PRAWO PODMIOTOWE 5.03.2015 Poruszane zagadnienia: Mgr Natalia Gralewska PRAWO PODMIOTOWE 5.03.2015 Poruszane zagadnienia: Pojęcie prawa podmiotowego Rodzaje praw podmiotowych Sposoby nabycia i utraty prawa podmiotowego Wykonywanie, nadużycie i ochrona praw podmiotowych

KONCEPCJA PRAWA PODMIOTOWEGO W PRAWIE PRYWATNYM KONCEPCJA PRAWNONATURALNA – uznaje priorytet praw podmiotowych względem norm prawnych; norma prawna jako instrument realizacji praw podmiotowych. NURT POZYTYWISTYCZNY – prawa podmiotowe jako pochodne systemu norm prawnych. NURT UMIARKOWANEGO POZYTYWIZMU – priorytet norm prawnych względem praw podmiotowych; prawa podmiotowe są wyznaczane przez system norm prawnych (realizujący wartości chronione w demokratycznym państwie prawnym).

Prawo podmiotowe to element konieczny każdego stosunku cywilnoprawnego. Z prawem podmiotowym korelatywnie sprzężony jest obowiązek innego podmiotu lub podmiotów. Umowa sprzedaży (stosunek prawny sprzedaży) – art. 535 KC Obowiązek kupującego do zapłaty ceny Uprawnienie sprzedawcy do otrzymania ceny = prawo podmiotowe sprzedawcy (względne) Umowa o dzieło – art. 627 KC Obowiązek przyjmującego zamówienie do wykonania dzieła Uprawnienie zamawiającego do otrzymania dzieła = prawo podmiotowe zamawiającego (względnie) Prawo własności – art. 140 KC Uprawnienie właściciela do posiadania, korzystania i rozporządzenia rzeczą = prawo podmiotowe właściciela (bezwzględne) Obowiązek innych podmiotów do poszanowania cudzego prawa własności

RODZAJE STOSUNKÓW PRAWNYCH JEDNOSTRONNIE ZINDYWIDUALIZOWANY (stosunek typu bezwzględnego) DWUSTRONNIE ZINDYWIDUALIZOWANY (stosunek typu względnego) UPRAWNIENIA BEZWZGLĘDNE UPRAWNIENIA WZGLĘDNE

UPRAWNIENIA BEZWZGLĘDNE Uprawnienia skuteczne względem nieokreślonego grona osób (erga omnes); z uprawnień bezwzględnych zbudowane jest prawo własności, prawo do dóbr osobistych. UPRAWNIENIA WZGLĘDNE PRAWO PODMIOTOWE UPRAWNIENIA BEZWZGLĘDNE Uprawnienia skuteczne względem określonego grona osób; względny charakter będzie miało roszczenie (uprawnienie skonkretyzowane podmiotowo i treściowo).

CECHY PRAWA PODMIOTOWEGO Prawo podmiotowe pozwala opisać sytuację prawną jednego podmiotu względem innego lub innych podmiotów, Prawa podmiotowe wyznaczane są przez przez obowiązujące normy prawne, Prawo podmiotowe jako „sfera możności postępowania”, Prawo podmiotowe służy ochronie prawnie uznanych interesów podmiotów prawa, Indyferentność, Prawa podmiotowe zabezpieczone są przez obowiązujące normy prawne (należy odróżnić od tzw. uprawnień niezupełnych!)

„Jest to pewna sytuacja prawna wyznaczana podmiotom przez obowiązujące normy i chroniąca prawnie uznane interesy tych podmiotów. Na sytuację tę składają się wolne (indyferentne) – w aspekcie normatywnym – zachowania psychofizyczne i konwencjonalne podmiotu uprawnionego, z którymi sprzężone są zawsze obowiązki innego podmiotu lub podmiotów, przy czym z reguły (to znaczy, gdy norma prawna tego nie wyłącza) uprawnionemu przysługuje również kompetencja do żądania, by organ państwowy dysponując przymusem doprowadził do zrealizowania sprzężonych z prawem podmiotowym obowiązków” - tak Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2009, wyd. 10, s. 88.

PRAWO PODMIOTOWE Prawo podmiotowe jako element stosunku cywilnoprawnego Prawo podmiotowe wynika ze stosunku cywilnoprawnego Prawo podmiotowe może istnieć tylko w relacji dwóch podmiotów, czyli w ramach stosunku prawnego STOSUNEK PRAWNY

NORMATYWNE POSTACIE UPRAWNIEŃ UPRAWNIENIA BEZPOŚREDNIE: ich istota sprowadza się do możliwości korzystania z oznaczonego dobra lub podejmowania wobec niego innych działań; inne podmioty mają obowiązek nieingerowania w określone zachowanie podmiotu uprawnionego, mieszczące się w treści prawa podmiotowego ROSZCZENIA: uprawnienie do domagania się od indywidualnie oznaczonych podmiotów, aby zachowały się w określony sposób polegający na działaniu lub zaniechaniu; roszczenie to uprawnienie skonkretyzowane pod względem treści i podmiotu. ROSZCZENIE WYMAGALNE: jeśli zrealizowały się przesłanki aktualizujące obowiązek określonego podmiotu i nadszedł termin jego wykonania. ROSZCZENIE ZASKARŻALNE: istnieje możliwość przymusowego dochodzenia jego realizacji.

UPRAWNIENIE KSZTAŁTUJĄCE: uprawnienie podmiotu do kreowania, zmiany oraz zakończenia stosunku cywilnoprawnego mocą jednostronnej czynności prawnej; druga strona musi uznać zmienioną sytuację prawną i dostosować się do niej; np. uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, prawo do odstąpienia od umowy, prawo do wypowiedzenia umowy, uprawnienie do wyboru jednego ze świadczeń przemiennych art. 365 KC. ZARZUT: uprawnienie umożliwiające odmowę spełnienia roszczenia, które przysługuje innej osobie; ZARZUTY DYLATORYJNE: zarzuty, które tylko przejściowo obezwładniają roszczenie (np. zarzut niespełnienia świadczenia wzajemnego art. 488 § 2 KC), ZARZUTY PEREMPTORYJNE: zarzuty, które trwale obezwładniają roszczenie (np. zarzut przedawnienia, zarzut potrącenia)

RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH KRYTERIUM SKUTECZNOŚCI PRAWA PODMIOTOWEGO PRAWA BEZWZGLĘDNE PRAWA WZGLĘDNE

KRYTERIUM TYPOWEGO INTERESU, KTÓRY PRAWO CHRONI PRAWA MAJĄTKOWE PRAWA NIEMAJĄTKOWE

KRYTERIUM DOPUSZCZALNOŚCI ZMIANY PODMIOTÓW TYCH PRAW PRAWA ZBYWALNE PRAWA NIEZBYWALNE Art. 57 KC [art. 509 § 1 KC] Służebność osobista, użytkowanie, prawo odkupu, prawo pierwokupu

KRYTERIUM ZALEŻNOŚCI OD INNYCH PRAW PRAWA AKCESORYJNE PRAWA ZWIĄZANE EKSPEKTATYWA

SPOSOBY NABYCIA PRAWA PODMIOTOWEGO NABYCIE PIERWOTNE NABYCIE POCHODNE Nabywca uzyskuje prawo od innej osoby (poprzednika prawnego), która prawo to na niego przenosi; skuteczności nabycia tego prawa zależy od jego istnienia u innej osoby Nabywca nie uzyskuje prawa od innej osoby; np. zawłaszczenie rzeczy niczyjej art. 181 KC, stworzenie utworu, zasiedzenie Zasada nemo plus iuris + wyjątki w art. 83 § 2 KC, 169 KC, 5 i n. KWU

[SUKCESJA SINGULARNA] [SUKCESJA UNIWERSALNA] NABYCIE POD TYTUŁEM OGÓLNYM [SUKCESJA SINGULARNA] Nabywca uzyskuje jedno lub kilka indywidualnie oznaczonych praw podmiotowych (np. cesja wynagrodzenia z tytułu umowy o roboty budowlane) [SUKCESJA UNIWERSALNA] Nabywca wstępuje w ogół praw poprzednika na podstawie jednego zdarzenia prawnego (numerus clausus); np. dziedziczenie, zbycie przedsiębiorstwa, łączenie się osób prawnych NABYCIE POD TYTUŁEM SZCZEGÓLNYM

NABYCIE TRANSLATYWNE Nabywca nabywa prawo nowo, które dotąd nie istniało; prawo powstaje wraz z jego nabyciem. Na nabywcę przechodzi prawo już istniejące; zarówno nabycie pierwotne, jak również pochodne może mieć charakter translatywnego NABYCIE KONSTYTUTYWNE

NABYCIE TRANSLATYWNE Nabywca nabywa prawo nowo, które dotąd nie istniało; prawo powstaje wraz z jego nabyciem. Na nabywcę przechodzi prawo już istniejące; zarówno nabycie pierwotne, jak również pochodne może mieć charakter translatywnego NABYCIE KONSTYTUTYWNE

NABYCIE POCHODNE TRANSLATYWNE Nabycie samochodu w drodze umowy sprzedaży NABYCIE POCHODNE TRANSLATYWNE

ZAWŁASZCZENIE RZECZY NICZYJEJ NABYCIE PIERWOTNE KONSTYTUTYWNE

NABYCIE POCHODNE KONSTYTUTYWNE USTANOWIENIE SŁUŻEBNOŚCI DROGI KONIECZNEJ NABYCIE POCHODNE KONSTYTUTYWNE

NABYCIE PIERWOTNE TRANSLATYWNE ZASIEDZENIE NABYCIE PIERWOTNE TRANSLATYWNE

NABYCIE POCHODNE TRANSLATYWNE DAROWIZNA NIERUCHOMOŚCI NABYCIE POCHODNE TRANSLATYWNE

UTRATA PRAW PODMIOTOWYCH PRZENIESIENIE PRAWA NA INNĄ OSOBĘ WYGAŚNIĘCIE PRAWA (wskutek zdarzenia prawnego, np. śmierć, porzucenie rzeczy ruchomej z zamiarem wyzbycia się własności, zniszczenie rzeczy, niewykonywanie prawa przez czas określony ustawą art. 255 KC) KONFUZJA

OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH DROGA SĄDOWA POMOC WŁASNA SAMOOBRONA (ch. prewencyjny) SAMOPOMOC (pomoc następcza)

NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO – ART. 5 KC „Z uwzględnieniem, iż Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP), należy przyjąć, że odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa. Ujmując rzecz ogólnie, można przyjąć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania” (wyrok SN z dnia 23 maja 2013 roku, IV CSK 660/12). „Przepis art. 5 KC ustanawia zakaz korzystania z praw podmiotowych sprzecznie ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego. Klauzula ta ma szczególny charakter; przełamuje zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej, toteż jej zastosowanie musi być uzasadnione okolicznościami rażącymi i nieakceptowanymi” (wyrok SN z 24 kwietnia 2014 roku, III CSK 178/13).

LITERATURA: Radwański Z., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2009, wyd. 10. Gniewek E. (red.), Machnikowski P. (red.), Zarys prawa cywilnego, Warszawa 2014. Gniewek E., Komentarz do KC, 2014, wyd. 6, Legalis. Kawałko A., Witczak H., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2011, wyd. 4. Ulrich E., Rachwał A., Zoll F., Prawo cywilne. Część ogólna., Warszawa 2013.