Zabójstwo z zazdrości (erotycznej) J.K. Gierowski : Zabójcy i ich ofiary (2002) S. Pikulski: Zabójstwo z zazdrości (1991)  

Zabójstwo z zazdrości Badania aktowe S.Pikulskiego (1991, 1996) Dawniejsze badania eksponują: -możliwość działania sprawców pod wpływem urojeń -silny związek motywacji z występującym u sprawców alkoholizmem Badania aktowe S.Pikulskiego (1991, 1996) 344 czyny spowodowania śmierci człowieka z zadrości: 343 sprawców: 303 mężczyzn (88,3%) i 40 kobiet (11,7%) wyodrębniono 487 jednostkowych motywów  

Zabójstwo z zazdrości Formy motywów zabójstw z zazdrości: S.Pikulski: - chęć zemsty za niewierność – 215 (62,5%) - chęć usunięcia niewygodnej osoby na drodze do realizacji erotycznych lub seksualnych zamiarów – 58 (16,9%) -chęć zemsty za porzucenie -80 (23,3%) -chęć zemsty za odmowę zawarcia związku małżeńskiego lub „chodzenia ze sobą” -18 (5,2%) -chęć niedopuszczenia do odrzucenia uczuciowego lub utraty obiektu miłości – 14 (4,1%) - chęć zemsty z nieodwzajemnienie uczuciowe – 68 (19,8%) -chęć odwetu za odmowę współżycia seksualnego -31 (9,0%) -chęć zemsty z posiadanie majątku lub rzeczy przez inną osobę – 3 (0,9%)

Zabójstwo z zazdrości Badania aktowe S.Pikulskiego (1996) - prawie 30% sprawców zabójstw z zazdrości działa w afekcie fizjologicznym („stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami – 148 § 4 kk) - u 28 % sprawców przyjęto działanie w stanie ograniczonej poczytalności w stopniu znacznym [w zw. z 31 § 2 kk] -u 6% przyjęto działanie w stanie niepoczytalności Wnioski: grupa zabójców o stosunkowo wysokim poziomie psychopatologii, często też kwalifikacja prawna ich czynów jest określana przez kryteria emocjonalne, a więc psychologiczne (działanie w stanie silnego wzburzenia)

Sprawcy zabójstw popełnionych pod wpływem zazdrości: Gierowski badania Gierowskiego: sprawcy z zazdrości jako podgrupa zabójców dopuszczających się czynów z szeroko rozumianej motywacji emocjonalnej - próba wykazania, ze zabójstwa i zabójcy z zazdrości zasługują na oddzielne potraktowanie; uzasadnia to „specyficzny charakter i treść emocji, pod wpływem których działają, jak i ujawniane często głębokie zaburzenia procesów poznawczych , bliskie niekiedy patologicznym zaburzeniom myślenia, takim jak np. urojenia” -cel badań: „próba wyodrębnienia zmiennych psychologicznych składających się na osobowościowe i sytuacyjne tło motywacyjne zabójstw popełnionych pod wpływem zazdrości erotycznej na tle wyników uzyskanych przez sprawców zabójstw działających z motywacji innej niż zazdrość” 

Wyniki badań Gierowskiego i zespołu: - w obu grupach raczej niekorzystne warunki socjalizacji, ale zabójcy z zazdrości częściej dorastali w warunkach korzystnych (35 % do 28 % w grupie porównywalnej) - zaledwie 11 % sprawców zabójstw z zazdrości wychowywało się w warunkach skrajnie niekorzystnych (wobec 31 % w grupie porównywalnej tj. wszystkich zabójców) - różne stosowane systemy wychowawcze w rodzinach: u zabójców z zazdrości w 50 % to system demokratyczny, który był stosowany tylko w 10 % rodzin pozostałych sprawców

Wyniki badań Gierowskiego i zespołu: -ogólna ocena przystosowania w obu grupach podobna: około 1/3 dobrze przystosowana, ale nieprzystosowanych było 21 % zabójców „zazdrosnych” wobec 32 % pozostałych - wśród symptomów nieprzystosowania największe różnice dotyczyły wagarowania i uczestnictwa w grupie zdemoralizowanych rówieśników: wśród „zazdrosnych” wagarowało 25 % wobec 45 % wagarujących pozostałych zabójców; udział w grupach zdemoralizowanych: „zazdrośni” 21 %, pozostali 55%

Wyniki badań Gierowskiego i zespołu: grupy nie różniły się istotnie między sobą pod względem bardziej stałych właściwości osobowościowych: w obu grupach dominacja struktur introwertywnych („zazdrośni” 50 %, pozostali 58 %) i czynności regulowane na poziomie struktur emocjonalno-popędowych (wszyscy zazdrośni i 95 % pozostałych!) > cechowała ich zdecydowanie niedojrzała osobowość > większość obu grup to osoby podejrzliwe, nieufne, o egocentrycznym nastawieniu do świata i ludzi

Wyniki badań Gierowskiego i zespołu: Agresywność w adolescencji i wieku dojrzałym: duża częstotliwość u 57 % zazdrosnych i 43% pozostałych; częste doświadczenie sytuacji frustracyjnych, trudnych (55% zazdrosnych i 60 % pozostałych) Częstość agresji fizycznej: 85 % zazdrosnych i 58 % pozostałych Częstość agresji słownej: 70 % zazdrosnych i 51 % pozostałych (!) Statystycznie istotna różnica dotyczy innego typu agresji: wrogości (świadczącej o braku skłonności do bezpośredniego ataku): tylko 15 % „zazdrosnych” wobec 47 % pozostałych sprawców

Wyniki badań Gierowskiego i zespołu: Duża różnica w częstości prób samobójczych: 55 % zazdrosnych wobec 20 % pozostałych! W obu grupach niski stopień samokontroli (rozumianej jako stała właściwość regulacyjna): 75 % zazdrośni, 77% pozostali; podobne odsetki osób skłonnych do kumulowania napięcia emocjonalnego U 58 % sprawców zabójstw popełnionych pod wpływem zazdrości stwierdzono przewlekły alkoholizm! (wobec 32 % ogółem wśród pozostałych)

Wyniki badań Gierowskiego i zespołu: Sytuacyjne tło motywacyjne (czynniki wpływające na aktywność przestępczą sprawców)miały w porównywanych grupach charakter zarówno sytuacji ciągłej, permanentnej jak i nagłej, niespodziewanej; > u sprawców zabijających z zazdrości najczęściej stwierdzano występowanie ciągłego i narastającego konfliktu z ofiarą (65%) i sytuacji bolesnej (65%); (wśród pozostałych było to odpowiednio 38% i 37%).

Wyniki badań Gierowskiego i zespołu: Sytuacyjne tło motywacyjne rozpatrywane w kategoriach sytuacji trudnej polegało często na deprywacji lub frustracji ważnych potrzeb psychicznych (dwóch lub więcej): - potrzeby akceptacji i uznania (46%/47%) - potrzeby podtrzymania własnej wartości (47%/49%) - rzadziej potrzeby miłości (24%/25%)

Wyniki badań Gierowskiego i zespołu: Istotne różnice pod względem innych właściwości procesu motywacyjnego: -wszystkich (100%) sprawców zazdrosnych cechowało wzmożone napięcie emocjonalne (u 55% wzmożone skrajnie!) wobec 89 % i 41 % u pozostałych - tempore criminis manifestowane były zaburzenia napędu i gwałtowne wyładowania psychoruchowe: wszyscy sprawcy „zazdrośni” wobec 70 % pozostałych - intensywne przeżywanie negatywnych treści emocji w czasie zabójstwa dotyczyło 94 % zabójców z zazdrości wobec 70 % pozostałych

Wyniki badań Gierowskiego i zespołu: Ogólna ocena stopnia samokontroli (odpowiadająca za poziom poczytalności) nie różnicowała grup sprawców: > u sprawców „zazdrosnych” samokontrola była ograniczona w 65 % a zniesiona u pozostałych 35 % (u żadnego ze sprawców „zazdrosnych” samokontrola nie była zachowana!); > w grupie pozostałych sprawców: zniesienie samokontroli 21 %,ograniczenie 65 %, pełna samokontrola 14 %.

Wyniki badań Gierowskiego i zespołu: Częstotliwość „silnego wzburzenia” (działania w afekcie fizjologicznym): ponad połowa zazdrosnych wobec 2 % pozostałych sprawców działających z motywacji emocjonalnej! Częstotliwość spiętrzenia afektu: 45 % zazdrosnych i 17 % pozostałych

Podsumowanie wyników badań Gierowskiego i zespołu: Wnioski (z wyników badań i analizy statystycznej): „w genezie zabójstw popełnionych z zazdrości erotycznej bardzo istotną rolę odgrywają czynniki sytuacyjne, w tym zwłaszcza mający charakter sytuacji trudnej, ciągły i narastający konflikt z ofiarą, a także przeżywane przez sprawcę poczucie bólu psychicznego” W czasie czynu sprawcy „zazdrośni” maja częściej niż pozostali ograniczoną samokontrolę (poczytalność) w wyniku niezdolności do panowania nad impulsami powstającymi w związku z pobudzeniem mechanizmów popędowo-emocjonalnych („Procesy poznawcze nie odegrały w ich przypadku funkcji kontrolnej wobec narastających emocji”)

Zabójstwo tyrana domowego Magdalena Budyn-Kulik Zabójstwo tyrana domowego. Studium prawno karne i wiktymologiczne. Verba, Lublin 2005

Zabójstwo tyrana domowego Kwestie terminologiczne Pojęcie tyrana domowego: -jest obecne w literaturze angielsko- i niemieckojęzycznej („haustyrannenmord”, „home tyrant mord”) -jeszcze nie funkcjonuje w polskiej literaturze i doktrynie prawa karnego Termin „zabójstwo” w pracy M.Budyn-Kulik w znaczeniu kryminologicznym a nie karnomaterialnym!

Zabójstwo tyrana domowego „Czyn kobiety polegający na pozbawieniu życia dręczącego ją partnera, acz w większości przypadków kwalifikowany jako zabójstwo, może wypełniać (…) znamiona także innych przestępstw polegających na pozbawieni życia człowieka – np. nieumyślne spowodowanie śmierci lub spowodowanie uszczerbku na zdrowiu z skutkiem śmiertelnym” (poza rozważaniami pracy sytuacja, gdy ofiarą przemocy jest mężczyzna)

Zabójstwo tyrana c.d. Z badań porównawczych wynika, że mężczyźni i kobiety zabijają zazwyczaj w sposób , jaki jest postrzegany jako zgodny z rolą każdej płci w społeczeństwie. - Mężczyźni częściej pozbawiają życia osoby obce, natomiast kobiety w 1/3 przypadków pozbawiają życia swoich mężów lub partnerów, drugą grupę ofiar kobiet stanowią dzieci - Kobiety z reguły nie zabijają swojej rywalki , rzadko pozbawiają życia partnerki w związkach homoseksualnych oraz starszych członków rodziny (jeśli już to osoby cierpiące a sprawczyni kierowana jest współczuciem)

„battered wife syndrome” (BWS): Syndrom ten wiąże się z zakłóceniami czynności psychicznych spowodowanych utrzymującą się traumą lub stresem, co różni je od tradycyjnie zdefiniowanych zakłóceń czynności psychicznych (brak patologicznych komponentów) Wg niektórych BWS jest przejawem nieprawidłowego funkcjonowania psychicznego i linia obrony powinna iść w kierunku stwierdzenia niepoczytalności (obecnie stwierdzenie BWS nie oznacza automatycznie zniesionej albo ograniczonej w stopniu znacznym poczytalności )

Elementy tzw.BWS Interpersonalny: cykl przemocy Intrapersonalny: depresja, wyuczona bezradność, mocno obniżona samoocena Czy BWS może stanowić samoistną okoliczność wyłączającą odpowiedzialność sprawcy w polskim prawie karnym? >Problem de lege ferenda *w innych systemach prawnych dopuszcza się środki obrony (defences) oparte na syndromach: bitego dziecka, bitego współmałżonka: tzw. excuse syndroms

Zabójstwo w rodzinie - szeroki termin kryminologiczny odnoszący się do pozbawienia życia jednego członka rodziny przez innego; - wykracza poza zestaw znamion z art.148 kk obejmując inne przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu Charakterystyka kobiet, które zabiły partnera Reakcje kobiety na doznawaną przemoc

Relacja sprawca –ofiara w przypadku zabójstw wg. M.Wolfganga zabójstwo jest jednym z najbardziej spersonifikowanych przestępstw , jego motywy nie wiszą w próżni a relacja sprawca-ofiara nabiera zasadniczego znaczenia w konkretnym zdarzeniu na potrzebną do popełnienia czynu mobilizację energii i osiągnięcie określonego poziomu emocji, ukierunkowującego zachowanie, wpływa szczególna relacja między sprawcą ofiarą > niezwykle ważna dla ustalenia genezy zabójstwa jest relacja między sprawcą a ofiarą (VOR) cyt. M. Wolfgang (za Budyn-Kulik) ”Zabójstwo jest dynamiczną relacja między dwoma lub więcej osobami, które wpadły w pułapkę życiowego dramatu i są zmuszone do działania w tym prostym interakcyjnym układzie. Bardziej niż przy jakimkolwiek innym naruszeniu norm, w przypadku zabójstwa w wyjaśnieniu przyczyn tego naruszenia”

Victim-offender relationship (VOR) można wskazać trzy podstawowe układy: 1/ gdy dana osoba jest najpierw sprawcą a potem ofiarą 2/gdy jest jednocześnie sprawcą i ofiarą 3/ gdy jedynie przypadek decyduje o tym kto zostaje sprawcą a kto ofiarą  

Cechy charakterystyczne zabójstwa popełnionego w rodzinie Cechy charakterystyczne zabójstwa popełnionego w rodzinie: -mają charakter interseksualny -jednym z powodów jest ambiwalencja uczuciowa -czyn z reguły jest popełniony przez jedną osobę -zazwyczaj jest nieplanowane -zabójstwo tyrana występuje w trakcie ataku tyrana na kobietę lub w fazie ostrzegawczej (wiadomo, że atak nastąpi) -podkreśla się wagę czynnika sytuacyjnego

Cechy charakterystyczne zabójstwa popełnionego w rodzinie badania w Polsce > jedną z zasadniczych przyczyn uaktywniania się zachowań popędowych, agresywnych o char. przestępczym (zabójstw, usiłowań, uszkodzeń ciała) jest stres w środowisku rodzinnym   Reykowski: stres psychologiczny

Badania Z.Majchrzyka: Z. Majchrzyk : Motywacja zabójczyń (1995) > nie można przywiązywać zbyt wielkiej wagi zarówno do czynników natury biologicznej jak i sytuacyjno-społecznych. Żaden z nich nie wyjaśnia w sposób dostateczny przestępczości kobiecej. Zabójczynie nie są grupą jednorodną pod względem osobowościowym a osobowościowe wyznaczniki zachowania agresywnego odgrywają rolę jedynie pośrednią. > Największe znaczenie przypisuje się czynnikom sytuacyjnym i zaistniałej na ich tle sytuacji. Informacji wyjaśniających przyczyny dostarczają dane obrazujące motywację zachowania i uspołecznienie sprawczyń.

Sprawczynie zabójstw (2002) Badania J.K Gierowskiego i zespołu dotyczące sprawców - w tym sprawczyń zabójstw (oprac. T.Jaśkiewicz – Obydzińska, Ewa Wach) Różnice między kobietami a mężczyznami: 189 zabójstw: M – 171; K – 18   Uwaga: mała próba badawcza kobiet!

Sprawczynie zabójstw: Wiek: średnio 34,5 roku (średnio o 1 rok więcej niż M) Wykształcenie: nieco niższe od M Stan cywilny: 70 % (13) w związkach małżeńskich, 4 w konkubinacie, 1 bez stałego partnera (podczas gdy mężczyźni częściej są samotni, nie pozostający w stałych związkach)

Środowisko rodzinne: - K wychowywały się w gorszych warunkach materialnych niż M, ale: - atmosfera domu rodzinnego lepsza! - w grupie kobiet bardziej pozytywny był stosunek rodziców do sprawczyń i sposób ich traktowania - ojcowie zazwyczaj mieli pozytywny stosunek do sprawczyń (wobec przeważającego negatywnego stosunku ojców do sprawców!) >>sprawczynie wychowywały się w nieco lepszych warunkach niż sprawcy

Obciążenia i urazy biologiczne: - korzystniejsza sytuacja sprawczyń - sprawczynie wykazywały w dzieciństwie mniejszą nadpobudliwość psychoruchową - Kobiety w sytuacjach trudnych częściej stosowały mechanizmy ucieczkowe (M – rozwiązywanie sytuacji trudnych poprzez agresję) !

Funkcjonowanie społeczne sprawczyń zabójstw: - wyższy poziom przystosowania społecznego! - zdecydowana większość nie popełniała wcześniej przestępstw i nie była karana - mniejsza skłonność do reagowania agresją w sytuacjach codziennych - wyższy stopień samokontroli

Właściwości psychiczne sprawczyń zabójstw: - samoocena jeszcze bardziej obniżona niż u mężczyzn! - w relacjach społecznych bardziej bierne i uległe - przeciętna wrażliwość emocjonalna (M: chłód emocjonalny, większa skłonność do dominacji) - ujawniały więcej zaburzeń neurotycznych (M: częściej zaburzenia osobowości)

Relacja sprawca-ofiara: -w większości przypadków (70%) K dokonały zabójstwa stałych partnerów (mężów, konkubentów) - w pozostałych przypadkach ofiarami były dzieci (11 %), osoby znajome (17%) a w 1 przypadku poznany niedługo wcześniej „przygodny partner seksualny”   „ofiary sprawczyń nie tylko w większości były osobami bliskimi dla nich, ale przebywały z nimi pod jednym dachem prowadząc wspólne gospodarstwo”

Sytuacyjne i osobowościowe tło zabójstwa: - 80% kobiet dokonało zabójstwa z motywów emocjonalnych - dominujące poczucie krzywdy i zagrożenia (u M częściej zemsta jako motyw bezpośredni) - częściej u kobiet patologiczny motyw (próby rozszerzonego samobójstwa)

Sytuacja poprzedzająca zabójstwo:   - poczucie krzywdy i zagrożenia u K miało charakter ciągły, podczas gdy u M częściej było związane z doraźną sytuacją - u K częstsze występowanie poczucia przeciążenia psychicznego lub fizycznego, konieczność znoszenia bólu fizycznego lub moralnego (u M częstszym czynnikiem sytuacyjnym była frustracja ich potrzeb)

Sposób działania: - K częściej niż mężczyźni dokonywały czynów niezaplanowanych i częściej posługiwały się przypadkowym narzędziem - u K rzadziej intencja wyrządzenia bólu i szkody ofierze - mniejsza rozległość obrażeń zadanych przez K (zabójstwa z reguły dokonane przy użyciu noża lub tępego narzędzia)

Zachowanie po czynie: - 1/3 sprawczyń usiłowała aktywnie ratować ofiarę, wzywała pomocy - 1/5 kobiet po czynie ujawniła nasilone zaburzenia psychiczne (zaburzenia świadomości) - częstsze próby samobójcze