Instytucja świadka koronnego Karolina Chabasińska

Pojęcie Świadek koronny jest to podejrzany o współudział w przestępstwie popełnianym w zorganizowanej grupie przestępczej, wobec którego wstrzymane zostaje ściganie karne, w zamian za obietnicę złożenia pełnych zeznań w procesie prowadzonym przeciwko osobom objętym porozumieniem przestępczym. Jego genezę upatruje się w procesie anglosaskim (tzw. king's witness). Wówczas był nim sprawca, który za obietnicę darowania mu kary składał zeznania obciążające innych, znacznie groźniejszych przestępców.

Formy występowania instytucji świadka koronnego: 1. Forma karnomaterialna (tzw. „mały świadek koronny”) – przewidziana w Kodeksie karnym w postaci: świadek koronny in sua causa, we własnej sprawie, obligatoryjnie: sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw (prokurator, Policja) informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia (art. 60 § 3 k.k.) świadek koronny in altera causa, w innej sprawie, fakultatywnie: sąd na wniosek prokuratora może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności (art. 60 § 4 k.k.)

2. Forma karnoprocesowa- przewidziana przez odrębną ustawę z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (tekst jedn. Dz. U. Z 2007 r. Nr 36, poz.232 z późn.zm.). Początkowo była to ustawa okresowa – dopiero na mocy Noweli z dnia 22 lipca 2006 r. przedłużono jej obowiązywanie na czas nieoznaczony. Zakres przedmiotowy ustawy: - przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego - przestępstwo łapownictwa biernego określone w art. 228 § 1 i 3-6 k.k. - przestępstwo łapownictwa czynnego określone w art. 229 § 1 i 3-5 k.k. - przestępstwo płatnej protekcji określone w art. 230 § 1 k.k. - przestępstwo udzielenia korzyści majątkowej w zamian za załatwienie sprawy określone w art. 230a § 1 k.k. -nadużycie władzy przez funkcjonariusza publicznego określone w art. 231 § 1 i 2 k.k. - przestępstwo przekupstwa i oszustwa wyborczego określone w art. 250a § 1 k.k. - przestępstwo samego brania udziału w zorganizowanej grupie przestępczej lub związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego określone w art. 258 k.k. - przestępstwo oszustwa na stanowisku kierowniczym określone w art. 296a § 1, 2 i 4 k.k.

Zakres podmiotowy ustawy: - przestępstwa związane z korupcją w sporcie określone w art. 46 ust.1-4, art. 47 oraz art. 48 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. Nr 127, poz.857 z późn.zm.). Zakres podmiotowy ustawy: Podejrzany, aby być dopuszczonym do składania zeznań w charakterze świadka koronnego, musi spełniać trzy obligatoryjne i jeden fakultatywny warunek: -do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogły przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im (art. 3 ust. 1 pkt 1 lit.a u.ś.k.); -ujawnił majątek swój oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub przestępstwa skarbowego objętego zakresem ustawy o świadku koronnym (art.3 ust. 1 pkt 1 lit. b) -zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym oraz pozostałych okoliczności, popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego wymienionego w art.3 ust. 1 pkt 2 u.ś.k. -warunek fakultatywny: można uzależnić dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego także od zobowiązania się podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowych odniesionych z przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz naprawienia szkody nim wyrządzonej (art. 3 ust. 2 u.ś.k.)

Nie wolno przyznać statusu świadka koronnego (art. 4 u.ś.k.): -usiłował popełnić albo popełnił zbrodnię zabójstwa lub współdziałał w popełnieniu takiej zbrodni -nakłaniał inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, określonego w art. 1 ustawy, w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego -kierował zorganizowaną grupą lub związkiem mającym na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego

Postanowienie: > sąd przed wydaniem postanowienia o dopuszczeniu do składania przez podejrzanego zeznań w charakterze świadka koronnego: -bada, czy zachodzą warunki do podjęcia takiej decyzji -przesłuchuje podejrzanego co do okoliczności warunkujących dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego -określa termin i sposób wykonania zobowiązania zwrotu korzyści majątkowej odniesionej z przestępstwa lub z przestępstwa skarbowego oraz naprawienia szkody nim wyrządzonej > postanowienie o dopuszczeniu lub odmowie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego sąd wydaje w terminie 14 dni od dnia wpływu wniosku (art. 5 ust. 5 u.ś.k.) > wyjaśnienia złożone w charakterze podejrzanego nie mogą stanowić dowodu, gdy: -prokurator nie wystąpił z wnioskiem o dopuszczenie zeznań świadka koronnego -sąd wydał postanowienie o odmowie dopuszczenia zeznań

>czynności wcześniej podjęte i zmierzające do dopuszczenia dowodu uważa się za niebyłe, a także zniszczeniu podlegają: -postanowienie o przedstawieniu zarzutów wydane w oparciu o wyjaśnienia złożone w charakterze podejrzanego -protokoły zawierające wyjaśnienia złożone w charakterze podejrzanego, złożone przed prokuratorem i sądem -wnioski prokuratora, w kwestii dopuszczenia przez sąd dowodu z zeznań świadka koronnego W przypadku uwzględnienia wniosku prokuratora i wydania przez sąd postanowienia o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego- prokurator sporządza odpisy materiałów dot. osoby wskazanej w postanowieniu, wyłącza je do odrębnego postanowienia i postępowanie to zawiesza. Zawieszenie to trwa do czasu prawomocnego zakończenia postępowania przeciwko pozostałym sprawcom. Umorzenie zaś tego postępowania następuje w ciągu 14 dni od uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie przeciwko pozostałym sprawcom.

Prokurator może podjąć zawieszone postępowanie jeżeli: W przypadku: -zeznania przez świadka koronnego nieprawdy lub zatajenia prawdy co do istotnych okoliczności sprawy albo odmówienia zeznań przed sądem -popełnienia nowego przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, działania w zorganizowanej grupie albo związku mającego na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego -zatajenia swojego majątku lub znanego mu majątku pozostałych sprawców przestępstwa Prokurator nie umarza zawieszonego wcześniej postępowania, lecz je podejmuje Prokurator może podjąć zawieszone postępowanie jeżeli: -świadek popełnił nowe umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe -nie wykonał zobowiązania zwrotu odniesionej korzyści majątkowej lub naprawienia wyrządzonej nim szkody

Istnieje możliwość wznowienia umorzonego postępowania, jeżeli w ciągu 5 lat od uprawomocnienia się postanowienia o jego umorzeniu: -świadek koronny popełnił nowe przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego -zostały ujawnione okoliczności świadczące o tym, że świadek koronny nie wykonał obowiązku ujawnienia swojego majątku lub znanego mu majątku pozostałych sprawców przestępstw, nie dokonał zwrotu korzyści odniesionej z popełnienia przestępstw albo nie naprawił wyrządzonej nimi szkody W razie podjęcia zawieszonego postępowania karnego albo wznowienia postępowania karnego, świadek koronny jest zobowiązany do zwrotu właściwemu organowi równowartości świadczeń otrzymanych w ramach pomocy, jeżeli pomoc polegała na wydaniu dokumentów- do ich zwrotu. Prokurator może również zobowiązać podejrzanego do zwrotu właściwemu organowi równowartości świadczeń otrzymanych w ramach pomocy.

Ochrona świadka koronnego: W razie zagrożenia życia lub zdrowia zarówno świadka koronnego jak i osoby dla niego najbliższej w rozumieniu KK, istnieje możliwość uzyskania: -ochrony osobistej -pomocy w zakresie zmiany miejsca pobytu lub zatrudnienia -w szczególnie uzasadnionych wypadkach można wydać im dokumenty pozwalające na używanie innych danych osobowych niż własne, w tym uprawniające do przekroczenia granicy -pomocy, która polega na przeprowadzeniu zabiegu chirurgicznego usuwającego charakterystyczne elementy wyglądu lub operacji plastycznej -pomocy finansowej na pokrycie kosztów utrzymania oraz opieki zdrowotnej -uzyskania odrębnej ochrony osobistej w zakładzie karnym lub areszcie śledczym

-organem właściwym do wykonywania postanowień w zakresie ochrony osobistej i pomocy udzielanej świadkowi koronnemu oraz jego osobom najbliższym jest Komendant Główny Policji; w przypadku osób odbywających karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanych- Dyrektor Generalny Służby Więziennej -możliwość udzielenia ochrony osobistej i pomocy za granicą oraz regulacji zasad ich udzielania przez umowę międzynarodową -złożenie przez osobę pełnoletnią obejmowaną ochroną osobistą lub pomocą pisemnego zobowiązania, że w razie korzystania z ochrony lub pomocy polegających na zmianie miejsca pobytu lub wydania dokumentów, będzie przestrzegała zasad i zaleceń w zakresie udzielonej ochrony oraz, że będzie wykonywała obowiązki ciążące na niej z mocy ustawy i wynikające z prawomocnych orzeczeń i decyzji -w przypadku umyślnego naruszenia lub uchylania się od wykonania obowiązków przez osobę objętą ochroną, na wniosek Komendanta Głównego Policji albo Dyrektora Generalnego Służby Więziennej kierowanego do prokuratora, który prowadzi postępowanie, może nastąpić cofnięcie ochrony lub obrony

Świadek koronny, a obowiązek poddania się czynnościom dowodowym Co do zasady powinność stawienia się świadka na wezwanie organu prowadzącego postępowanie i złożenie zeznań nie obejmuje obowiązku poddania się innym czynnościom dowodowym chyba, że świadek znajdzie się w kręgu osób podejrzanych, od których może być pobierany materiał rzeczowy w celach eliminacyjnych. Jednakże w powinnościach świadka koronnego mieści się obowiązek stawienia się w miejscu wizji lokalnej, oględzin, eksperymentu procesowego bądź okazania oraz uczestniczenia w tych czynnościach i udzielenia odpowiedni na pytania zarówno organu prowadzącego czynność, jak i innych osób uprawnionych.

- świadka koronnego można poddać oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu za jego zgodą (wyjątkiem – jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia oraz zostało wydane zarządzenie jego przesłuchania z udziałem biegłego lekarza lub psychologa przez sąd lub prokuratora) -możliwość łączenia roli świadka z rolą: *pokrzywdzonego (w toku postępowania przygotowawczego i sądowego) *powoda cywilnego *oskarżyciela posiłkowego *oskarżyciela prywatnego *pełnomocnika strony -brak możliwości łączenia roli świadka z rolą: *sędziego orzekającego *oskarżyciela publicznego *biegłego

Literatura: 1. Postępowanie karne. Część ogólna. Red. J. Skorupka 2. Proces karny. Zarys systemu. S. Waltoś, P. Hofmański oraz ustawa z dn. 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym