1 Modele, eksperymenty i studium przypadku Różnorodność podejść metodologicznych Beata Łopaciuk-Gonczaryk

2 Rodzaje badań w naukach społecznych Badania ilościowe i jakościowe Badania korelacyjne i eksperymentalne Obserwacje naturalne i z interwencją Sondaże, eksperymenty, badania terenowe typu studium przypadku, porównawcza analiza instytucjonalna Metoda dedukcyjna i indukcyjna

3 Badania eksperymentalne Istota: manipulowanie zmienną niezależną, grupa poddana oddziaływaniu eksperymentalnemu i grupa kontrolna, dobór grup, kanon jednej różnicy Zalety: pozwalają na ustalenie kierunku zależności pomiędzy dwoma zmiennymi Problemy: realizm sytuacyjny i psychologiczny, trafność zewnętrzna, ukryte wymagania sytuacji eksperymentalnej, problemy etyczne (dezinformowanie)

4 Zastosowanie eksperymentów w ekonomii Rozwój ekonomii eksperymentalnej (metody laboratoryjne wzorowane na naukach przyrodniczych) Badanie teorii preferencji i weryfikacja aksjomatów racjonalnego zachowania, problemy wyboru, interakcji między jednostkami Wpływ psychologii – Kahneman, Tversky

5 Modele jako eksperymenty, eksperymenty jako modele Modele jako systemy substytucyjne reprezentujące fragmenty rzeczywistości Modele teoretyczne jako wirtualne eksperymenty – oparte na teoretycznej izolacji Eksperymenty jako materialne modele

6 Przyjmowanie upraszczających założeń w teoriach ekonomicznych Model wpływu kosztów transportu na układ upraw - J.H. von Thünen Rola nierealistycznych założeń Stopniowe uchylanie restrykcyjnych założeń i wprowadzenie dodatkowych zmiennych wyjaśniających Realizm w modelu Problem: interakcyjny wpływ zmiennych niezależnych

7 Przykłady modeli jako wirtualnych eksperymentów 1.„Market for lemons” – George Akerlof (rynek używanych samochodów, problem asymetrycznej informacji) 2.„Chekerboard city” – Thomas Schelling (model segregacji rasowej) „Prawda o świecie” mimo abstrakcyjności, nierealistyczności i braku testowalnych hipotez dotyczących rzeczywistości Znaczenie przykładu, metafory i karykatury Dedukcja w obrębie modelu a nie weryfikacja empiryczna hipotez Znaczenie indukcji (od sytuacji modelowej do wniosków ogólnych)

8 Bibliografia 1.Mäki Uskali, Models are experiments, experiments are models, Journal of Economic Methodology, 12 (2005), p Mäki Uskali, Realism and the nature of theory: A lesson from J.H. von Thünen for economists and geographers”, Environment and Planning, 36 (2004), p Starmer Chris, Experiments in economics,: Should we trust the dismal scientists in white coats?, Journal of Economic Methodology, 6 (1999), p Sugden Robert, Credible worlds. The status of theoretical models in economics, in Fact and Fiction in Economics, ed. U. Mäki, Cambridge UP 2002, p Neuman W. Lawrence, Social Research Methods. Qualitative and Quantitative Approaches, Pearson Education, Inc., USA Wieczorkowska G., Wierzbiński J., Badania sondażowe i eksperymentalne: wybrane zagadnienia, 2005

9 „Case study” czyli studium przypadku Studium przypadku - szczegółowe badanie pojedynczego przykładu

10 Plan wystąpienia 5 mitów o badaniach typu studium przypadku – B. Flyvbjerg Budowanie teorii w oparciu o studium przypadku – K. M. Eisenhardt Przeprowadzanie badań typu studium przypadku – kilka praktycznych zaleceń Mocne strony i słabości badań typu studium przypadku

11 5 mitów o studium przypadku 1.Wiedza teoretyczna jest bardziej wartościowa od wiedzy praktycznej. rola wiedzy kontekstowej w procesie uczenia się – od początkującego do eksperta (Harvard) brak uogólnionej teorii prognostycznej w naukach społecznych

12 5 mitów o studium przypadku 2.Nie można dokonywać uogólnień na podstawie jednego przypadku i dlatego studium przypadku nic nie wnosi do rozwoju wiedzy. formalne uogólnienia nie są jedynym sposobem zdobywania wiedzy Galileusz i prawo grawitacji studia przypadku jako czarne łabędzie w falsyfikowaniu hipotez

13 5 mitów o studium przypadku 3.Studium przypadku jest użyteczne na etapie tworzenia hipotez, do ich testowania i tworzenia teorii są bardziej odpowiednie inne metody. strategie doboru prób i przypadków (dobór losowy i dobór zorientowany na uzyskanie informacji) ważniejsze wyjaśnienie przyczyn i następstw problemu niż opisanie jego przejawów i częstości występowania

14 5 mitów o studium przypadku 4.Studium przypadku zawiera skrzywienie skierowane ku weryfikacji. rygory ograniczające formułowanie subiektywnych ocen w badaniach typu studium przypadku przewaga falsyfikacji nad weryfikacją efekt korygujący „terenu”

15 5 mitów o studium przypadku 5.Podsumowanie studium przypadku jest często trudne. „gęsta” narracja i koncentracja na szczegółach istotą studium przypadku otwartość i wieloznaczność zamiast zamknięcia i podsumowania studia przypadków jako całościowe i samoistne narracje

16 Proces budowania teorii w oparciu o studium przypadku 1.Założenia a priori postawienie pytania badawczego specyfikacja potencjalnie istotnych zmiennych na podstawie literatury unikanie stawiania hipotez i przyjmowania teorii przed rozpoczęciem badania

17 Proces budowania teorii w oparciu o studium przypadku 2. Wybór badanych przypadków kontrola zmienności zewnętrznej zamiast próbek losowych sytuacje skrajne, przypadki ekstremalne dobór próbek zorientowany na uzyskanie informacji

18 Dobór zorientowany na uzyskanie informacji 1.Przypadki ekstremalne/dewiacyjne 2.Maksymalne zróżnicowanie przypadków 3.Decydujące przypadki (przypadki najmniej prawdopodobne i najbardziej prawdopodobne) 4.Paradygmatyczne przypadki

19 Proces budowania teorii w oparciu o studium przypadku 3. Metody zbierania informacji stosowane w badaniach indukcyjnych wywiady, obserwacje, korzystanie ze źródeł archiwalnych, ankiety dane jakościowe (wyjaśniające) i ilościowe (wskazujące na związki) zespół obserwatorów/badaczy (różnorodność perspektyw, zwiększa zaufanie co do wyników, różne taktyki podziału ról podczas badania)

20 Proces budowania teorii w oparciu o studium przypadku 4. Badanie w terenie równoległe zbieranie danych i analiza danych strategie prowadzenia notatek terenowych wprowadzanie zmian w trakcie prowadzenia badania (np. dotyczących zakresu badania, stosowanych metod badawczych)

21 Proces budowania teorii w oparciu o studium przypadku 5. Analiza danych dotyczących jednego przypadku problem w postaci ilości danych – potrzeba redukcji danych narracyjny zapis zachowania - opis każdego przypadku bez wyciągania wniosków brak jednolitych wytycznych

22 Proces budowania teorii w oparciu o studium przypadku 6. Poszukiwanie prawidłowości pomiędzy przypadkami zakłócenia w przetwarzaniu informacji (np. pochopne wyciąganie wniosków, pomijanie dowodów sprzecznych z założeniami) różne taktyki zwiększające trafność i wiarygodność wyciąganych wniosków (ustalanie badanych kategorii/wymiarów, porównywanie przypadków parami, osobne analizowanie danych pochodzących z zastosowania różnych metod badawczych)

23 Proces budowania teorii w oparciu o studium przypadku 7. Tworzenie hipotez systematyczne porównywanie wyciągniętych wniosków z danymi zebranymi dla każdego przypadku uściślanie definicji wyodrębnionych kategorii/struktur i poszukiwanie ich jednolitych miar (niekoniecznie ilościowych) weryfikowanie wyodrębnionych zależności z danymi zebranymi dla każdego przypadku traktowanie każdego przypadku jako eksperymentu potwierdzającego bądź zaprzeczającego postawionej hipotezie wykorzystywanie przypadków sprzecznych z hipotezami do przedefiniowania bądź rozszerzenia teorii

24 Proces budowania teorii w oparciu o studium przypadku 8. Konfrontacja wniosków z badań z literaturą znaczenie konfrontacji z wcześniejszymi badaniami o wnioskach sprzecznych z uzyskanymi zwiększenie wiarygodności i trafności wewnętrznej oraz zewnętrznej badania dzięki konfrontacji z wcześniejszymi badaniami o wnioskach zgodnych z uzyskanymi

25 Zalecenia praktyczne 1.Optymalna liczba przypadków - od 4 do 10 2.Zastosowanie: zjawiska słabo zbadane, dotychczasowe teorie niewystarczające, istniejące dane empiryczne wewnętrznie sprzeczne, wczesne fazy badań bądź badania w fazie stagnacji 3.Kryteria oceny studium przypadku: sposób przeprowadzenia badań, zgodność danych empirycznych i wniosków teoretycznych, wykluczenie alternatywnych wyjaśnień, nowy wkład w dotychczasowe badania, kryteria „dobrej teorii” Pfeffera (prostota, testowalność, logiczna spójność)

26 Mocne strony badań typu studium przypadku duże prawdopodobieństwo stworzenia nowatorskiej teorii zwiększanie kreatywności i otwartości badaczy połączenie budowania teorii z jej weryfikacją (bliskość teorii i praktyki) duża trafność wewnętrzna

27 Słabości badań typu studium przypadku skłonność do tworzenia bardzo złożonych i szczegółowych koncepcji teoretycznych, brak prostoty wąskie teorie dotyczące poszczególnych zjawisk, brak uniwersalności

28 Podsumowanie studium przypadku i badania korelacyjne na dużych próbach jako podejścia komplementarne zalety i wady obu podejść – zasięg i głębia badań

29 Bibliografia 1.Flyvbjerg Bent, Pięć mitów o badaniach typu studium przypadku, Studia Socjologiczne, 2005,nr 2, s Eisenhardt Kethleen M., Building Theories from Case Study Research, The Academy of Management Review, Vol. 14, No. 4 (Oct. 1989), p