Zbieg przepisów i przestępstw

Istota regulacji zawartej w art. 11 § 1 k. k Istota regulacji zawartej w art. 11 § 1 k.k. sprowadza się do tego, iż jeden czyn stanowić może tylko jedno przestępstwo - niezależnie od tego, znamiona ilu przepisów czyn ten wyczerpuje.

Czynem jest sterowane wolą zachowanie się człowieka, którego granice w prawie karnym zakreśla zespół ustawowych znamion czynu zabronionego. O jedności czynu decyduje zwartość czasowa i sytuacyjna, a przede wszystkim realizacja tego samego zamiaru. Ten sam czyn może się przejawiać w prostej formie jednego zespołu ruchów (czynności), albo w zintegrowanym zespole takich ruchów (czynności), albo wreszcie w realizującym ten sam zamiar powstrzymywaniu się od wykonania ruchów (czynności), do których sprawca był zobowiązany (czyn w formie zaniechania).

Zasada, iż jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo, nie oznacza, że wielość czynów zawsze musi tworzyć wielość przestępstw. Są sytuacje, kiedy prawo traktuje wielość czynów, z których każde wypełnia znamiona czynu zabronionego, jako jedno przestępstwo. Określa się je pojęciem prawnej jedności przestępstwa, która może wynikać z regulacji prawnej albo z przyjętych zasad wykładni i stosowania prawa. Z regulacji prawnej wynika prawna jedność przestępstwa ciągłego (art. 12), przestępstw złożonych (np. art. 281 kradzież rozbójnicza, która składa się z kradzieży i użycia przemocy lub groźby jej użycia) oraz przestępstw zbiorowych, polegających na wieloczynowym określeniu czynności wykonawczej (np. znęcanie się fizyczne lub psychiczne - art. 207).

Właściwy (kumulatywny) zbieg przepisów zachodzi, wówczas gdy sprawca swoim zachowaniem realizuje jednocześnie znamiona kilku przepisów, z których żaden wzięty z osobna nie wyczerpuje całej określonej znamionami zawartości kryminalnej konkretnego czynu.

W przypadku kumulatywnego zbiegu przepisów ustawy sąd wymierza karę na podstawie przepisu, który - porównując ustawowe zagrożenia pozostających w zbiegu przepisów - przewiduje najsurowszą karę zarówno co do rodzaju, jak i wysokości. Nie stoi to na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

Niewłaściwy zbieg przepisów ustawy, zwany również zbiegiem pomijalnym, ma miejsce, wówczas gdy sprawca tym samym czynem realizuje znamiona co najmniej dwóch różnych przepisów, przy czym przyjęcie w kwalifikacji prawnej jednego z nich oddaje całą zawartość kryminalną popełnionego bezprawia, pozwalając na wyeliminowanie pozostałych. Występująca w takich przypadkach (faktycznie, a nie pozornie) wielość możliwych ocen, jest redukowana przy zastosowaniu dwóch wypracowanych w doktrynie prawa karnego reguł, mianowicie: subsydiarności (lex primaria derogat legi subsidiariae) oraz konsumpcji (lex consumens derogat legi consumptae).

Z pozornym zbiegiem przepisów ustawy mamy do czynienia, wówczas gdy w odniesieniu do konkretnego przypadku zachodzi pozorna wielość ocen, pojawiająca się zazwyczaj przy zmodyfikowanych (kwalifikowanych lub uprzywilejowanych) typach przestępstw w relacji do ich typów podstawowych.

Realny zbieg przestępstw ma miejsce, wówczas gdy sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadnie pierwszy wyrok - chociażby nieprawomocny - co do któregokolwiek z tych przestępstw. Konsekwencją popełnienia przestępstw pozostających w zbiegu realnym jest wymiar tzw. kary łącznej.