Frazeologia Nauka zajmująca się analizą i opisem utrwalonych w danym języku połączeń wyrazów. Zbiór utrwalonych połączeń wyrazowych występujących w danym języku albo w określonym zbiorze tekstów. Określenie potoczne (ironiczne lub żartobliwe): a) nietypowy sposób wyrażania się: "Co ty mi tu mówisz taką frazeologią, nic nie rozumiem!" b) połączenie wyrazów, które niesie nowe znaczenie (dowcipne lub nieudolne): "Autor używa ciekawej frazeologii, która daje jego tekstom szczególne zabarwienie".

Znaczenie związków frazeologicznych Znaczenie związku frazeologicznego nie jest prostą sumą znaczeń jego składników, najczęściej ma całkiem odmienny sens od budujących go wyrazów, np.: „burza w szklance wody” nie oznacza zjawiska atmosferycznego, ale sprawę o niewielkim znaczeniu; „pocałować klamkę” nie oznacza dziwnego uczucia wobec fragmentu drzwi, ale nieobecność gospodarzy. Czasem w takim związku występują stałe składniki a zmiana innych części powoduje zmianę całego sensu np.: „czarne myśli” czyli złe myśli na „dobre myśli” . Każdy język ma własne związki frazeologiczne. Ucząc się języka należy zapamiętać je w całości „a piece of cake”- nic trudnego, pestka, polska „bułka z masłem”. Są to stałe związki frazeologiczne, nie dające się przełożyć w sposób dosłowny, czyli idiomy.

Rodzaje frazeologizmów Zarówno w mowie potocznej, jak i w literaturze występuje wiele rodzajów frazeologizmów. Wyróżniamy kilka ich podziałów opracowanych np. przez: Stanisława Skorupkę, prof. Andrzeja Lewickiego, Piotra Müldnera-Nieckowskiego. Oto one:

Klasyfikacja według Stanisława Skorupki Klasyfikacja ta, zwana dziś klasyczną, obowiązuje od 1967r. Ze względu na budowę związki frazeologiczne dzielą się na: Frazy, to jest zespoły wyrazów złożone z członów rzeczownikowych i czasownikowych, mające postać zdania, np.: „burza huczy”, „nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło”. Do fraz należą też przysłowia, powiedzenia, sentencje, maksymy, np.: „Do trzech razy sztuka”. Zwroty, to jest zespoły wyrazów, w których człon podstawowy ma charakter czasownikowy, np.: „ruszać z kopyta”, „prawdę mówiąc”. Wyrażenia, to jest zespoły wyrazów mające charakter rzeczownikowy, a także wszelkie utarte połączenia przyimkowe, przysłówkowe i spójnikowe, np.: „mądrość książkowa”; „co chwila”; „po kryjomu”. Do wyrażeń należą także złożenia dwu- i więcej wyrazowe tej samej kategorii gramatycznej, np.: „zbrodnia i kara”; „blaski i cienie”. Ze względu na stopień łączliwości frazeologizmy dzielą się na: Związki frazeologiczne stałe, to jest idiomy – czyli frazeologizmy, które funkcjonują jako całość, których znaczenie nie wynika ze znaczenia żadnej części składowej, np.: w tym ujęciu - ślepy zaułek- jako „zaułek pozbawiony wyjścia, dalszego ciągu” to frazeologizm, a ślepy zaułek jako „sytuacja bez wyjścia” jest idiomem. Związki frazeologiczne łączliwe, które istnieją wspólnie, ale jest możliwa wymiana jednego lub kilku wyrazów, zwykle bliskoznacznych, np.: „jasny, serdeczny uśmiech”. Wyrażenia i zwroty tego rodzaju w odróżnieniu od połączeń luźnych, akcentują intensywność cechy lub czynności zawartej w członie podstawowym, np.: rośliny samożywne, maszyna do pisania. Związki frazeologiczne luźne (dowolne) to połączenia tworzone każdorazowo, doraźnie jako zwykłe zestawienie wartości znaczeniowej członów składowych, np.. „zielone lata”.

Klasyfikacja według prof. Andrzeja Marii Lewickiego Klasyfikacja, która obowiązuje od 1983 roku, nazywamy ją "typologią Lewickiego". Jest to podział składniowy i funkcjonalny. Podział składniowy Frazy, które mogą być używane jako kompletne zdania i nie wymagają żadnych uzupełnień. Mogą także wchodzić w skład dłuższego tekstu, np.: „Wyszło szydło z worka”; „Jak sądzisz, zdążymy na pociąg? - Na dwoje babka wróżyła.”. Zwroty, które pełnią funkcję czasowników. Aby utworzyć zdanie, trzeba je uzupełnić rzeczownikiem, który określi, do kogo lub czego frazeologizm się odnosi, np.: „trząść się jak galareta”. Wyrażenia rzeczownikowe, które pełnią funkcję rzeczowników, np.: „biały kruk”. Wyrażenia określające, które określają rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i przysłówki, np.: „z krwi i kości”, „(cicho) jak makiem zasiał”. Wskaźniki frazeologiczne, które pełnią funkcje pomocnicze przyimków np.:” w związku z czymś”; spójników np.: „ albo... albo...; o tyle... o ile...”; i partykuł np.: „też mi coś”. Podział funkcjonalny Idiomy, związki idiomatyczne - frazeologizmy o nienaruszalnym składzie, których sens jest zupełnie inny, niż wynika ze znaczeń każdego ze składników, np.: parszywa owca, łacina kuchenna. Frazemy, połączenia frazeologiczne - (związki łączliwe) utrwalone połączenia, których sens mieści się w zakresie znaczenia wyrazu nadrzędnego, np.: gniew ogarnia, dokonywać włamania.

Klasyfikacja według Piotra Müldnera-Nieckowskiego Klasyfikacja ta obowiązuje od 2002r. Podział ze względu na sposób powstawania związków wyrazowych: Otwarte - samodzielne znaczeniowo zespoły wyrazów, a wśród nich:     - odtworzone,     - przekształcone,     - złożone. Zamknięte - samodzielne znaczeniowo zespoły wyrazów, zwykle są to idiomy lub wyrażenia i zwroty przyimkowe. Pogranicze otwartych i zamkniętych:     - frazeologizmy środowiskowe,     - slogany. Formalne -  krótkie, wielowyrazowe wypowiedzenia, które mają i muszą mieć tylko jedno znaczenie i tylko jedną, nienaruszalną postać ze względu na szczególną funkcję:     - komendy i komunikaty,     - terminy.

Frazeologizmy otwarte: Odtworzone, które powstają przez podstawienie składników z jednego wzorca do drugiego, np.: «ktoś, coś» wali do «czegoś» powstaje: „ludzie walą do kina na Ursynowie” Przekształcone, które powstają przez zastąpienie składnika wymiennego innym wyrazem. Prostą formą frazeologizmu przekształconego jest pozostawienie składnika wymiennego bez zmiany; autor wypowiedzi uznaje składnik wymienny za odpowiedni do swoich celów, lub kiedy z powodu małego zasobu słownictwa korzysta ze wzorca niezmienionego, np.: na podstawie wzorca akcja (utworu) rozwija się powstaje: akcja opowiadania się rozwija. Składniki wymienne, ujęte we wzorcu w nawiasy okrągłe, mogą być zastępowane w zasadzie tylko w zakresie bliskoznacznym, zwykle bardzo ograniczonym. Złożone, które łączą cechy odtworzonych i przekształconych, np.: («czyjeś», «czegoś») akcje idą (w górę, rosną). Frazeologizmy otwarte, mają charakter doraźny i służą indywidualizacji wypowiedzi. Nie trwają dłużej niż wypowiedź, w której zostały wykorzystane. Dają jednak duże możliwości twórcze. Istnieje wiele frazeologizmów zamkniętych, które pierwotnie wyszły spod pióra pisarzy jako otwarte i zostały utrwalone społecznie. Równie wiele zostało stworzonych przez osoby zupełnie nieznane, lecz inteligentne i dowcipne. Przybywa także wyrażeń i zwrotów układanych na zlecenie, powstających ze wzorców otwartych (slogany). Slogany - są to hasła, powiedzenia reklamowe, polityczne, tworzone z rozmysłem w celu zwrócenia uwagi dużej liczby ludzi, np.: żeby przekonać ich do produktu, poglądu, albo wymusić określony typ zachowania. Ich budowa opiera się zwykle na grze słów i nieraz wyzyskuje fragmenty powszechnie znanych frazeologizmów zamkniętych, np.: „Lotem bliżej”, „dwa w jednym”, „teraz Polska”.

Pochodzenie Związki frazeologiczne mogą pochodzić z: Biblii, np.: „syn marnotrawny”, „zakazany owoc”. Mitologii, np.: „pyrrusowe zwycięstwo”. Literatury, np.: „jeśli nie chcesz mojej zguby, krokodyla daj mi luby”, „walczyć z wiatrakami”. Historii, np.: „pójść do Canossy (z przeprosinami)”. Obyczajów, np.: „podać czarną polewkę”. Zwyczajów danej grupy zawodowej, np.: „wezwać kogoś na dywanik”, „zielone światło”. Wyrażeń gwarowych, czy slangowych np.: „kojarzyć coś( rozumieć coś, rozpoznawać kogoś)”, „poczta pantoflowa”. Języka potocznego np.: „puścić kogoś z torbami”. Reklam, np.: świadomie upowszechniane przez producenta, np.: „cukier krzepi”, „świstak zawija sreberka”. Dzieł filmowych, np.: „Żyje sie tylko dwa razy (James Bond)”.

Najpopularniejsze frazeologizmy

Latający Holender Latający Holender to legendarny kapitan statku-widmo, błądzącego po oceanach od bieguna do bieguna. Zobaczenie tego statku przynosi nieszczęście. Kapitan, któremu cyklon nie pozwalał opłynąć Przylądka Burz, klął się na piekło, że go opłynie, choćby mu to miało zająć całą wieczność. Diabeł niestety chwycił go za słowo i skazał na wieczną tułaczkę po morzach, bez odpoczynku. Mówi się tak o człowieku niespokojnym, ciągle zmieniającym miejsce swego pobytu.

Salomonowy wyrok Legenda głosi, że pewnego dnia przyszły do Salomona dwie skłócone ze sobą kobiety. Każda z nich twierdziła, że jest matką chłopca, którego przyprowadziły ze sobą. Salomon długo zastanawiał się nad tym, jak rozwikłać spór. Wreszcie zwrócił się do rzekomych matek, aby zgodziły się na okaleczenie chłopca. Skoro nie umiały dojść do porozumienia, zadecydował, że przetnie dziecko na pół, tak, aby każda z nich otrzymała należną część. Spodziewał się, że ta niewiasta, która rzeczywiście jest matką chłopca, nie zgodzi się na to, by pozbawić życia jej syna. Tak się też stało. Jedna z kobiet oświadczyła, że woli oddać dziecko niż przyczynić się do jego śmierci. Druga natomiast była zupełnie obojętna i nie przejęła się losem chłopca. Król oddał dziecko prawdziwej matce. Dotyczy on człowieka, który potrafi sprawiedliwie osądzić trudną sytuację.

Paniczny strach Wyraz "panika" pochodzi od imienia prastarego boga arkadyjskiego, Pana, z czasów, kiedy bogowie mieli jeszcze więcej pierwiastków zwierzęcych niż ludzkich. Pan był rodzajem półkozicy o ludzkim ciele do bioder, a kozich nogach, uszach i rogach. Pod opieką Pana były kozy i owce, a także pasterze i myśliwi. Z reguły był łagodny, ale czasem potrafił budzić lęk, paniczny strach przez nagłe, przeraźliwe krzyki, zwłaszcza gdy w ciszy popołudniowej pogrążał się cały świat, gdy nadchodziła pora sjesty, wszyscy spali, ludzie i zwierzęta. Wówczas ludzie przerażeni krzykiem zrywali się ze snu. Paniczny strach to strach budzący albo szerzący panikę, popłoch, przerażenie.

Papierek lakmusowy Sprawdzian, kryterium, miernik. „ Znowu znaleźli się w trudnej sytuacji. Takie skrajne niebezpieczne zdarzenia, to doskonały papierek lakmusowy ludzkich charakterów.”

Manna z nieba W czasie swojej 40letniej wędrówki przez pustynię Synaj do Ziemi Obiecanej Izraelici odżywiali się manną – pokarmem zsyłanym im przez Boga. Coś co przychodzi bez wysiłku, łatwo i nieoczekiwanie.

Kpisz czy o drogę pytasz ! ? Zwrot używany w celu podważenia wiarygodności rozmówcy (przestarzałe). Kpisz czy o drogę pytasz? Przechodzisz koło dawnego znajomego a udajesz, że go nie poznajesz.

Niedźwiedzia przysługa Powiedzenie pochodzi z bajki o niedźwiedziu, który żył w przyjaźni z pustelnikiem. Któregoś razu niedźwiedź chciał mu spędzić muchę z czoła i z nadmiaru gorliwości po prostu go zabił. Niedźwiedzia przysługa to inaczej przysługa nie w porę, niepotrzebna, przynosząca szkodę.

Podsumowanie Jak widać frazeologizmy są używane bardzo często nawet wówczas kiedy mówiący, czy piszący nie zastanawia się nad tym. Mają jednak one ogromne znaczenie, zarówno dla atrakcyjności naszej wypowiedzi, jak i dla literatury pięknej. Dzięki swej powtarzalności, trwałości związki frazeologiczne przechowują informacje o dawnych wierzeniach, zwyczajach, sposobie życia ludzi minionych epok. Bardzo często nawiązują do tradycyjnych zajęć naszych przodków, takich jak: rolnictwo („wyrywać z korzeniami”), rzemiosło („wygarbować komuś skórę”), czy wojskowość („kruszyć kopie”). Związki frazeologiczne uatrakcyjniają nasz język, dlatego też tworzy się słowniki frazeologiczne, które ułatwiają dokonanie odpowiedniego doboru słownictwa, uniknięcia powtarzania wyrazów, a także poszerzają zasób używanych określeń.

Asia Zboina i Ania Paczkowska Wykonały: Asia Zboina i Ania Paczkowska z klasy IIIc