SPOŁECZNE I ZDROWOTNE UWARUNKOWANIA STAROŚCI

STARZENIE SIĘ A STAROŚĆ normalny, długotrwały i nieodwracalny proces fizjologiczny, zachodzący w osobniczym rozwoju żywych organizmów, w tym także człowieka. Starzenie rozpoczyna się w wieku średnim i nasila z biegiem czasu.

STARZENIE SIĘ A STAROŚĆ jest procesem dynamicznym, postępującym w czasie uszkodzeniem wszystkich funkcji organizmu, powodującym: Utratę adaptacyjnej odpowiedzi na stres – ograniczenie rezerwy homeostazy Rosnące ryzyko chorób zależnych od wieku

STARZENIE SIĘ A STAROŚĆ Jest to końcowy okres starzenia się, który nieodwołalnie kończy się śmiercią, jest to więc nie proces lecz stan

Wg. WHO wyróżnia się następujące okresy starości Starość wczesna: pomiędzy 60 a 74 rokiem życia Starość późna: pomiędzy 75 a 89 rokiem życia Starość bardzo późna – długowieczność: powyżej 90 roku życia

Wg. Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych CZY STAROŚĆ TO CHOROBA? Wg. Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD – 10 R54 – starość RXX – młodość??

CECHY PROCESU STARZENIA SIĘ CZŁOWIEKA POWSZECHNOŚĆ PROGRESYWNOŚĆ DŁUGOTRWAŁOŚĆ WIELOWYMIAROWOŚĆ WIELOPŁASCZYZNOWOŚĆ MIERZALNOŚĆ INWOLUCYJNOŚĆ WIELOPRZYCZYNOWOŚĆ ZWARTOŚĆ ONTOGENETYCZNA PREWENCYJNOŚĆ

WIELOWYMIAROWOŚĆ STARZENIA STARZENIE SIĘ GATUNKU – historia dotychczasowego rozwoju gatunku STARZENIE OSOBNICZE – dotyczące poszczególnych osób STARZENIE POPULACYJNE (DEMOGRAFICZNE) – starzenie się danej populacji na danym obszarze i w określonym czasie

Wielopłaszczyznowość procesu starzenia PŁASZCZYZNA BIOLOGICZNA: obejmuje podstawowe atrybuty organizmów żywych – zdolność do adaptacji, rozwoju, rozmnażania się itp. PŁASZCZYZNA PSYCHOLOGICZNA – obejmuje zmiany postrzegania świata, filozofii życiowej, zachowania, uczuć

Wielopłaszczyznowość procesu starzenia PŁASZCZYZNA SPOŁECZNA – obejmuje kontakty międzyludzkie, pozycję społeczną i zawodową, związki rodzinne itp. PŁASZCZYZNA SOCJALNA – obejmuje zmiany statusu materialnego, zaspokajania potrzeb, dostępu do usług, rozrywki itp.

Mierzalność procesu starzenia - utrudnienia Wiek kalendarzowy – duże różnice w stopniu zaawansowania procesu starzenia u osób w tym samym wieku Wiek biologiczny – brak łatwego do sprawdzenia i jednoznacznego parametru np. stopień uwodnienia tkanek

Mierzalność procesu starzenia - utrudnienia Wiek subiektywny („mam tyle lat na ile się czuję”) – w znacznym stopniu niemiarodajny, zależny od czynników psychologicznych, socjalnych, aktywności itp. Wiek sprawnościowy – mierzony parmetrami wydolnościowymi w stosunku do fizjologicznej normy dla danego wieku

Rodzaje starzenia Starzenie pomyślne – wolne od chorób, z długo zachowaną sprawnością fizyczną i intelektualną Starzenie niepomyślne – wczesny początek występowania chorób i spadku sprawności, długi okres uzależnienia od opiekunów

Starzenie pomyślne Leni Riefenstahl 1902 - 2003

Starzenie niepomyślne

Zmienność populacji osób w wieku podeszłym 60-70% - osoby zdrowe lub o niewielkiej ciężkości schorzeń, samodzielne 20-30% - osoby przewlekle chore z kilkoma chorobami przewlekłymi, niezależne, niekiedy wymagające hospitalizacji 2-10% - osoby niedołężne, wiele schorzeń przewlekłych, konieczność stałej opieki, często instytucjonalizacja, nawracające hospitalizacje

STAROŚĆ W UJĘCIU DEMOGRAFICZNYM MLS – maximum life span Wynosi około 120 lat i zasadniczo nie zmienił się od tysięcy lat Zmienia się odsetek ludzi w wieku podeszłym z zatem również średnia długość życia

STAROŚĆ W UJĘCIU DEMOGRAFICZNYM SOLON 640 p.n.e – 560 p.n.e Średnia długość życia w tych czasach to 20 lat

STAROŚĆ W UJĘCIU DEMOGRAFICZNYM MICHAŁ ANIOŁ 1475 – 1564 Średnia długość życia w tych czasach to 25 lat

STAROŚĆ W UJĘCIU DEMOGRAFICZNYM Jeanne Calment 1875 – 1997 Średnia długość życia w okresie w którym żyła to 65 lat

STAROŚĆ W UJĘCIU DEMOGRAFICZNYM Społeczeństwo stare w ujęciu demograficznym to takie, w którym: odsetek ludzi w wieku powyżej 60 lat przekracza 12% lub odsetek ludzi w wieku 65 lat przekracza 7%

Zmiany demograficzne w Polsce Wg. GUS w 2010 roku liczba ludzi w wieku powyżej 65 lat wynosiła 5,1 mln (czyli 13,6% populacji) Prognoza na 2035 rok – 8,5 mln (czyli 23,8% populacji)

Zmiany demograficzne w Polsce Zjawisko „podwójnego starzenia się” – liczebność Polaków w wieku powyżej 75 lat wzrośnie z 0,8 mln aktualnie do 1,8 mln w 2030 roku W okresie od 2010 do 2020 roku przybędzie około 2 mln osób wieku emerytalnym (efekt wyżu demograficznego z lat 1950 – 1958)

Zmiany demograficzne w Polsce Współczynnik obciążenia demograficznego Liczba osób w wieku poprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym 2000 rok 100/24 czyli 4:1 2020 rok 100/36 czyli 3:1 2025 rok 100/40 czyli 2,5:1

Główne przyczyny starzenia demograficznego Wydłużenie przeciętnego czasu trwania życia – w Polsce kobiety 80,6 lat, mężczyźni 72,1 lat Spadek umieralności, zwłaszcza w młodszych grupach wiekowych Postępy w medycynie Spadek liczby urodzeń powodujący zmniejszanie się młodszej części społeczeństwa w stosunku do ogółu populacji

Społeczne aspekty starzenia Pogorszenie stanu zdrowia Obniżenie statusu społecznego (przejście na emeryturę, utrata autorytetu) Pogorszenie warunków ekonomicznych (spadek dochodów, wydatki na leki, opiekę, konieczność wspierania dzieci) Wzrost ryzyka narażenia osoby starszej na nadużycia materialne, przemoc, zaniedbania opiekuńcze

Społeczne aspekty starzenia Narażenie na wydarzenia losowe (wypadek, pożar, kradzież) Osamotnienie „Zespoły utraty” – wdowieństwo, zespół pustego gniazda, śmierć przyjaciół Pełnienie roli opiekuna współmałżonka

Społeczne aspekty starzenia Spadek autonomii – wzrost zależności od innych osób Zamieszkanie w instytucji opiekuńczej Narastanie niesprawności w zakresie podstawowych czynności dnia codziennego – prac domowych, zakupów, przygotowywania posiłków, czynności higienicznych, finansów itp

Formy opieki nad osobami starszymi Opieka w środowisku zamieszkania (wspierana przez podstawową opiekę zdrowotną, pomoc społeczną itp.) Opieka instytucjonalna (DPS, ZPO, ZOL) Inne – domy prowadzone przez instytucje pozarządowe, prywatne domy opieki, domy seniora dla określonych grup zawodowych

Problemy w opiece nad osobami starszymi W Polsce większy odsetek osób niesamodzielnych otrzymuje pomoc w placówkach zamkniętych niż w miejscu zamieszkania Pomoc środowiskowa jest tańsza a dodatkowo pozostawienie osoby w domu pozytywnie wpływa na samopoczucie podopiecznego Przyjęcie osoby starszej do placówki opiekuńczej oznacza w praktyce całkowite przejęcie odpowiedzialności za jego sytuację, znacznie większe wydatki oraz niewykorzystanie potencjału opiekuńczego rodziny

Medyczne aspekty starości Wielochorobowość Nietypowa symptomatyka Polipragmazja Wielkie zespoły geriatryczne Wzrost zapotrzebowania na różne formy opieki długoterminowej stacjonarnej i w domu chorego

Medyczne aspekty starości Niesprawność osób ≥ 65 r.ż. w USA: 11% mężczyzn 19% kobiet Ponad 80% niesprawnych wymaga pomocy przynajmniej raz dziennie Osoby ≥ 65 r.ż. hospitalizowane 3 x częściej Pochłaniają 50% kosztów związanych z hospitalizacjami Około 1/3 wypisywana w gorszym stanie funkcjonalnym w zakresie ADL niż przed przyjęciem W najstarszej grupie wiekowej maleją koszty związane z opieką ostrą, rosną z długoterminową i ambulatoryjną

Medyczne aspekty starości Wraz z wiekiem wzrasta ilość schorzeń powodujących niepełnosprawność Najczęstsze schorzenia będące przyczyną niepełnosprawności: - Układu krążenia – 54% - Narządu ruchu – 51,6% - Neurologiczne – 21,5% - Narządu wzroku – 20,6%

Czynniki biologiczne przyspieszające proces starzenia Uwarunkowania genetyczne Płeć Brak aktywności fizycznej Nieprawidłowe odżywianie - otyłość, niedożywienie ilościowe i jakościowe Używki (alkohol w ilościach przekraczających dopuszczalne normy, papierosy- zawsze!) Choroby (wielochorobowość i wielolekowość) Niesprawność, skutki przebytych chorób i urazów

Czynniki przyspieszające proces starzenia Czynniki genetczne odpowiadają za przedłużenie średniego czasu życia w około 10 -20% Styl życia odpowiada za przedłużenie średniego czasu życia w około 50% Stąd ogromna rola szeroko rozumianej promocji zdrowia w tym zakresie !!!

Częstość stanów chorobowych wśród osób starszych Układu sercowo-naczyniowego – 75% Układu ruchu – 68% Układu oddechowego – 46% Układu trawiennego – 34% Zespoły otępienne – 15%

Wielkie problemy geriatryczne Majaczenie, otępienie depresja Omdlenia Upadki i zaburzenia chodu Odleżyny Nietrzymanie moczu i stolca Upośledzenie wzroku i słuchu

Specyfika chorobowości w wieku podeszłym Schorzenia typowe dla wieku podeszłego (of ageing) np. otępienie, choroba zwyrodnieniowa stawów, osteoporoza, udar mózgu Schorzenia o odmiennym przebiegu w wieku podeszłym (in ageing) np. infekcje, cukrzyca, nowotwory

ODRĘBNOŚCI CHOROWANIA W WIEKU PODESZŁYM BRAK OBJAWÓW OBJAWY NIETYPOWE: - UPADKI, OGRANICZENIE SPRAWNŚCI - NIETRZYMANIE ZWIERACZY - ZABURZENIA FUNKCJI POZNAWCZYCH, NASTROJU OBJAWY NIESPECYFICZNE: - OSŁABIENIE, ZMĘCZENIE - OMDLENIA

TRUDNOŚCI DIAGNOSTYCZNE BRAK TYPOWEGO OBRAZU CHOROBY, OBJAWÓW SPRCYFICZNYCH WYWIAD SKĄPY, CZĘSTO MYLĄCY (NIEDOSŁUCH OTĘPIENIE) POSTAWA CHOREGO: ZAPRZECZANIE CHOROBY („TO W TYM WIEKU NORMALNE”) LUB HIPOCHONDRIA („WSZYSTKO MNIE BOLI”) NIECHĘĆ DO BADANIA, ZWŁASZCZA INWAZYJNEGO KONIECZNOŚĆ RÓŻNICOWANIA ZMIAN CHOROBOWYCH I ZWIĄZANYCH Z FIZJOLOGICZNYM STARZENIEM OBECNOŚĆ SKUTKÓW PRZEBYTYCH SCHORZEŃ, URAZÓW , OPERACJI OBJAWY JATROGENNE, POLIPRAGMAZJA

KONSEKWENCJE TRUDNOŚCI DIAGNOSTYCZNYCH OPÓŹNIENIE PRAWIDŁOEGO ROZPOZNANIA I WZROST ŚMIERTELNOŚCI ZMNIEJSZENIE SPRAWNOŚCI FUNKCJONALNEJ I SAMODZIELNOŚCI OPÓŹNIENIE WDROŻENIA WŁAŚCIWEGO LECZENIA, POGORSZENIE ROKOWANIA

NIETYPOWY PRZEBIEG ZESPOŁÓW CHOROBOWYCH DEPRESJA BEZ SMUTKU INFEKCJA BEZ LEUKOCYTOZY, GORĄCZKI, TACHYKARDII UTAJONE CHOROBY CHIRURGICZNE JAMY BRZUSZNEJ ZAWAŁ SERCA BEZ BÓLU W KLATCE PIERSIOWEJ NIEWYDOLNOŚĆ SERCA BEZ DUSZNOŚCI APATYCZNA NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY

OBJAWY INFEKCJI ZAPALENIE PŁUC: U 25 – 30% bez gorączki lub z obniżoną temperaturą ciała Rzadko klasyczne objawy z kaszlem, dreszczami, bólem opłucnowym Często spadek apetytu, majaczenie, upadki, zaostrzenie choroby przewlekłej Często tachypnoe Obraz rtg i zmiany osłuchowe mogą być prawidłowe aż do 24-48 h po nawodnieniu

Zespół słabości kruchości (Frailty syndrome) Zaawansowany wiek z trudnością utrzymania homeostazy w odpowiedzi na stres, brak fizjologicznych rezerw, życie na granicy niewyrównania Niewydolność wielonarządowa Zmniejszona zdolność do wykonywania aktywności dnia codziennego Niestabilność zmieniająca się w czasie Niezdolność do odtworzenia sprawności po ostrej chorobie Niski wydatek energetyczny, obniżona masa i siła mięśni, ograniczona mobilność

Zespół słabości kruchości (Frailty syndrome) Nie jest jednoznacznie zdefiniowany jedna z klasyfikacji bierze pod uwagę obecność trzech z 5 nieprawidłowości: niezamierzony ubytek wagi wolna szybkość chodu niski poziom aktywności fizycznej, subiektywne uczucie wyczerpania słaba siła uścisku Frailty syndrome jest jak pornografia – trudno o jednoznaczną definicję ale jak się na to patrzy od razu wiadomo o co chodzi  !!

Zespół słabości / kruchości (Frailty syndrome) F.S jest czynnikiem prognostycznym złego rokowania i zgonu. FS jest predyktorem m.in. hospitalizacji, upadków niepełnosprawności. F.S koreluje z krótszym przeżyciem pacjentów (w badaniu na 5000 osób wykazano, że pacjenci powyżej 65 rż z F.S umierają 6 razy częściej w ciągu 3 lat i 3 razy częściej w ciągu 7 lat w porównaniu do chorych bez FS).

Kompleksowa Ocena Geriatryczna Wielodyscyplinarny, wielowymiarowy proces diagnostyczny zmierzający do określenia możliwości i ograniczeń osób starych w sferze medycznej, psychospołecznej i czynnościowej przeprowadzany w celu stworzenia kompleksowego planu terapii i opieki stosowany do oceny: wydolności czynnościowej potrzeb zdrowotnych stanu psychicznego sytuacji socjalnej Wykonanie: lekarz podstawowej opieki zdrowotnej medyczne zespoły interdyscyplinarne (geriatra, pielęgniarka środowiskowa, pracownik socjalny, psycholog, specjalista rehabilitacji)

Kompleksowa Ocena Geriatryczna – niektóre narzędzia diagnostyczne Skala Katza (ADL) – do oceny podstawowych czynności życiowych Skala Lawtona (IADL) – do oceny złożonych czynności życiowych Skala Yesvage’a do oceny stanu emocjonalnego Skala Folsteina (MMSE) do oceny funkcji poznawczych Skala Tinetti – do oceny zaburzeń równowagi Skala MNA – do oceny stanu odżywienia Skala Barthel – do oceny stopnia niesamodzielności Skala Norton – do oceny ryzyka wystąpienia odleżyn

Kompleksowa Ocena Geriatryczna – cele Określenie potrzeb osoby starszej Ustalenie dostępnych możliwości i środków Opracowanie strategii postępowania i jej wdrożenie Ocena osiągniętych efektów i ewentualna modyfikacja postępowania Czasem niewielka zmiana może przynieść niewspółmiernie wysoką korzyść !!!

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ