Racjonalność w ekonomii na podstawie „Metodologii ekonomii” Marka Blauga Paulina Bukowińska

Plan prezentacji Znaczenie terminu racjonalność Racjonalność jako świętość Krytyczne spojrzenie na założenie o racjonalności Podsumowanie

Racjonalność w znaczeniu potocznym i w języku ekonomisty Racjonalność w życiu codziennym: Działanie wykorzystujące tak wiele informacji, jak to tylko możliwe Konsekwentne stosowanie określonych środków w celu osiągnięcia zamierzonych celów Racjonalność w ekonomii: Dokonywanie wyboru pozostającego w zgodzie z uporządkowanym zbiorem preferencji: –Zupełnych –Tranzytywnych Doskonały dostęp do informacji Brak kosztów dostępu do informacji

Założenie o racjonalności Jednostki maksymalizują swoją użyteczność w przypadku, gdy istnieją ograniczenia technologiczne lub posiadanych zasobów Interpretacja racjonalności –Pierwsze próby lata 70. XIX w –Lata 30. XX w Bardzo silny postulat, ale wyjątki: –Ekonomia keynesowska –Ekonomia marksistowska –Amerykański instytucjonalizm

Racjonalność w rozumieniu ekonomistów klasycznych Preferowanie większej ilości w stosunku do ilości mniejszej Wybór najwyższej stopy zysku Minimalizowanie kosztów jednostkowych Interes jednostki (brak wpływu działania jednostki na dobrobyt innych)

Zmiany w interpretacji terminu racjonalność Maksymalizacja spójnej hierarchii preferencji przy braku ryzyka i pełnej informacji (teoria użyteczności Hicksa i Allena) Pojęcie oczekiwanej użyteczności (Neuman i Morgenstorm) Sprecyzowanie doskonałej informacji w warunkach niepewności jako doskonałej informacji o rozkładzie prawdopodobieństwa przyszłych cen

Racjonalność w warunkach niepewności (Neuman i Morgenstorm) Racjonalność jako maksymalizacja oczekiwanej użyteczności → max E(U) E(U) = Σ U i *p i gdzie: U i - użyteczność wyniku działania p i – prawdopodobieństwo pojawienia danego wyniku

Hipoteza o racjonalności jako świętość Twierdzenie apriori- prawdziwe w sposób tak oczywisty, że wystarczy je tylko sformułować, aby zostało zaakceptowane (szkoła neoaustriacka) Niemożliwa do obalenia, gdyż jej prawdziwość jest wynikiem przyjętej konwencji racjonalność jako część „twardego rdzenia” programu badawczego (Karl Popper)

Próby porzucenia hipotezy o racjonalności Dostosowanie typu adhoc (nowi makroekonomiści klasyczni)- wprowadzenie do modelu ekonomicznego parametrów: –Nie motywowanych dążeniem do maksymalizacji indywidualnej użyteczności –Wprowadzonych bez szerszego uzasadnienia Ultra-empiryzm (Caldwell)- niechęć do przyjęcia hipotezy o racjonalności, która nie podlega bezpośredniej obserwacji i testowaniu

Podważanie hipotezy o racjonalności Zachowanie pod wpływem: –impulsu –nawyku –ciekawości –skłonność do zapominania (problem z pojęciem spójnych zbiorów uporządkowanych preferencji) Zbyt „optymistyczne” założenie o zdolności do przetwarzania informacji „racjonalność ograniczona” (bounded rationality): ludzie zaspokajają potrzeby w zadawalającym ich stopniu, nie są w stanie max E(U)

Problem agregacji i jego rozwiązanie Założenie o racjonalności odnosi się do sposobu podejmowania decyzji przez jednostki a kluczowe jest zachowanie się zbiorowości składających się z wielu producentów i konsumentów Rozwiązanie: założenie, że wszystkie jednostki mają te same funkcje użyteczności: –Problem –Problem: jednostki różnią się od siebie zarówno pod względem preferencji, jak i posiadanych zasobów (różne technologie dla producentów, różne ograniczenia budżetowe dla konsumentów, preferencje)

Założenia pomocnicze do hipotezy o racjonalności Jednorodność działających podmiotów Doskonała zdolność podmiotów ekonomicznych do przewidywania Istnienie doskonałej konkurencji

Fałszywość założenia o racjonalności- dowody Jednostki systematycznie zaniżają wielkość kosztów alternatywnych w porównaniu z kosztami ponoszonymi bezpośrednio Odbiegające od normy zyski na giełdzie (odrzucenie hipotezy rynków efektywnych zakładającej racjonalne oczekiwania graczy)

Podsumowanie Założenie o racjonalności jako podstawa ekonomii klasycznej i jeden z powodów, dla którego niektóre modele ekonomiczne niedoskonale wyjaśniają rzeczywistość Silna krytyka hipotezy o racjonalności Alternatywne programy badawcze: –Teoria perspektywy Tversky’ego-Kahnemana –Teoria postępowania zadowalającego Simona

Pytania do dyskusji Czym jest racjonalność w ekonomii? Czy testowanie założenia o racjonalności ma sens? Czy jest jakaś alternatywa dla założenia o racjonalności? Jak rozwiązać problem agregacji?