Zasady i funkcje prawa karnego

1. Zasada odpowiedzialności za czyn Art,. 1 § 1 k.k. stanowi, że sprawcą jest ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Czyn – zachowanie człowieka w postaci działania lub zaniechania, postrzegalne zewnętrznie, świadome, pozostające pod kontrolą jego woli, celowe, mające znaczenie społeczne. Nie każde zachowanie jest zatem czynem (np. zachowania podjęte pod wpływem vis absoluta, odruch bezwarunkowy, zachowania podczas snu)

Czyn zabroniony – czyn, którego popełnienia zabrania ustawa karna pod groźbą kary, Każdy czyn zabroniony jest czynem, ale nie każdy czyn jest czynem zabronionym, Czyn zabroniony to czyn, którego znamiona (podmiot, strona podmiotowa, przedmiot, strona przedmiotowa) określa ustawa, Przestępstwo – czyn zabroniony, który charakteryzuje się następującymi cechami: jest bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy

2. Zasada winy Art. 1 § 3 k.k. Nie ma odpowiedzialności karnej bez winy (nullum crimen sine culpa), Legitymacyjna funkcja winy – wina stanowi podstawę odpowiedzialności karnej, jeśli sprawca osiągnął odpowiedni stopień rozwoju (intelektualnego, społecznego, moralnego), znajduje się w stanie umożliwiającym przypisanie mu winy, a czyn popełnia w normalnej sytuacji motywacyjnej

Sprawca, któremu nie można przypisać winy w czasie czynu nie popełnia przestępstwa, lecz czyn zabroniony, Zasada koincydencji – równoczesne wystąpienie winy w trakcie realizacji znamion czynu zabronionego, Funkcja limitująca – wina wyznacza granice odpowiedzialności karnej (art. 53 § 1 k.k.)

3. Zasada humanitaryzmu Art. 3 k.k. – kary i środki karne należy stosować z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka Zasada ta wywodzi się z Oświecenia Aktualnie wynika z art. 3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r., art. 7 MPPPiO z 1966 r.

Art. 40 Konstytucji: „Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych”

4. Zasada odpowiedzialności indywidualnej Odpowiedzialności karnej podlega sprawca czynu zabronionego tylko za swój czyn w granicach własnej umyślności lub nieumyślności, Odpowiedzialność osobista oznacza, że nie może jej przejąć na siebie inna osoba. Odbycie za skazanego kary, stanowi przestępstwo poplecznictwa (art.239 k.k.), Indywidualizacja odpowiedzialności oznacza, że jeśli sprawcy działali wspólnie i w porozumieniu, zakres odpowiedzialności karnej każdego z nich może być inny

5. Zasada praworządności (legalizmu) Art. 42 Konstytucji: „Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia” Nullum crimen sine lege scripta – prawo karne musi być prawem pisanym; przestępstwem może być czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę, nie może zostać zatem określony w innym akcie prawnym (np. rozporządzeniu, czy uchwale), dopuszczalne jest doprecyzowanie znamion w aktach niższej rangi, wydanych na mocy ustawowego upoważnienia

Nullum crimen sine lege certa – opis przestępstwa musi być maksymalnie dokładny, Zakaz karny musi być maksymalnie przejrzysty i dokładny, dlatego ustawodawca określa komplet ustawowych znamion: znamiona przedmiotu (dobro prawne atakowane przez sprawcę), znamiona strony przedmiotowej (określenie czynu, jego okoliczności, niekiedy przy przestępstwach materialnych – skutku i związku przyczynowego), znamiona podmiotu – kto jest sprawcą czynu, znamiona strony podmiotowej – stosunek psychiczny sprawcy do czynu, umyślność/nieumyślność, cel, motywacja sprawcy

Nullum crimen sine lege stricta – zasada ta wynika z art. 1 § 1 k. k Nullum crimen sine lege stricta – zasada ta wynika z art.1 § 1 k.k. i oznacza, że sprawca odpowiada za popełnienie czynu, dokładnie takiego jakiego się dopuścił, jaki wyczerpuje znamiona określone w ustawie, a nie za popełnienie czynu podobnego, Nulla poena sine lege – kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana w ustawie obowiązującej w czasie popełnienia czynu, niedopuszczalne jest stosowanie sankcji bezwzględnie nieoznaczonych

6. Zasada społecznej szkodliwości Przestępstwem jest taki czyn, który jest zabroniony przez ustawę pod groźbą kary, a stopień jego społecznej szkodliwości jest wyższy niż znikomy, Kwantyfikatory społecznej szkodliwości czynu zabronionego zostały wskazane w art. 115 § 2 k.k. i mają charakter mieszany (przedmiotowo – podmiotowy), Nullum crimen sine periculo sociali

Podstawowa funkcja prawa karnego, która polega na tym, że prawo karne ustanawia zakazy określonych kategorii zachowań, naruszających lub bezpośrednio zagrażających określonym wartościom społecznym, poprzez udzielenie im ochrony. Funkcja ta realizuje się poprzez ochronę stosunków społecznych oraz przyjętego w państwie systemu wartości przed zamachami na nie. 1. Funkcja ochronna

2. Funkcja sprawiedliwościowa Jest to najstarsza funkcja prawa karnego, wedle której stosowanie kar i innych środków, stanowi swoisty „odwet” społeczeństwa na sprawcy. Wyraźna jest w konstrukcji tej funkcji idea odpłaty, a tym samym zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości. Funkcja ta jest zwrócona ku przeszłości, swój sens czerpie bowiem z faktu popełnienia przestępstwa. 2. Funkcja sprawiedliwościowa

3. Funkcja prewencyjno - wychowawcza Prewencja indywidulana – środki, którymi dysponuje prawo karne oddziałują zapobiegawczo – wychowawczo na indywidualnego sprawcę, Prewencja generalna – wpływ instrumentów prawno – karnych na ogół społeczeństwa w kierunku przestrzegania prawa, Odmiana pozytywna p.g. – wpływ na kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa (art. 53 k.k.), Odmiana negatywna – odstraszający wpływ kar (w k.k. z 1969r.) 3. Funkcja prewencyjno - wychowawcza

Odzwierciedla się w stwierdzeniu, by czyny zabronione były w sposób jasny określone w ustawie, aby orzekano kary oznaczone w ustawie, Nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege, lex retro non agit 4. Funkcja gwarancyjna

5. Funkcja profilaktyczno - zabezpieczająca Polega na ochronie stosunków społecznych poprzez eliminację z życia społecznego sprawców czynów zabronionych, Realizowana jest poprzez kary izolacyjne (np. pozbawienie wolności) lub środki zabezpieczające (np. typu leczniczego), które prowadzą do izolacji sprawców szczególnie niebezpiecznych (poprzez uniemożliwienie np. pełnienia określonych funkcji, czy zawodów) 5. Funkcja profilaktyczno - zabezpieczająca

6. Funkcja kompensacyjna Polega na założeniu, że prawo karne powinno sprzyjać naprawieniu szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu przestępstwem, Służą ku temu niektóre środki karne, np. w postaci obowiązku naprawienia szkody, czy nawiązki, które choć częściowo rekompensują doznane krzywdy. 6. Funkcja kompensacyjna