Judith Butler i performatywna teoria płci Renata Ziemińska

Judith Butler (1956-)

Judith Butler (1956-) Professor of Comparative Literature and Rhetoric at the University of California, Berkeley, and is well known as a theorist of power, gender, sexuality and identity.

Książka „Uwikłani w płeć” In her most influential book Gender Trouble (1990), Butler argued that feminism had made a mistake by trying to assert that 'women' were a group with common characteristics and interests. That approach, Butler said, performed 'an unwitting regulation and reification of gender relations' -- reinforcing a binary view of gender relations in which human beings are divided into two clear-cut groups, women and men.

„Uwikłani w płeć” Książka miała być wewnętrzną krytyką feminizmu, który zakłada normę heteroseksualną, binarny podział na kobiety i mężczyzn i tym samym wyklucza kobiety nieheterosekualne, transpłciowe i osoby w inny sposób nienormatywne. Butler pisze, że na gruncie takiego feminizmu jako lesbijka czuła się jako osoba „niemożliwa” i nieprawomocna. Feminizm jako nurt antydyskryminacyjny nie powinien sam dyskryminować.

Doświadczenie osoby homoseksualnej Książka powstała po 14 latach życia w lesbijsko-gejowskiej społeczności na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych. „chodziłam do barów i na demonstracje, poznałam wiele wcieleń płci …dzięki temu dowiedziałam się, jak wyglądają pogranicza kulturowo dopuszczalnej seksualności” (s. 21-22)

Doświadczenie osoby wykluczonej „Gdy dorastałam, zaczęłam dostrzegać przemoc, z jaką działają normy płciowe: wujek uwięziony, bo miał nienormalne ciało, pozbawiony rodziny i przyjaciół, dożywający swoich dni w ‘zakładzie’ na prerii w stanie Kansas; homoseksualni kuzyni wyrzuceni z domu za swoją seksualność, rzeczywistą i wyobrażoną; mój burzliwy coming out w wieku lat 16 i następnie pejzaż dorosłości, w którym traci się pracę, miłość, dom. Wszystko to skazało mnie na potępienie, trudne do zniesienia i przerażające, lecz nie przeszkodziło mi w dążeniu do rozkoszy i szukaniu akceptacji dla własnego życia seksualnego” s.25

Przemoc symboliczna „Trudno było pokazać, jak działa tutaj przemoc, kulturowa płeć była bowiem czymś przyjmowanym bez zastrzeżeń i zarazem narzucanym przy użyciu przemocy. Zakładano, że jest naturalnym wyrazem biologicznej płci albo kulturową stałą, której żadna ludzka istota nie ma szans zmienić swoim działaniem. W końcu zaczęłam rozumieć przemoc, z jaką udaje się wykluczyć pewne formy życia, takie, którym przypisuje się brak ‘sensu’, skazuje się na uwięzienie, czyli zawieszenie życia bądź odwlekany wyrok śmierci” s.25

Przemoc symboliczna2 „Upór, z jakim staram się pozbawić kulturową płeć naturalności, bierze się moim zdaniem po pierwsze z ogromnej woli przeciwstawienia się normatywnej przemocy ukrytej w idealnej morfologii biologicznej płci, a ponadto z chęci wykorzenienia powszechnych założeń dotyczących naturalnego i oczywistego charakteru heteroseksualności, założeń wspieranych przez potoczne i naukowe dyskursy o seksualności” (Butler, 2008, s. 25).

Płeć jako kategoria analityczna Normatywna seksualność wzmacnia normatywną płeć; „kobietą jest się tak długo, dopóki funkcjonuje się jako kobieta w ramach dominującej heteroseksualności” (s. 15). „na czym polegają przerażenie i strach, które pojawiają się, gdy ktoś ‘staje się gejem lub lesbijką’” (s.15) Boimy się utraty tożsamości w obowiązującym systemie płci. Feminizm głównego nurtu pomijał nienormatywne praktyki seksualne, osoby transpłciowe, rodzicielstwo lesbijskie i gejowskie.

Biology Butler notes that feminists rejected the idea that biology is destiny, but then developed an account of patriarchal culture which assumed that masculine and feminine genders would inevitably be built, by culture, upon 'male' and 'female' bodies, making the same destiny just as inescapable. That argument allows no room for choice, difference or resistance.

Nie ma danych przeddyskursywnych Butler podkreśla, że płeć społeczno-kulturowa nie da się utrzymać jako interpretacja płci biologicznej. Wtedy bowiem płeć biologiczna urastałaby do rangi czegoś, co jest daną przeddyskursywną. „Błędem byłoby twierdzić, że istnienie ciał jest znaczące przed naznaczeniem ich kulturową płcią” (Butler, 2008, s. 55). Kwalifikacja płci biologicznej jest aktem nadania znaczenia, aktem kulturowym, związanym z relacjami władzy. Także dyskursy naukowe, jak pokazał Michel Foucault, służą interesom politycznym.

Brak kryterium płci Butler, dobrze zorientowana w biologii płci, pyta, co jest podstawą przypisania płci biologicznej: anatomia, chromosomy czy hormony? Nie ma na to dobrej odpowiedzi. To relacje władzy stwarzają pozory, że biologiczna płeć ma charakter przeddyskursywny (Butler, 2008, s. 51-3). „Biologiczna płeć jest zawsze z definicji kulturową płcią” (Butler, 2008, s. 55). Są one ze sobą nierozerwalnie złączone i są razem stwarzane przez codzienne akty odgrywania męskiej lub kobiecej tożsamości.

Określenie płci sprawia kłopoty „Może wydaje nam się, że wiemy, jakiej budowy anatomicznej jest dana osoba (a czasem właśnie nie wiemy i na pewno nie doceniamy, jaką różnorodność można dojrzeć w budowie anatomicznej), bądź też zdobywamy tę wiedzę, oceniając ubrania, jakie ktoś ma na sobie, albo sposób, w jaki je nosi. Wiedza ta uchodzi za naturalną, choć oparta jest na szeregu wniosków kulturowych, których część może być najzupełniej błędna. Tak naprawdę, jeśli zmienimy przykład z drag na transseksualność, wówczas ubrania, przykrywające i wyrażające ciało, nic już nam o stabilnej anatomii nie powiedzą. W tym przypadku ciało może być jeszcze przed operacją, znajdować się w trakcie przemian albo być już po operacji; nawet samo ‘ujrzenie’ ciała może nam tu w niczym nie pomóc”(Butler 2008, s. 28).

gender Butler prefers 'those historical and anthropological positions that understand gender as a relation among socially constituted subjects in specifiable contexts'. In other words, rather than being a fixed attribute in a person, gender should be seen as a fluid variable which shifts and changes in different contexts and at different times.

Ideał kobiecości i męskości The very fact that women and men can say that they feel more or less 'like a woman' or 'like a man' shows, Butler points out, that 'the experience of a gendered... cultural identity is considered an achievement. Ideały płciowe stanowią codzienną przemoc s.26

Sex and gender Butler argues that sex (male, female) is seen to cause gender (masculine, feminine) which is seen to cause desire (towards the other gender). This is seen as a kind of continuum. Butler's approach -- inspired in part by Foucault -- is basically to smash the supposed links between these, so that gender and desire are flexible, free-floating and not 'caused' by other stable factors.

Płeć jest wytwarzana i odtwarzana Zdaniem Judith Butler płeć kulturowa nie jest ekspresywna lecz performatywna, nie jest wyrazem istniejącej tożsamości, lecz konstruktem tworzonym przez akty mowy i codzienne praktyki. Osoba, która angażuje się w heteroseksualny akt płciowy potwierdza swoją tożsamość jako kobiety czy mężczyzny. „Rzeczywistość kulturowej płci tworzona jest dzięki jej stale podtrzymywanej społecznej inscenizacji” (Butler, 2008, s. 254).

Płeć jako ciąg aktów performatywnych Butler says: 'There is no gender identity behind the expressions of gender; ... identity is performatively constituted by the very "expressions" that are said to be its results.' (Gender Trouble, p. 25). In other words, gender is a performance; it's what you do at particular times, rather than a universal who you are.

Płeć jako rytuał Jej wyraźne rysy są efektem stylizacji ciała, powtarzania gestów, ruchów, rytuałów, prezentowania się w typowy sposób. Płeć stale odgrywana, podtrzymywana i powtarzana jest oswojona i wytwarza iluzję naturalności. Płeć przypomina akty nadawania stopni naukowych czy chrzest, ale nie jest aktem performatywnym jednorazowym, lecz ciągiem aktów. „Nie jest pojedynczym aktem, lecz powtórzeniem oraz rytuałem” (Butler, 2008, s. 19). Doktor dokonuje pierwszego aktu performatywnego, kiedy nazywa noworodka, np. „córką”.

Płeć w gramatyce „kulturowa płeć zyskuje naturalność poprzez reguły gramatyczne” s.24 Podważając gramatykę można wprowadzić zmianę w dziedzinie płci na najbardziej podstawowym poziomie epistemicznym.

Ciało zostaje na płeć wystylizowane wewnętrzny świat nie jest jedynie wynikiem stylizacji poprzez akty, ale nie jest też tak, że istnieje wnętrze, które poprzez akty wyrażamy. Płeć to relacja. Czy materialne ciało to tylko konstrukt?

Władza i społeczna inscenizacja Płeć jest czymś normatywnym, zawiera ocenę dokonaną przez tych, którzy są przy władzy, ustala heteroseksualność jako normę, a homoseksualność jako dewiację. Performatywność ujawniają przedstawienia drag, parodie płci, stylizowanie się na płeć odmienną niż anatomiczna. Tworzenie płci kulturowej jest swoistym teatrem, przedstawieniem, społeczną inscenizacją.

Hegemonia kulturowa i sprawianie kłopotów, subwersja Butler suggests that certain cultural configurations of gender have seized a hegemonic hold (i.e. they have come to seem natural in our culture as it presently is). Rather than proposing some utopian vision, with no idea of how we might get to such a state, Butler calls for subversive action in the present: 'gender trouble‘.

Normy płciowe można zmieniać Butler argues that we all put on a gender performance, whether traditional or not, anyway, and so it is not a question of whether to do a gender performance, but what form that performance will take. By choosing to be different about it, we might work to change gender norms and the binary understanding of masculinity and femininity.

Nie ma istoty This idea of identity as free-floating, as not connected to an 'essence', but instead a performance, is one of the key ideas in queer theory. Seen in this way, our identities, gendered and otherwise, do not express some authentic inner "core" self but are the dramatic effect (rather than the cause) of our performances.

Teoria queer David Halperin has said, 'Queer is by definition whatever is at odds with the normal, the legitimate, the dominant. There is nothing in particular to which it necessarily refers. It is an identity without an essence.' It's not (necessarily) just a view on sexuality, or gender. It also suggests that the confines of any identity can potentially be reinvented by its owner.

Wojna symboliczna ‘Semiotic war' (a war of symbols) of how things are represented Dalszy rozwój feminizmu poszedł w kierunku sytuacji kobiet ciemnoskórych (czarny feminizm bell hooks), ludzi w krajach postkolonialnych i ubogich. Należy przekroczyć „proste kategorie tożsamości” i zmniejszyć przemoc „restrykcyjnych norm cielesnych” s.31.