INSTYTUCJONALIZM EKONOMICZNY Jerzy Wilkin, Maciej Iwanek Instytucje i instytucjonalizm w ekonomii Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1998 Adam Rogalski

CZYM SIĘ ZAJMIEMY? Trochę ogólników: POJĘCIE INSTYTUCJI TRADYCYJNY INSTYTUCJONALIZM, czyli nieco historii NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA - ogólna charakterystyka i podstawy metodologiczne ...i dokładniej... EKONOMIA KOSZTÓW TRANSAKCJI TEORIA PRAW WŁASNOŚCI TEORIA AGENCJI PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO INSTYTUCJA W „NOWEJ EKONOMII INSTYTUCJONALNEJ” TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO ... a na zakończenie: PYTANIA?...

POJĘCIE INSTYTUCJI Często stosowane zamiennie z pojęciem „organizacji”, aczkolwiek w nieco węższym sensie – bardziej związanym z uwarunkowaniami kulturowymi. ...a teraz kilka definicji... Instytucje to: prawne, administracyjne i zwyczajowe regulacje powtarzających się ludzkich interakcji (Pejovich) ... wg North’a: ”instytucje są regułami gry społecznej (...) wytworzonymi przez ludzi normami, które kształtują interakcje międzyludzkie. (...)określają one motywacje w relacjach: politycznych, społecznych czy ekonomicznych. Od instytucji zależy w jaki sposób społeczeństwa ewoluują w czasie i w związku z tym są kluczem do zrozumienia procesów historycznych.

POJĘCIE INSTYTUCJI c.d. ...i najpełniejsza definicja Rutheford’a: Instytucja jest regularnością zachowań ludzi lub regułą, akceptowaną na ogół przez członków grupy społecznej, która określa ich zachowania w konkretnych sytuacjach i jest przestrzegana przez nich dobrowolnie albo egzekwowana przez władzę zewnętrzną. Ważne jest rozróżnienie między ogólnymi regułami społecznymi (otoczeniem instytucjonalnym), a szczególnymi formami organizacyjnymi (strukturami). Choć organizacje mogą być także rozumiane jako zbiór reguł – są to reguły stosowane wewnętrznie. Organizacje mają swoje statuty, są podmiotami zbiorowymi, a ponadto podlegają regułom (normom) społecznym.

POJĘCIE INSTYTUCJI c.d. Główne instytucjonalne uwarunkowania działań ludzkich : Większość tego co ludzie czynią jest regulowane przez instytucje danego społeczeństwa Instytucje tworzą „arenę” na której ludzie starają się realizować swoje cele Instytucje wyznaczają ramy działań ludzkich w wymiarze: „możesz, nie możesz”, „powinieneś”, „musisz”, itd., stwarzają więc zarówno szanse, jak i ograniczenia Ludzie manipulują instytucjami, realizując swoje cele. Instytucje nie determinują więc działań ludzkich w sposób jednoznaczny, jest to układ raczej dialektyczny niż deterministyczny Instytucje nadają szczególny sens i ciągłość działaniom ludzkim; umożliwiają przewidywalność zachowań Z instytucjami związane jest pojęcie kontroli i regulacji

TRADYCYJNY INSTYTUCJONALIZM Główni przedstawiciele: Thorstein Veblen, John R. Commons, Wesley C. Mitchell, Clarence E. Ayers, Allan Gruchy, John Galbraith i Gunnar Myrdal (noblista). Popularny na przełomie XIX i XX wieku, do lat 20-tych, potem nieco „zapomniany”, aż do końca II wojny światowej Nurt oparty na krytyce ortodoksyjnej ekonomii neoklasycznej, sprzeciwiający się statycznemu analizowaniu zjawisk ekonomicznych przy zachowaniu jej nierealistycznych, restrykcyjnych założeń: Analiza zjawisk ekonomicznych musi być z natury holistyczna i uwzględniać uwarunkowania polityczne, psychologiczne, moralne, etyczne i ogólnie społeczne (w tym zwłaszcza instytucjonalne), a jedynym uzasadnionym podziałem tych uwarunkowań jest ich rozróżnienie na istotne i mało znaczące. Bardzo istotne jest doskonalenie badań empirycznych, systematyczne gromadzenie danych oraz rozwój technik statystycznych

NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA Powstawała stopniowo, jako odrębny kierunek pojawia się w latach 60-tych XX wieku. Główny postulat metodologiczny: instytucje są istotne dla przebiegu procesów gospodarowania i powinny być elementem analizy ekonomicznej Podejście bardziej analityczne, bliższe ekonomii neoklasycznej wprowadzające do niej nowe możliwości i korygujące jej niektóre błędy (próba syntezy) Punktem wyjścia analizy są pewne właściwości zachowań jednostki ludzkiej: „indywidualizm metodologiczny” – jak w neoklasycznej ekonomii Głowni przedstawiciele: R.Coase, O.Williamson, D.North, S.Pejovich

NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA c.d. Różnice w stosunku do neoklasycznej ekonomii: Rozpatruje się wszelkie formy własności, bez upraszczania ich li tylko do pełnej własności prywatnej; celem analizowanej organizacji nie musi być maksymalizacja zysku Bierze się pod uwagę strukturę finansową przedsiębiorstwa (proporcje kapitałów własnego i pożyczonego) Rozróżnia się w analizie rodzaje transakcji: jednorazowa lub długookresowy kontrakt – istnieją koszty transakcji Mit nirwany nie istnieje: państwo nie kieruje się tylko dobrem obywateli (niezdefiniowanym!) w swoich decyzjach, a koszty transakcji wynikające z różnic interesów pomiędzy menedżerami i akcjonariuszami, pracownikami i kierownictwem, niespłacaniem w terminie zobowiązań i braku dostępu do pełnej informacji, mogą być znaczne, więc trzeba je badać i brać pod uwagę

EKONOMIA KOSZTÓW TRANSAKCJI Transakcje są podstawowym elementem analizy ekonomicznej w NEI. Transakcje mogą przybierać trojakie formy: rynkowe, hierarchiczne i hybrydowe. Koszt transakcji zależny od jej pewnych cech decyduje o jej formie. Cechy te to:charakter zasobów (uniwersalny, wyspecjalizowany), częstotliwość i niepewność. Różne formy transakcji mają różne mechanizmy adaptacji:rynkowe-zmiana ceny (mechanizm spontaniczny), hierarchiczne-polecenia podmiotu nadrzędnego (mechanizm uznaniowy) Konflikt interesów powoduje często wyjście z transakcji rynkowej. Strony konfliktu w transakcji hierarchicznej (rzadki przypadek) dążą raczej do utrzymania relacji i rozwiązania konfliktu we własnym zakresie (private ordering) Mechanizmy motywujące: w transakcjach rynkowych-bodźce rynkowe, w transakcjach hierarchicznych-bodźce administracyjne niekoniecznie powiązane z rezultatami działań podmiotu podporządkowanego

EKONOMIA KOSZTÓW TRANSAKCJI c.d. Integracja pionowa produkcji wg EKT: Zaopatrzenie w środki produkcji: kupować na rynku, czy produkować u siebie? Zasoby rzadkie lepiej produkować u siebie, a uniwersalne – kupować na rynku (niższe koszty transakcyjne) Analiza stosunków zatrudnienia wgEKT (j.w.) Analiza transakcji finansowych wg EKT Transakcje łatwe do weryfikacji (kredyt, obligacje) mają charakter rynkowy, inne (np.sprzedaż pierwotna akcji)- są ściśle regulowane Robbins – przekonanie że międzyosobowe porównania użyteczności są sądami wartościującymi, na których nie powinno być w naukowej ekonomii dobrobytu. Ideologia, każdy definiuje na swój własny użytek, sądy wartościujące same w sobie nie są wypowiedziami o charakterze ideologicznym, choć wszystkie wypowiedzi ideologiczne są-występującymi w przebraniu-sądami wartościującymi.

TEORIA PRAW WŁASNOŚCI Zasadnicze znaczenie dla efektywności wykorzystywania zasobu ma motywacja osoby dysponującej tym zasobem. Motywacja ta zależy od pełności uprawnień własnościowych. Pełność tych uprawnień zależy od ich ekskluzywności i transferowalności Pełnia uprawnień powoduje najefektywniejsze wykorzystanie zasobu Rodzaje uprawnień własnościowych wg TPW: własność prywatna, własność wspólna, własność państwowa (publiczna). Problem zmian uprawnień własnościowych i ich mechanizmów

TEORIA AGENCJI Kwestia agencji w relacjach agent-zwierzchnik: Asymetria informacji Różne funkcje celu agenta i zwierzchnika „moral hazard”, „adverse selection”, „hidden information”, „hidden action”-przejawy nieuczciwego postępowania stron kontraktu Stany natury, a ograniczenia w ocenie efektywności agenta „Instytucje ograniczające problem agencji: Monitoring Audyt Odpowiednio skonstruowany kontrakt: optymalne bodźce dla agenta i właściwy podział ryzyka pomiędzy strony. Keynes –brak akceptacji John Hicks, później Nicholas Kaldor zaproponowali test kompensacji

PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO INSTYTUCJA W „NOWEJ EKONOMII INSTYTUCJONALNEJ” W NEI przedsiębiorstwo przestaje być „czarną skrzynką” Koncepcja Coase’a: przedsiębiorstwo jest alternatywnym sposobem zawierania transakcji w stosunku do rynku ze względu na niższe koszty transakcyjne dla transakcji powtarzających się i długookresowych Przedsiębiorstwo w TPW: splot kontraktów między właścicielem a innymi członkami zespołu produkcyjnego na zasadach rynkowych. Przedsiębiorstwo w EKT: jest to struktura regulacyjna o charakterze hierarchii. „Twierdzenie takie jak to, że przy spełnionych pewnych założeniach konkurencja doskonała stanowi wystarczający warunek osiągnięcia paretowskiego optimum, i że monopolizacja, cła i efekty zewnętrzne powodują stratę dobrobytu, są wypowiedziami pozytywnymi, które są prawdziwe lub fałszywe, niezależnie od przekonań etycznych lub ideologicznych” Zgadza się że te zasady są interpretowane jako sąd wartościujący, dlatego optimum Pareta ma charakter normatywny.jednak pirwsze założenie można zinterpretować pozytywnie.

PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO INSTYTUCJA W „NOWEJ EKONOMII INSTYTUCJONALNEJ” c PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO INSTYTUCJA W „NOWEJ EKONOMII INSTYTUCJONALNEJ” c.d. Przedsiębiorstwo w TA:splot kontraktów między właścicielami czynników i klientami; koncentracja możliwości decyzyjnych i ponoszonego ryzyka na centralnych agentach powoduje wzrost zdolności organizacji do przetrwania, zwiększając motywację do obniżania kosztów działalności; Problem wielkości przedsiębiorstwa Wewnętrzne struktury organizacyjne wielkich przedsiębiorstw: U-form (unitarne), M-form (wielooddziałowe), M-U-form (hybrydowe-z pionami funkcjonalnymi), H-form (holdingowe) – zależą od warunków działalności

TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO Obszar badań obejmuje instytucjonalne uwarunkowania mechanizmu osiągania korzyści ekonomicznych poprzez proces polityczny. Sfera polityki jako specyficzny rynek Teorie „cząstowe”: Ekonomiczna teoria demokracji Teoria kontraktu konstytucyjnego, mówiąca o roli konstytucji w obniżaniu kosztów transakcyjnych w skali kraju. Teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych Teoria „pogoni za rentą”

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ PYTANIA?...