Sztuka islandzka – sztuka (w) izolacji? SLAJD 1: Czy w przypadku państwa tak małego jak Islandia, które przez długie wieki nie było nawet krajem niezależnym, można mówić o sztuce narodowej? Czy fakt, że jest to kraj wyspiarski wpłynął na charakter sztuki tego kraju? Czy islandzcy artyści szukali sposobów na asymilację ze sztuką kontynentu czy może jednak chętnie wykorzystywali szansę na stworzenie sztuki niezależnej na Islandii? Emiliana Konopka Studencki Klub Islandzki Uniwersytetu Warszawskiego

Berthel Thorvaldsen (1770 – 1844) SLAJD 2: Do końca XIX wieku sztuki narodowej na Islandii praktycznie nie było. Możemy mówić jedynie o sztuce użytkowej, która powstała pod silnym wpływem wzorów duńskich czy norweskich, wywodzących się z tradycji wikińskiej. Na wyspie nie było wykształconych artystów, brakowało tam szkół plastycznych. Dlatego pierwszy znany artysta islandzki - Bertel Thorvaldsen, którego świetnie znamy z dzieł, które pozostawił po sobie w Polsce – funkcjonuje w historii sztuki jako Duńczyk, bowiem kształcił się i tworzył w Danii. Berthel Thorvaldsen (1770 – 1844)

SLAJD 3: Elity islandzkie znały jednak sztukę, choć z importów SLAJD 3: Elity islandzkie znały jednak sztukę, choć z importów. Założona w 1884 roku Galeria Narodowa w Reykjaviku zawierała paradoksalnie wyłącznie dzieła duńskie. Wraz z ruchami narodowo-wyzwoleńczymi i dzięki możliwościom kształcenia się na akademiach duńskich czy szwedzkich, pojawiają się jednak pierwsi artyści narodowi. Za pierwszego uznaje się Einara Jónsona, rzeźbiarza, który powrócił do ojczyzny po studiach w Kopenhadze i uzupełnił kolekcję Galerii Narodowej o pierwsze dzieło Islandczyka. Jego sztuka wzorowana jest na sztuce ludowej, gdyż była to jedyna realna inspiracja dotychczasową Islandią, choć stylistycznie nie odbiega od rzeźby modernistycznej, która królowała na salonach początku XX wieku. Einar Jónsson (1874 – 1954)

Thórarinn Thorláksson (1867 – 1924) SLAJD 4: Natomiast pierwszy obraz w zbiorach Listasafns Islands (czyli Galerii Narodowej) był pędzla Thórarinn Thorlákssona. Artysta ten uwieczniał na płótnie to, co najbardziej kojarzyło mu się z Islandią – jej tajemnicze krajobrazy. Tym samym stał się ojcem islandzkiego pejzażu, który to gatunek dominował w sztuce islandzkiej przez długi czas. Obrazy Thorlakssona i jego następców utrwalają prawdziwe oblicze ich ojczyzny – dzikiej, nietkniętej, pełnej wulkanów, lodowców i górskich jezior. Artyści ci tworzyli pod wpływem romantyzmu, szczególnie widoczne są inspiracje Friedrichem. Thórarinn Thorláksson (1867 – 1924)

SLAJD 5: Drugim ważnym pejzażystą tego okresu jest Asgrimur Jónsson, którego obrazy przywołują skojarzenia z oniryzmem czy baśniowością. To za sprawą rozjaśnienia palety i dodania jasnych, choć głównie chłodnych barw. Jónsson eksperymentował z impresjonizmem, próbował uzyskiwać efekty świetlne, załamywanie promieni słonecznych na śniegu czy w wodzie. Ásgrímur Jónsson (1876 – 1958)

SLAJD 6: Jednak nie impresjonizm, a ekspresjonizm zakorzenił się w sztuce islandzkiej na dłużej, zapewne ze względu na fakt, iż panujące na północy warunki: chłód i zimno, podsycały takie doznania estetyczne. Ojcem islandzkiego ekspresjonizmu, mającego swe początki już w latach 30. XX wieku, jest Jón Thorleifsson. Jego wizytówką są niebezpieczne, niedostępne wzniesienia i pagórki odmalowane w ponurych, chłodnych barwach szybkimi, niespokojnymi pociągnięciami pędzla, często bardzo uproszczone. Jón Thorleifsson (1876 – 1958)

SLAJD 7: Podobne tematy podejmował w swoich pejzażach Jón Stefansson, który posunął się w uproszczeniach pejzażu jeszcze dalej, tworząc kompozycje kanciaste, a przede wszystkim bardzo płaskie, często dające się podzielić na strefy. Gama barwna jest bardzo wąska, opiera się do brunatnych i chłodnych barw, mamy też do czynienia z grubym, wyrazistym konturem. Styl ten przybliża Stefanssona do twórczości Paula Cezanne’a, prekursora kubizmu. Jón Stefánsson (1881 – 1962)

Jón Sveinsson Kjarval (1885 – 1972) SLAJD 8: Za najważniejszego artystę islandzkiego XX wieku uchodzi jednak Jóhannes Kjarval. Tak jak opisywani wcześniej artyści studiował poza Islandią, ale po studiach nie wrócił do kraju, lecz udał się na długą podróż po Europie, również do Włoch. Jego obraz był jednym z pierwszych islandzkich nabytków Galerii Narodowej, wczesna twórczość Kjarvala to przede wszystkim pejzaże. Jón Sveinsson Kjarval (1885 – 1972)

Jón Sveinsson Kjarval (1885 – 1972) SLAJD 9: Około 60-letnia twórczość Kjarvala jest bardzo różnorodna. W późniejszych dziełach widoczne jest zafascynowanie fantastyką i baśniowością; na obrazach pojawiają się bohaterowie islandzkich sag czy skandynawskiej mitologii. Inspirował się wieloma napotkanymi podczas podróży kierunkami, wiele jego obrazów jest bardzo dekoracyjnych. Jón Sveinsson Kjarval (1885 – 1972)

Jón Sveinsson Kjarval (1885 – 1972) SLAJD 10: Kjarval odchodzi od tradycyjnego pejzażu i realistycznego przedstawiania natury. Posługuje się wyobraźnią i tworzy kompozycje urzekające, ale też nierzadko śmieszne. W jego twórczości widzimy odbicie wielu kierunków i tendencji Europy przełomu XIX i XX wieku: od secesji, przez symbolizm, malarstwo metafizyczne… Jón Sveinsson Kjarval (1885 – 1972)

Jón Sveinsson Kjarval (1885 – 1972) SLAJD 11: Aż po abstrakcję. Kjarval pozwalał sobie na swobodne łączenie stylów i często krytykowano go o niekonsekwencję. Mimo to wniósł bardzo wiele do sztuki islandzkiej; jego osobista mieszanka kierunków i tendencji przejawiała się w niepowtarzalnym stylu, ale była też furtką do poznania ówczesnej sztuki europejskiej. Nie było przed, ani po nim równie płodnego jak i zróżnicowanego artysty na Islandii. Jón Sveinsson Kjarval (1885 – 1972)

SLAJD 12: Jeśli chodzi jednak o abstrakcję islandzką, jej pionerem nie był Kjarval, lecz Svavar Gudnason. Jego twórczość przypada na II wojnę światową i czasy powojenne; przez większość swego życia mieszkał w Danii, gdzie przynależał do awangardowej grupy CoBrA. Powrócił na Islandię w 1945 roku z wystawą abstrakcyjną, która została przyjęta dość sceptycznie, jednak otworzyła nowy rozdział w islandzkiej historii sztuki. Svavar Guðnason(1909 – 1988)

Guðmunda Andrésdóttir (1922 - 2002) SLAJD 13: Pod wpływem tej wystawy Gudmunda Andresdottir, pierwsza islandzka artystka, porzuciła spokojną pracę w aptece i wyjechała na studia do Szwecji, a potem do Paryża. Wróciła do kraju w latach 60. i zaprezentowała swoje dzieła abstrakcyjne, których dominantą były koła i linie krzywe, utrzymane w ciepłej gamie barwnej. Guðmunda Andrésdóttir (1922 - 2002)

Guðmunda Andrésdóttir (1922 - 2002) SLAJD 14: Pomimo swojej płci stała się jedną z wiodących postaci na scenie artystycznej Islandii, przynależała go najważniejszych stowarzyszeń artystów, m.in. FIM (Federacji Artystów Islandzkich). Jej płeć miała duże znaczenie dla stylistyki jej obrazów, bowiem warsztatowo nie odbiegała od kolegów po fachu. Widzimy częste formy organiczne, przypominające komórki jajowe czy inne elementy kojarzone z kobiecością i płodnością. Guðmunda Andrésdóttir (1922 - 2002)

SLAJD 15: Abstrakcja króluje na wyspie od lat 50 SLAJD 15: Abstrakcja króluje na wyspie od lat 50. i staje się „kierunkiem narodowym”. Pojawiają się jednak młodzi artyści, którzy buntują się dominacji abstrakcji uważanej za nieudolną – również dlatego, że była zapatrzeniem w sztukę europejską i ślepym jej naśladowaniem, często jednak w gorszym wydaniu. W latach 60. uformowała się grupa SUM. Grupa SúM (wystawa H2o, 1973)

SLAJD 16: Było to stowarzyszenie niezależnych artystów mających na celu rewolucję, jednak bez jasnego manifestu. Nazwa grupy nic nie znaczy, ma tylko przyciągać uwagę i intrygować. Głównym przedsięwzięciem grupy była wspólna wystawa w 1973 roku, która prezentowała fotografie, kolaże, ilustracje, komiksy i wiersze nawiązujące do tematu wody. Były to narodziny konceptualizmu na Islandii, czyli sztuki zwracającej uwagę na pomysł, a nie samo wykonanie dzieła. Grupa SúM (wystawa H2o, 1973)

SLAJD 17: Pracom prezentowanym na wystawie patronuje hasło „jesteśmy otoczeni wodą”. Czy możemy to interpretować w ten sposób, że ocean jest dla Islandii swego rodzaju fosą obronną, a może jednak przeszkodą – trudno powiedzieć. Warto pochylić się np. nad hasłem „reklamowym” rodem z natrętnej agencji turystycznej: Odwiedź kraj H2O – kraj oddalony od problemów tego świata. Proszę, zabierz ze sobą pieniądze.

Erró – Guðmundur Guðmundsson (ur.1932) SLAJD 18: Sarkazm i ironia zadomowiły się w sztuce islandzkiej za sprawą pierwszego artysty islandzkiego, któremu udało się zrobić międzynarodową karierę. Prace Gudmundura Gudmundssona, czyli Erró, można spotkać w wielu kolekcjach sztuki współczesnej na całym świecie, a to za sprawą jego licznych podróży. W jego pracach ewidentnie kpi on z tradycji malarskiej, nie bierze na warsztat jednak sztuki rodzimej, ale np. słynny obraz kolegi ze Skandynawii – Edvarda Mucha „Krzyk”. Erró – Guðmundur Guðmundsson (ur.1932)

Erró – Guðmundur Guðmundsson (ur.1932) SLAJD 19: Lecz też klasyki malarstwa europejskiego, jak portret Arnolfinich van Eycka. Jego postacie są płaskie, kolorystyka krzykliwa i kiczowata, widoczne są elementy popkultury – postaci z komiksów, bajek, mała Japonka z mikrofonem od karaoke. Sztuka Erró najczęściej porównywana jest do popartu, jednak często ma się wrażenie, że wynika z zakompleksienia i zachłyśnięcia wielkim światem niż faktycznej pogardy sztuką komercyjną. Erró – Guðmundur Guðmundsson (ur.1932)

SLAJD 20: A dzisiaj? Wraz z powstaniem Akademii Sztuk Pięknych w Reykjaviku powiększyła się liczba artystów islandzkich. Jednak prezentując najsłynniejszego z nich, powracamy do początku. Mowa bowiem o Ólafurze Eliassonie, którego określa się często artystą duńskim. I faktycznie, urodził się w Danii, ale z rodziców Islandczyków. Wielokrotnie nagradzany uczestnik Biennale, wystawiał w Tate Modern, a w warszawskim parku brudnowskim znajdziemy jego pracę – Kalejdoskop. Olafur Eliasson (ur.1967)