 -0,09

Liczba gospodarstw agroturystycznych w przeliczeniu na 100 km² (ryc.3)

Gospodarstwa agroturystyczne na 100 gospodarstw rolnych (liczba gosp Gospodarstwa agroturystyczne na 100 gospodarstw rolnych (liczba gosp. wg PSR 2010; ryc.4)

Gospodarstwa agroturystyczne w odsetku gospodarstw rolnych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą (ryc.5)

Syntetyczny wskaźnik rozwoju agroturystyki (ryc.6)

Wskaźnik oceny lokalizacji gospodarstw agroturystycznych w odniesieniu do wybranych cech wewnętrznych rolnictwa (ryc.7)

INSTRUNENTY WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ UKIEROWANE NA RÓŻNICOWANIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ W ROLNICTWIE ORAZ ROZWÓJ AGROTURYSTYKI Wyszczególnienie Zrealizowane wnioski programów WPR dot. różnicowania działaności gosp. (SAPARD, SPO Rolnictwo, PROW 2007-2013 razem) W tym PROW 2007-2013 Działanie 311 - Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej w tym wnioski ukierunkowane na wsparcie gosp. agroturystycznych liczba w % ogółu wniosków PROW 2007-2013 dot. różnicowania działalności w % ogólnej liczby gospodarstw agroturystycznych udział % w ogólnej liczbie liczba wniosków w % liczby producentów rolnych wg ARiMR % ogółu wniosków dot. różnicowania działalności wnioski agrotur. wnioski agrotur. do ogółu goosp. agrotur. (% wniosków = 100 pkt) Polska - razem   18966 1,4 13393 71 1094 8,2 11,1 100 w tym województwa Dolnośląskie 548 0,6 396 72 29 7,3 4,7 2,7 42 Kujawsko-pomorskie 941 0,9 649 69 26 4,0 7,2 2,4 65 Lubelskie 2241 1,7 1331 59 158 11,9 27,9 14,4 252 Lubuskie 334 75 14 5,6 7,9 1,3 Łódzkie 1148 1,2 825 19 2,3 10,2 92 Małopolskie 1236 2,5 647 52 78 12,1 7,1 Mazowieckie 2569 2039 79 53 2,6 12,3 4,8 111 Opolskie 509 1,0 386 76 11 2,8 8,9 81 Podkarpackie 1078 2,0 595 55 85 14,3 7,8 66 Podlaskie 1433 1024 104 14,2 9,5 128 Pomorskie 677 447 106 23,7 9,7 109 Śląskie 1,9 408 63 10,3 9,9 3,8 89 Świętokrzyskie 1046 2,1 636 61 36 5,7 9,2 3,3 83 Warmińsko-mazurskie 958 701 73 96 13,7 8,8 90 Wielkopolskie 3152 1,8 2721 86 192 28,8 17,6 260 Zachodniopomorskie 452 339 45 13,3 8,4 4,1

Wnioski ukierunkowane na wsparcie gosp Wnioski ukierunkowane na wsparcie gosp. agroturystycznych w odsetku ogółu wniosków PROW 2007-2013 dotyczących różnicowania w kierunku działalności nierolniczej (ryc.8)

Gospodarstwa agroturystyczne utworzone w ramach PROW (różnicowania w kierunku działalności nierolniczej) w ogólnej liczbie gospodarstw agroturystycznych (ryc.9)

Wskaźnik oceny gosp. agroturystycznych PROW 2007-2013 – analiza porównawcza udziału tych gospodarstw w ogólnej liczbie wniosków PROW do udziału ogólnej liczby gospodarstw (ryc.10)

INSTRUNENTY WPR - RÓŻNICOWANIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ ORAZ ROZWÓJ AGROTURYSTYKI – ODDZIAŁYWANIE DETERMINANT Wyszczególnienie Zrealizowane wnioski programów WPR dot. różnicowania dział. gosp. (SAPARD, SPO Rolnictwo, PROW 2007-2013 razem) W tym PROW 2007-2013 Działanie 311 - Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej w tym wnioski ukierunkowane na wsparcie gospodarstw agroturystycznych liczba w % ogółu wniosków PROW 2007-2013 dot. różnicowania działalności w % ogólnej liczby gosp. agrotur. udział % w ogólnej liczbie liczba wniosków w % liczby producentów rolnych wg ARiMR % ogółu wniosków dot. różnicowania działaności wnioski agrotur. wnioski agrotur. do ogółu goosp. agrotur. (% wni.= 100 pkt) Polska - razem   18966 1,4 13393 71 1094 8,2 11,1 100 w tym cechy wewnętrzne rolnictwa - determinanty rozwoju agroturystyki niekorzystne 6572 1,7 5392 82 235 4,4 18,2 21,5 164 przeciętne 7181 1,3 4804 67 389 8,1 13,6 35,6 123 korzystne 5216 1,2 3200 61 470 14,7 43,0 74 w tym uwarunkowania przyrodnicze Przyrodniczo-rolnicze N 1758 1202 68 150 12,5 7,8 13,7 70 Ś 12132 8820 73 669 7,6 10,7 61,2 96 K 5079 3374 66 275 16,4 25,1 149 Przyrodniczo-ekologiczne NE 6402 4768 244 5,1 15,8 22,3 143 PE 6296 4499 360 8,0 32,9 113 WE 6271 1,6 4129 490 11,9 9,0 44,8 81 w tym uwarunkowania pozaprzyrodnicze Historyczne ZA/P 2202 2,3 1140 52 177 15,5 5,8 16,2 ZP/P 3653 1,5 2981 205 6,9 15,9 18,7 144 ZR/P 9998 7014 461 6,6 17,1 42,1 155 Zp/N 3116 0,8 2261 251 8,8 22,9 80 Funkcjonalno-przestrzenne W 13063 9507 720 12,4 65,8 112 P 4295 1,1 2773 65 308 8,6 28,2 78 M 1611 1116 69 5,9 13,5 6,0 122

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ rudnickir@umk.pl mirbicz@umk.pl