Zasadnicze zmiany w procedurze karnej od 15.07.2015 r.

Zmiany w k.p.k. przemodelowanie postępowania sądowego w kierunku kontradyktoryjności zaktywizowanie stron procesowych przy jednoczesnym wzmocnieniu roli sądu jako arbitra usprawnienie i przyspieszenie postępowania także dzięki nowemu ujęciu instytucji mediacji ograniczenie przewlekłości postępowania odwoławczego podejmowania decyzji o charakterze porządkowym i technicznym (a także mniej ważkich decyzji merytorycznych) przez referendarzy sądowych szerszy dostęp do pomocy prawnej dla stron na etapie postępowania sądowego przyznanie radcom prawnym uprawnień w zakresie prowadzenia obrony w sprawach karnych i sprawach karnoskarbowych

Zmiany w zakresie postępowania dowodowego Od 1.07.2015 ograniczona zostanie inicjatywa dowodowa sądu, a rozszerzona rola stron procesu; sędzia będzie arbitrem rozsądzającym spór między oskarżycielem a obrońcą. We wszystkich sprawach inicjatywa dowodowa należeć będzie do stron postępowania. Dowody będą przeprowadzane przez tę stronę, na wniosek której zostały dopuszczone. Sąd będzie przeprowadzał dowód tylko w wyjątkowych wypadkach. Strony - poza prokuratorem reprezentującym interes publiczny - nie będą miały obowiązku uczestniczenia w rozprawie.

Zmiany w zakresie postępowania dowodowego Inicjatywa dowodowa przysługiwać ma stronom, sąd będzie miał możliwość przeprowadzenia dowodu z urzędu jedynie w wyjątkowych wypadkach (nowy art. 167 k.p.k.). Przeprowadzenie dowodu następować ma wyłącznie w granicach tezy dowodowej, wskazanej przez stronę. Podobnie jak w postępowaniu cywilnym, sąd będzie miał możliwość rozszerzenia tezy dowodowej wyłącznie w przypadkach wyjątkowych.

Zmiany w zakresie postępowania dowodowego (nowy) Art. 167.  § 1. W postępowaniu przed sądem, które zostało wszczęte z inicjatywy strony, dowody przeprowadzane są przez strony po ich dopuszczeniu przez prezesa sądu, przewodniczącego lub sąd. W razie niestawiennictwa strony, na której wniosek dowód został dopuszczony, a także w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, dowód przeprowadza sąd w granicach tezy dowodowej. W wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, sąd może dopuścić i przeprowadzić dowód z urzędu. § 2. W innym postępowaniu przed sądem niż wymienione w § 1 oraz w postępowaniu przygotowawczym dowody przeprowadzane są przez organ procesowy prowadzący postępowanie. Nie wyłącza to prawa do zgłoszenia wniosku dowodowego przez stronę. (aktualny) Art. 167. Dowody przeprowadza się na wniosek stron, podmiotu określonego w art. 416 albo z urzędu.

Zmiany w prokuraturze W odpowiedzi na nowy model kontradyktoryjnego procesu, zreformowana ma zostać prokuratura. Przede wszystkim konieczne wydaje się powiązanie prokuratora referenta z daną sprawą. Kontradyktoryjny model wymaga bowiem bardzo dobrej znajomości wszystkich aspektów danej sprawy, aby móc prawidłowo reagować na zdarzenia w procesie karnym.

Odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia Obecnie, odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu, co oznacza, że rezygnacja prokuratora z oskarżania obliguje sąd do dalszego procedowania. Po wejściu w życie nowelizacji, sąd umorzy postępowanie, jeżeli prokurator, za zgodą oskarżonego cofnie akt oskarżenia, zaś pokrzywdzony nie przystąpi do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego (nowy art. 14 § 2 k.p.k. oraz art. 54 § 2 k.p.k.).

Obecność oskarżonego na rozprawie Oskarżony będzie miał co do zasady prawo, a nie obowiązek uczestniczenia w rozprawie. Tym samym, nieobecność oskarżonego nie będzie wpływała na przebieg postępowania, strony obecne będą zaś miały możliwość przeprowadzenia zawnioskowanych przez siebie dowodów.

Dostęp do akt postępowania przygotowawczego Po wejściu w życie nowelizacji, prowadzący postępowanie będzie miał możliwość odmowy udostępnienia akt w przypadku potrzeby zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa (nowy art. 156 § 5 k.p.k.). W odniesieniu do podejrzanego, co do którego skierowano wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania, prokurator będzie miał obowiązek niezwłocznie udostępnić akta w części zawierającej treść dowodów stanowiących podstawę wniosku o zastosowanie lub przedłużenie izolacyjnego środka zapobiegawczego (nowy art. 156 § 5a k.p.k.).

Zasada in dubio pro reo Konsekwencją obowiązującej zasady domniemania niewinności jest, że nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego (zasada in dubio pro reo). Sąd zobligowany jest do wydania wyroku uniewinniającego nie tylko w przypadku wykazania w toku postępowania dowodowego niewinności, ale także wówczas, gdy dowody nie są w stanie wykazać w sposób jednoznaczny winy oskarżonego. Sąd, posiadając inicjatywę dowodową ma jednak obowiązek wszechstronnie wyjaśnić sprawę i dopiero wówczas, gdy wątpliwości nie dają się usunąć, ocenić je korzystnie dla oskarżonego. Po zmianie na korzyść oskarżonego rozstrzygać należy wszelkie wątpliwości, których faktycznie nie usunięto w toku postępowania dowodowego, a nie tylko tych których nie było możliwości usunąć (nowy art. 5 § 2 k.p.k.).

Tryb konsensualny W świetle nowego przepisu art. 338a k.p.k., oskarżony będzie miał możliwość złożenia wniosku o wydanie wyroku skazującego i wymierzenia zaproponowanej przez siebie kary, który następnie sąd będzie mógł rozpoznać na posiedzeniu. Ustawodawca uzależnia wniosek oskarżonego od braku sprzeciwu pokrzywdzonego i oskarżyciela publicznego, co niewątpliwie stanowi wyraz ochrony interesów pokrzywdzonych.

Termin na złożenie wniosku o naprawienie szkody Pokrzywdzony będzie dysponował dłuższym terminem na złożenie wniosku o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem. Obecnie wniosek taki należy złożyć do zakończenia pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej. Po wejściu w życie nowelizacji, możliwość złożenia wniosku będzie istniała aż do zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (nowy art. 49a k.p.k.).

Obrońca z urzędu. Radca prawny jako obrońca Rozszerzono dostęp do profesjonalnych zastępców procesowych przez dopuszczenie radców prawnych do sprawowania funkcji obrońcy. Powyższe zabiegi nie pozostaną bez wpływu na konkurencyjność usług prawniczych.

Ograniczenia praw procesowych stron w postępowaniu apelacyjnym Obecnie strona niezadowolona z orzeczenia, może powoływać się na bierność sądu w postępowaniu dowodowym i tym samym zarzucać brak podjęcia przez sąd inicjatywy dowodowej zmierzającej do wszechstronnego wyjaśnienia sprawy. Po wejściu w życie nowelizacji, strona nie będzie już mogła podnieść zarzutu nieprzeprowadzenia przez sąd określonego dowodu, jeżeli strona nie składała w tym zakresie wniosku dowodowego (nowy art. 427 § 4 k.p.k.). Ponadto, w toku postępowania odwoławczego strona będzie mogła wskazać nowe dowody, tylko jeśli nie mogła z nich skorzystać na wcześniejszym etapie postępowania.

Zakres rozpoznania apelacji Sąd drugiej instancji będzie mógł rozpoznawać sprawę tylko w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów (nowy art. 433 § 1 k.p.k.). Oznacza to, że co do zasady działania sądu odwoławczego ograniczone będą wyłącznie do okoliczności przedstawionych przez stronę w apelacji lub zażaleniu.

Referendarze sądowi w procedurze karnej – uprawnienia: -w razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego. Postanowienie o zawieszeniu postępowania może wydać także referendarz sądowy; -referendarz sądowy będzie mógł także wydać na żądanie powoda cywilnego, postanowienie o przekazaniu powództwa sądowi właściwemu do rozpoznania spraw cywilnych w przypadku zawiedzenia  postępowania ; -nowe kompetencje w zakresie wyznaczenia oskarżonemu obrońcy; -wyznaczenie obrońcy, który podejmie czynności procesowe za obrońcę z urzędu (jeżeli czynność ta ma być dokonana poza siedzibą lub miejscem zamieszkania obrońcy z urzędu); -w wypadkach określonych w ustawie referendarz sądowy może wydawać postanowienia lub zarządzenia. Polecenia, które zgodnie z ustawą wydaje sąd, może wydawać także referendarz sądowy.  Referendarz sądowy wydaje postanowienia na posiedzeniu. Od postanowień i zarządzeń wydanych przez referendarza sądowego może być wniesiony sprzeciw; -jeżeli zachodzi potrzeba sprawdzenia okoliczności faktycznych i czynność nie wymaga przeprowadzenia dowodu, może ją wykonać referendarz sądowy; -referendarz sądowy obok sądu nadaje na żądanie osoby uprawnionej klauzulę wykonalności orzeczeniu podlegającemu wykonaniu w drodze egzekucji. Dotyczy to także ugody zawartej przed sądem lub referendarzem, a także ugody zawartej w postępowaniu mediacyjnym; -wydawanie zarządzeń, w których wzywa się osobę, która złożyła pismo nie odpowiadające wymogom formalnym, do usunięcia braku; -referendarz sądowy może wzywać strony do złożenia w oznaczonym terminie wniosków co do sposobu odtworzenia akt sprawy oraz przedstawienia dokumentów umożliwiających ich odtworzenie; -wezwanie osoby posiadającej potrzebne dokumenty do ich przedstawienia sądowi; -wydanie postanowienia w przedmiocie sprzedaży przedmiotów ulegających szybkiemu zmieszczeniu lub takich, których przechowywanie byłoby połączone z niewspółmiernymi kosztami lub nadmiernymi trudnością albo powodowałoby znaczne obniżenie wartości rzeczy; -zarządzenie o zniszczeniu części przedmiotów lub substancji; -zarządzenie o doręczeniu oskarżonemu odpisu aktu oskarżenia, który odpowiada warunkom formalnym.