Pojęcie, zakres i charakterystyka prawa medycznego Dr Agata Wnukiewicz-Kozłowska Interdyscyplinarna Pracownia Prawa Medycznego i Bioetyki Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

Definicja /wg prof. Leszka Kubickiego/ Prawo medyczne (sensu stricto): zbiór przepisów prawnych regulujących prawa i obowiązki pacjenta i personelu medycznego (m.in. pielęgniarki, położnej, lekarza, lekarza dentysty, ratownika) oraz sposób funkcjonowania Narodowego Funduszu Zdrowia, zakładów opieki zdrowotnej, a także innych podmiotów świadczących usługi medyczne.

Definicja – c.d. Prawo medyczne (sensu largo): przepisy dotyczące wykonywania poszczególnych zawodów medycznych, ale również przepisy z zakresu innych gałęzi prawnych, jak np. prawa cywilnego, karnego czy pracy, a odnoszących się do wykonywania zawodu lekarza, pielęgniarki

Definicja /za Encyklopedią Gazety Prawnej/ Prawo medyczne – zbiór przepisów prawnych regulujących stosunki między uczestnikami systemu ochrony zdrowia, czyli między pacjentem – świadczeniodawcą-płatnikiem. Reguluje również zasady funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej, sposób wykonywania zawodów medycznych oraz jego aspekty etyczne.

Definicja /za encyklopedią Wikipedia/ Prawo medyczne – zespół norm prawnych (z zakresu prawa cywilnego, administracyjnego, karnego oraz procedur) regulujących prawa i obowiązki pacjenta, lekarza (w tym lekarza dentysty), pielęgniarki, diagnosty laboratoryjnego i innych pracowników ochrony zdrowia oraz sposób funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej i innych podmiotów świadczących usługi medyczne.

Definicja - ogólna Prawo medyczne: zespół norm prawnych regulujących stosunki między podmiotami tego prawa Normy prawne Podmioty

Ewolucja prawa medycznego /za prof. Leszkiem Kubickim/ „Pierwsze opracowania dotyczące prawa medycznego ukazały się pod koniec XIX w. Były to prace francuskie i belgijskie2. Termin „prawo medyczne” upowszechnił się stopniowo dopiero w drugiej połowie XX w”.

Ewolucja prawa medycznego – c.d. „Merytoryczny i coraz bardziej intensywny rozwój nowej dziedziny prawa nastąpił od 1950 r., najbardziej widoczny był we Francji1 i Wielkiej Brytanii, a poza Europą – w Stanach Zjednoczonych”.

Ewolucja prawa medycznego – c.d. „W Polsce pierwsze wzmianki o prawie medycznym jako dziedziny wiedzy prawniczej ukazały się na przełomie lat 20. i 30. XX w. Wtedy opublikowano w czasopismach naukowych pierwsze artykuły poświęcone zagadnieniom z tego zakresu prawa. Pierwszym podręcznikiem, w którym omówione zostały problemy z pogranicza prawa i medycyny, były podręczniki do medycyny sądowej L. Wachholza i J. Olbrychta2. Kolejnym był opublikowany w 1936 r. zbiór przepisów autorstwa A. Blocha3. W latach 1919–1939 zostały przyjęte w Polsce zasadnicze unormowania legislacyjne w zakresie prawa medycznego, z których wiele miało charakter prekursorski”.

Ewolucja prawa medycznego – c.d. „Rozwój prawa medycznego możliwy jest dzięki zmianie, jaka nastąpiła w ostatnich dziesięcioleciach w działaniach medycznych i relacjach lekarz–pacjent. Współczesna medycyna nie jest jak kiedyś zorientowana na chorobę (krankheitsorientiert), ale na pacjenta (patientenorientiert)”.

Zakres prawa medycznego – próba ustalenia Przesłanki dopuszczalności wykonywania czynności medycznych oraz działalności medycznej, Formy wykonywania zawodów medycznych, Zasady wykonywania zawodów medycznych i działalności medycznej Prawa i obowiązki stron, Przymus w leczeniu, Odpowiedzialność zawodowa, Granice i kompetencje samorządów zawodowych,

Zakres prawa medycznego Elementy prawa konstytucyjnego, Elementy prawa cywilnego, Elementy prawa karnego, Elementy prawa administracyjnego, Elementy procedur, Elementy prawa praw człowieka, Elementy prawa pracy, Elementy prawa międzynarodowego,

Rodzaje zobowiązania prawnego lekarza Zobowiązanie należytej staranności, Zobowiązanie rezultatu

Należyta staranność Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 lutego 2013 r. I ACa 970/12 Tytuł: Niezręczność i nieuwaga przy przeprowadzaniu zabiegu jako źródło odpowiedzialności lekarza. O zawinieniu lekarza może zdecydować nie tylko zarzucenie mu braku wystarczającej wiedzy i umiejętności praktycznych, odpowiadających aprobowanemu wzorcowi należytej staranności, ale także niezręczność i nieuwaga przeprowadzanego zabiegu, jeżeli oceniając obiektywnie nie powinny one wystąpić w konkretnych okolicznościach. Nie chodzi zatem o staranność wyższą od przeciętnej wymaganą wobec lekarza, lecz o wysoki poziom przeciętnej staranności każdego lekarza jako staranności zawodowej (art. 355 § 2 k.c.) i według tej przeciętnej ocenianie konkretnego zachowania. Do obowiązków lekarzy oraz personelu medycznego należy bowiem podjęcie takiego sposobu postępowania (leczenia), które gwarantować powinno, przy zachowaniu aktualnego stanu wiedzy i zasad staranności, przewidywalny efekt w postaci wyleczenia, a przede wszystkim nienarażenie pacjentów na pogorszenie stanu zdrowia. LEX nr 1289424

Należyta staranność Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r. V CSK 287/09 1. W sprawach o niedołożenie należytej staranności przez lekarza, a taka powinność na nim spoczywa (art. 355 § 1 k.c.), sąd dla ustalenia winy lekarza korzysta z wiadomości specjalnych posiadanych przez biegłych. Opinią biegłych nie jest jednak związany w zakresie, który jest zastrzeżony do wyłącznej kompetencji sądu, to znaczy do oceny, czy spełniona jest przesłanka obiektywna i przesłanki subiektywne winy. 2. Jeżeli zachowanie lekarza przy dokonywaniu zabiegu medycznego odbiega na niekorzyść od przyjętego, abstrakcyjnego wzorca postępowania lekarza, przemawia to za jego winą w razie wyrządzenia szkody. Wzorzec jest budowany według obiektywnych kryteriów takiego poziomu fachowości, poniżej którego postępowanie danego lekarza należy ocenić negatywnie. Właściwy poziom fachowości wyznaczają wspomniane powyżej kwalifikacje (specjalizacja, stopień naukowy), posiadane doświadczenie ogólne i przy wykonywaniu określonych zabiegów medycznych, charakter i zakres dokształcania się w pogłębianiu wiedzy medycznej i poznawaniu nowych metod leczenia. O zawinieniu lekarza może zdecydować nie tylko zarzucenie mu braku wystarczającej wiedzy i umiejętności praktycznych, odpowiadających aprobowanemu wzorcowi należytej staranności, ale także niezręczność i nieuwaga przeprowadzanego zabiegu, jeżeli oceniając obiektywnie nie powinny one wystąpić w konkretnych okolicznościach. Nie chodzi zatem o staranność wyższą od przeciętnej wymaganą wobec lekarza, jak to formułuje się w niektórych wypowiedziach, lecz o wysoki poziom przeciętnej staranności każdego lekarza jako staranności zawodowej (art. 355 § 2 k.c.) i według tej przeciętnej ocenianie konkretnego zachowania. 3. Do obowiązków lekarzy oraz personelu medycznego należy podjęcie takiego sposobu postępowania (leczenia), które gwarantować powinno, przy zachowaniu aktualnego stanu wiedzy i zasad staranności, przewidywalny efekt w postaci wyleczenia, a przede wszystkim nie narażenie pacjentów na pogorszenie stanu zdrowia. 4. Pojęcie bezprawności należy rozumieć szeroko jako sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym, przez który należy rozumieć nie tylko ustawodawstwo, ale również obowiązujące w społeczeństwie zasady współżycia społecznego; wśród nich mieści się przeprowadzanie zabiegów operacyjnych zgodnie ze sztuką lekarską i z najwyższą starannością wymaganą od profesjonalistów w zakresie medycyny. LEX nr 786561, OSP 2012/10/95

Należyta staranność Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2005 r. III CK 143/04 Zarówno obowiązujące ustawy (art. 4 ustawy z 1998 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jak i zasady współżycia społecznego nakazują przeprowadzanie zabiegów operacyjnych zgodnie ze sztuką lekarską, aktualną wiedzą medyczną, etyką zawodową i należytą starannością. Wśród zasad tych mieści się niewątpliwie przeprowadzanie zabiegów operacyjnych z najwyższą starannością wymaganą od profesjonalistów, która wyklucza przypadkowe uszkodzenie innego niż będący przedmiotem zabiegu organu ciała pacjenta. LEX nr 602709 602709

Przykłady uznanych roszczeń „Wyrokiem z dnia 1 lutego 2006 r. Sąd Okręgowy zasądził od Dziecięcego Szpitala Klinicznego w L. na rzecz powoda K.Ch. Kwotę 70.000 zł z tytułu zadośćuczynienia, kwotę 10.000 zł z tytułu odszkodowania oraz ustalił, że Dziecięcy Szpital Kliniczny w L. ponosić będzie odpowiedzialność za ewentualne dalsze następstwa zabiegu operacyjnego” ( Wyrok z dnia 1 lutego 2006 r., Sąd Okręgowy w Lublinie, I C 213/04)

Przykłady uznanych roszczeń – c.d. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Zamościu przyznano 45.000 zł zadośćuczynienia i 2.000 zł odszkodowania Annie P. za szkodę wyrządzona przez lekarz stomatolog. W uzasadnieniu sąd podkreślił, że przed wykonaniem ekstrakcji lekarka maiła obowiązek zaznajomić pacjentkę z ewentualnymi powikłaniami i odebrać pisemną zgodę na wykonanie zabiegu oraz, że na wysokość zadośćuczynienia miała również wpływ postawa dentystki, która po powzięciu wiadomości o wyrządzonej szkodzie nie zrobiła nic, aby złagodzić cierpienie pacjentki”

Przykłady uznanych roszczeń – c.d. Wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu orzeczono obowiązek zapłaty 30000 zł na rzecz Fundacji na ratunek dzieciom z choroba nowotworową dla stomatolog w związku ze śmiercią 15-latki spowodowaną wstrząsem anafilaktycznym, którego doznała w gabinecie stomatologicznym po podaniu znieczulenia ogólnego. W uzasadnieniu stwierdzono, że gabinet nie był wystarczająco przygotowany na przeprowadzenie zabiegów w narkozie. Kontrola wykazała brak defibrylatora, przeterminowanie niektórych leków oraz niedokładne prowadzenie dokumentacji medycznej.”

Przykłady uznanych roszczeń – c.d. „Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Lublinie zasądzono 13500 zł odszkodowania i 2000 zł zadośćuczynienia za niewłaściwe leczenie protetyczne. Sąd zwrócił uwagę, że w trakcie leczenia lekarz nie zdiagnozował właściwie przyczyn dolegliwości i nie usunął ich, co pogarszało stan zdrowia kobiety. Lekarz nie dopełnił również obowiązku poinformowania pacjentki o możliwych powikłaniach przed przystąpieniem do leczenia.”

Przykłady uznanych roszczeń – c.d. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Lublinie zasądzono 1000 zł odszkodowania za naruszenie dóbr osobistych pacjenta. Sąd zwrócił uwagę na ujawnienie informacji o stanie jamy ustnej pacjenta w korespondencji z rzecznikiem konsumenta oraz w trakcie rozprawy sądowej. W opinii sądu lekarka miała obowiązek dowiedzieć się jakich konkretnie informacji potrzebuje rzecznik konsumenta – nie żądał on informacji o leczeniu ani sposobie jego wykonywania, poza tym lekarzowi przysługiwało prawo do odmowy udzielenia informacji w związku z tajemnica lekarską. Ponadto sąd oświadczył, że pisemne wypowiedzi lekarza że leczony pacjent ‘żyje z pisania skarg’, naruszają jego prywatność

Relacja stron w stosunku: lekarz-pacjent, czyli oko za oko, ząb za ząb, albo inaczej Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie § 215. „Jeśli lekarz obywatelowi operację ciężką nożem z brązu wykonał, obywatela uzdrowił lub łuk brwiowy obywatela nożem z brązu otworzył i oko obywatela uzdrowił, 10 szekli srebra weźmie. § 218. Jeśli lekarz obywatelowi operację ciężką nożem z brązu wykonał i spowodował śmierć obywatela lub łuk brwiowy obywatela nożem z brązu otworzył i oka obywatela pozbawił, rękę mu utną. Kodeks Hammurabiego (XVIII w. p.n.e.) /cyt. Za: Agnieszka Fiutak, Prawo w medycynie, wyd. 2, C.H.Beck, Warszawa 2011/

Pryncypia współczesnej bioetyki Dobroczynność Nieszkodzenie Autonomia Sprawiedliwość

Paternalizm/Autonomia w świetle pryncypiów zawodu lekarza PRIMUM NON NOCERE SALUS AEGROTI SUPREMA LEX (THE HEALTH OF MY PATIENT WILL BE MY FIRST CONSIDERATION

Model paternalistyczny Polegał na tym, że w relacji lekarz – pacjent podmiotem dominującym był lekarz, miał on wszelkie kompetencje odnośnie do podejmowania istotnych decyzji dotyczących zdrowia i życia pacjenta

Model partnerski Funkcjonujący na zasadzie pełnej autonomii pacjenta. Lekarz jest profesjonalnym partnerem pacjenta, który po jego zbadaniu ma obowiązek poinformowania go o stanie zdrowia. Dziś decyzja o dalszym leczeniu należy do pacjenta, a nie do lekarza. Pacjent ma prawo sam o sobie decydować.

Źródła prawa medycznego Poziom międzynarodowy Poziom europejski Poziom krajowy

Źródła prawa obowiązujące w Polsce – art. 9 i 87 Konstytucji RP Art. 9 Konstytucji RP: Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego Art. 87 Konstytucji RP: 1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. 2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

Źródła – art. 91 Konstytucji RP Art. 91. Konstytucji RP: 1.Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. 3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Prawo międzynarodowe Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Europejska konwencja praw człowieka) 1950 r. Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja lizbońska) Karta Praw Podstawowych UE 2000 Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny (Konwencja Biomedyczna) 1997

Prawo krajowe - konstytucja Konstytucja RP

Prawo krajowe – ustawy (wyliczenie przykładowe) Ustawa o działalności leczniczej, Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej, Ustawa o państwowym ratownictwie medycznym, Ustawa Prawo farmaceutyczne, Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, Ustawa o wyrobach medycznych

Prawo krajowe – rozporządzenia (wyliczenie przykładowe) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 maja 1989 r. w sprawie szczegółowych zasad powoływania i finansowania oraz trybu działania komisji bioetycznych

Prawo korporacyjne – poziom krajowy Kodeks Etyki Lekarskiej

PRAWO/ETYKA (Relacja między prawem a KEL) Stosunek odesłania Stanowisko TK: „W sprawie zakończonej postanowieniem z dnia 7 października 1992 r. TK uznał, że art. 41 w związku z art. 15 ustawy o izbach lekarskich jest klauzulą generalną odsyłającą do reguł pozaprawnych ujętych w Kodeksie etyki lekarskiej”.

Przysięga Hipokratesa Przysięgam na Apollona lekarza, na Asklepiosa, Hygieje, i Panaceje oraz na wszystkich bogów i boginie, biorąc ich na świadków, że wedle mej możności i rozeznania będę dochowywał tej przysięgi i tych zobowiązań. Mistrza mego w tej sztuce będę szanował na równi z rodzicami, będę się dzielił z nim mieniem i na żądanie zaspokajał jego potrzeby: synów jego będę uważał za swoich braci i będę uczył ich swej sztuki, gdyby zapragnęli się w niej kształcić, bez wynagrodzenia i żadnego zobowiązania z ich strony; prawideł, wykładów i całej pozostałej nauki będę udzielał swym synom, synom swego mistrza oraz uczniom, wpisanym i związanym prawem lekarskim, poza tym nikomu innemu. Będę stosował zabiegi lecznicze wedle mych możności i rozeznania ku pożytkowi chorych, broniąc ich od uszczerbku i krzywdy. Nikomu, nawet na żądanie, nie dam śmiercionośnej trucizny, ani nikomu nie będę jej doradzał, podobnie też nie dam nigdy niewieście środka poronnego. W czystości i niewinności zachowam życie swoje i sztukę swoją. Nie będę operował chorych na kamicę, pozostawiając to ludziom zawodowo stosującym ten zabieg. Do jakiegokolwiek wejdę domu, wejdę doń dla pożytku chorych, nie po to, żeby świadomie wyrządzać krzywdę lub szkodzić w inny sposób, wolny od pożądań zmysłowych tak wobec niewiast jak i mężczyzn, wobec wolnych i niewolników. Cokolwiek bym podczas leczenia, czy poza nim, z życia ludzkiego ujrzał, czy usłyszał, czego nie należy na zewnątrz rozgłaszać, będę milczał, zachowując to w tajemnicy. Jeżeli dochowam tej przysięgi, i nie złamię jej, obym osiągnął pomyślność w życiu i pełnieniu tej sztuki, ciesząc się uznaniem ludzi po wszystkie czasy; jeżeli ją przekroczę i złamię, niech mnie los przeciwny dotknie.

Deklaracja genewska DEKLARACJA GENEWSKA Uchwalona przez 2. Sesję Ogólną Światowego Stowarzyszenia Lekarzy (World Medical Association) w Genewie, w Szwajcarii, we wrześniu 1948 r., poprawiona przez 22. Światowy Kongres Lekarzy w Sydney, w Australii, w sierpniu 1968 r. i 35. Światowy Kongres Lekarzy w Wenecji, we Włoszech, w październiku 1983 r. W chwili przyjęcia mnie do grona członków zawodu lekarskiego uroczyście przyrzekam poświęcić me życie służbie ludzkości; Będę odnosił się do moich nauczycieli z należnym im szacunkiem i wdzięcznością; Będę wykonywał swój zawód sumiennie i z godnością; Zdrowie chorego będzie moją główną troską; Będę zachowywał powierzone mi tajemnice, nawet po śmierci chorego; Ze wszystkich mych sił będę dbać o zachowanie godności i szlachetnych tradycji zawodu lekarskiego; Moi koledzy będą mi braćmi; Nie dopuszczę do tego, by względy religijne, narodowe, rasowe, polityki partyjnej lub pozycji społecznej mogły wpływać na moje obowiązki wobec mego chorego; Zachowam najwyższy szacunek dla życia ludzkiego od jego początku nawet pod wpływem groźby, nie użyję mojej wiedzy lekarskiej przeciwko prawom ludzkości. Przyrzekam to uroczyście, z własnej woli, na mój honor! World Medical Association, Handbook of Declarations. Published by the World Medical Association. Inc. 1985. Printed in England by Inkon Printers Limited. Farnborough, Hampshire, str. 3 ( tłumaczył dr med. Jan Jaroszewski). Przedruk: Gazeta Lekarska, Lipiec 1990 s. 3, Warszawa.