PRAWO ZOBOWIĄZAŃ Zagadnienia wstępne

Wprowadzenie Stosunek prawny Zobowiązanie – powstanie i struktura Stosunek cywilnoprawny Prawo podmiotowe Zobowiązanie – powstanie i struktura Dług a odpowiedzialność Pojęcie świadczenia Treść świadczenia Rodzaje świadczeń Świadczenia pieniężne, odsetki, naprawienie szkody

Stosunek prawny „Prawna więź między podmiotami” Podmiot B „Prawna więź między podmiotami” Określa sytuację prawną podmiotu Stosunek społeczny = takie relacje między podmiotami, w których zachowanie jednej strony (działanie, zaniechanie) wywołuje reakcje innej strony (działanie, zaniechanie) i podlegają kontroli norm społecznych Nawiązany w następstwie wystąpienia prawnie doniosłego zdarzenia

Elementy stosunku prawnego Podmiot Wyznaczają przede wszystkim hipotezy norm prawnych W zależności od gałęzi prawa i rodzaju stosunku prawnego, istnieją różne typy podmiotowości prawnej. Przedmiot Określone w treści normy prawnej zachowanie się jej adresata Treść Zakres praw i obowiązków

Stosunek cywilnoprawny Stosunek prawny wyznaczony przez normy prawa cywilnego Podstawa wyróżnienia: METODA REGULACJI uznanie równorzędnej względem siebie i autonomicznej pozycji podmiotów prawa cywilnego Równorzędność stron: Żaden z podmiotów nie jest podporządkowany drugiemu Równorzędność formalna Autonomia woli stron: Brak bezpośredniego przymusu państwowego Możliwość swobodnego kształtowania treści stosunków cywilnoprawnych

Treść stosunku cywilnoprawnego Elementami treści stosunku cywilnoprawnego są wynikające z normy prawnej: z jednej strony: uprawnienia (roszczenia, uprawnienia kształtujące, zarzuty) z drugiej strony: obowiązki (jako korelat uprawnień) podmiotów tego stosunku.

Prawo podmiotowe „Sfera możności postępowania” Jedno lub zbiór uprawnień, związanych ze sobą funkcjonalnie i stanowiących element danego typu stosunku prawnego Wyznaczone normami prawnymi Służy ochronie interesów podmiotów prawa cywilnego Wolność zachowań podmiotu uprawnionego Kompetencje do żądania od właściwego organu państwowego ochrony, aby przymusem doprowadził do zrealizowania sprzężonych z prawem podmiotowym obowiązków Sytuacja prawna podmiotu, na którą składają się zachowania psychofizyczne oraz konwencjonalne, z którymi zawsze sprzężone są obowiązki innego podmiotu.

ZOBOWIĄZANIE i jego struktura

Czym jest zobowiązanie? Wierzyciel Dłużnik świadczenie (zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela) podmiot podmiot uprawniony zobowiązany Wierzytelność Dług ogół uprawnień ogół obowiązków Art. 353 KC: § 1.Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. § 2.Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.

Jedna strona ma same obowiązki, druga same uprawnienia Modele zobowiązania Prosty 1 dłużnik 1 wierzyciel Jedna strona ma same obowiązki, druga same uprawnienia Złożony dłużnik wierzyciel wierzyciel dłużnik W ramach 1 stosunku zobowiązaniowego obie strony są wierzycielami i dłużnikami wobec siebie, choć każda strona w innym zakresie

Wierzytelność Prawo podmiotowe, które w stosunku zobowiązaniowym przysługuje wierzycielowi. Służy do zaspokojenia interesów wierzyciela. Treść zobowiązania kształtowana jest również przez przepisy zawierające tzw. klauzule generalne, które odsyłają do pewnego systemu norm i ocen pozaprawnych Uprawnienie wierzyciela kierowane jest do tylko przeciwko konkretnemu dłużnikowi i tylko ten dłużnik odpowiada za dług (rozszerzona skuteczność wyjątkowo: art. 59 KC, 690 KC, niektóre prawa w księdze wieczystej).

Dług Dług jest wyrazem powinności dłużnika, która polega na obowiązku spełnienia świadczenia, co ma na celu zaspokojenie interesu wierzyciela. Korelat wierzytelności Odpowiedzialność ?

Dług a odpowiedzialność Odpowiedzialność dotyczy pokrycia długu i obejmuje wszelkie ujemne konsekwencje przewidziane przez system prawny, związany z przymusową realizacją świadczenia.  Możliwość przymusowego egzekwowania świadczenia od dłużnika Wyróżniamy: odpowiedzialność osobistą i rzeczowa Czy dług może istnieć bez odpowiedzialności?

Powstanie stosunku zobowiązaniowego Czynność prawna Orzeczenie sądu Akt administracyjny Czyny niedozwolone Inne zdarzenia: Bezpodstawne wzbogacenia Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

Świadczenie pojęcie, treść, rodzaje

Pojęcie Świadczenie to zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela. Dare Facere Non facere Pati Element woli?

Treść świadczenia Art. 353 par. 2 KC: Działanie Zaniechanie Treść => to jak dłużnik ma się zachować Przykłady: wykonanie dzieła, przeniesienie prawa własności, przechowanie rzeczy Chwila oznaczenia świadczenia? Świadczenie powinno być oznaczone najpóźniej w chwili jego spełnienia! Może być ściśle określone w chwili powstania zobowiązania Strony mogą wskazać sposób jego określenia w przyszłości Możliwość wykonania świadczenia „Sprzedający sprzedaje Polskę, za którą Kupujący zobowiązuje się do zapłaty ceny w kwocie 1 zł”. Uprzednia (pierwotna) niemożność  jeśli w momencie zawarcia umowy świadczenie było niewykonalne, zobowiązanie w ogóle nie powstaje „Sprzedający sprzedaje samochód, za który Kupujący zobowiązuje się do zapłaty ceny w kwocie 1 mln zł”. (Następnie okazuje się, że po zawarciu umowy, a przed wydaniem samochodu Kupującemu, Sprzedający prowadząc samochód pod wpływem alkoholu, uderza w drzewo. Samochód płonie (Sprzedający wychodzi cało). Następna niemożność  dłużnik zobowiązany będzie do zapłaty odszkodowania w miejsce pierwotnego świadczenia

Zobowiązanie rezultatu a zobowiązanie starannego działania „Jan Kowalski zleca, a Kazimierz Nowak zobowiązuje się sporządzić roczny bilans księgowy spółki XYZ” Ściśle określony efekt Istotny jest skutek, objęty treścią zobowiązania Danie Wykonanie „Zleceniodawca zleca, a Zleceniobiorca zobowiązuje się do świadczenia usług prawnych, polegających w szczególności na reprezentowaniu Zleceniodawcy przez Zleceniobiorcę przed organami państwowymi.” Nie ma obowiązku osiągnięcia wskazanego celu Dłużnik ma podjąć określone działanie, ukierunkowane na osiągnięcie celu Brak obowiązku osiągnięcia określonego rezultatu Obowiązek dołożenia należytej staranności

Zobowiązanie przemienne „Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej.” Art.363 par. 1 KC Świadczenie nie jest ściśle określone w chwili powstania zobowiązania Wynika z treści czynności prawnej lub ustawy Wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń 1 stosunek zobowiązaniowy o kilku alternatywnych, odrębnych świadczeniach Świadczenia muszą być odrębne: Różna treść / Różne przedmioty / Różny sposób / Różne miejsca Wybór – jednostronna czynność prawna Kto dokonuje wyboru? Wierzyciel Dłużnik Osoba trzecia Skąd wiemy kto ma wyboru dokonać? Z treści czynności prawnej Z okoliczności A co w jeśli w treści czynności prawnej nie wskazano kto dokonuje wyboru? Art. 365 par. 1 KC A gdy uprawniona osoba nie dokona wyboru? Art. 365 par. 3 KC Druga strona może wyznaczyć termin, po bezskutecznym upływie którego uprawnienie do wyboru przechodzi na drugą stronę

Świadczenie z upoważnieniem przemiennym „Wyrok w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej: Sąd Okręgowy we Wrocławiu nakazuje pozwanemu wydać przedmiot A, od czego pozwany może się zwolnić poprzez zapłatę kwoty 100.000 zł.” Od samego początku opiewa na 1 świadczenie  wierzyciel może domagać się spełnienia tylko tego świadczenia (do egzekucji nadaje się tylko pierwsze świadczenie). Natomiast dłużnik może spełnić inne świadczenie, które również spowoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania. Wybór należy do dłużnika. Upoważnienie przemienne może wynikać z: ustawy (np. przy darowiźnie: obdarowany dostarcza środki utrzymania darczyńcy w niedostatku albo zwraca wartość wzbogacenia), umowy

Rodzaje świadczeń „Za wykonane prace zleceniobiorcy zostanie wypłacone wynagrodzenie w wysokości 100 złotych na podstawie rachunku.” Świadczenie jednorazowe – brak odwołania do czynnika czasu „Najemca zobowiązany jest płacić Wynajmującemu miesięczny czynsz w wysokości 500 zł. Czynsz płatny będzie z góry do 5 dnia każdego miesiąca.” Świadczenie okresowe Element czasu – wpływa na rozmiar świadczenia, im dłużej trwa stosunek tym więcej świadczeń Czynności powtarzające się cyklicznie w określonych z góry odstępach czasu „Kupujący zobowiązuje się do zapłaty ceny w wysokości 3.000 zł. Powyższa cena zostanie zapłacona przez Kupującego w 5 miesięcznych ratach, płatnych na rachunek bankowy Sprzedającego do 5 dnia każdego miesiąca. Pierwsza rata zostanie zapłacona w grudniu.” Świadczenie jednorazowe rozłożone na raty Rozmiar świadczenia znany od razu, z góry jest określony „Wydzierżawiający oddaje przedsiębiorstwo XYZ Dzierżawcy do używania i pobierania pożytków”. Świadczenia ciągłe Stałe, określone zachowanie dłużnika Zobowiązanie ciągłe: Ustanowione na czas oznaczony  wygasają z upływem terminu: Ustanowione na czas nieoznaczony (bezterminowe)  wypowiedzenie

Rodzaje świadczeń II „Sprzedawca wyda przedmiot sprzedaży Kupującemu w terminie 10 dni od dnia zawarcia umowy sprzedaży” Świadczenia niepodzielne Nie można wykonać ich częściowo (bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości) „Kupujący zobowiązuje się do zapłaty ceny w wysokości 100 zł”. Świadczenia podzielne Można wykonać częściowo Decyduje cel świadczenia ! Sąd Najwyższy w sprawie IV CKN 821/00 orzekł, że świadczenie rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest zawsze niepodzielne.

Rodzaje świadczeń III „Joanna Wilk sprzedaje Karolinie Nowak samochód marki Toyota Land Cruiser, o numerach rej. BCV 65678” Oznaczone co do tożsamości Mają za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną „Maurycy Pióro zobowiązuje się dostarczyć Janowi Kredce 5 ton pszenicy w terminie 3 tygodni od dnia zawarcia niniejszej umowy” Oznaczone co do gatunku Cechy rodzajowe Konkretyzacja w postaci źródła, masy Decyduje treść konkretnego zobowiązania.

Wielość dłużników i wierzycieli

Uwagi ogólne Podmiot – jeden z elementów zobowiązania Zobowiązanie ma 2 strony: dłużniczą i wierzycielską Zarówno po stronie dłużnika, jak i wierzyciela może występować wielość podmiotów. Wielość podmiotów może występować: Od chwili powstania zobowiązania Po jego powstaniu Wielość dłużników lub wierzycieli wpływa na treść stosunku obligacyjnego. Z zagadnieniem tym wiążą się następujące instytucje: Zobowiązania podzielne i niepodzielne Solidarność zobowiązań

Zobowiązanie solidarne Zobowiązania solidarne to te, w których w razie wystąpienia wielości podmiotów, ustawodawca wprowadza szczególne zasady dotyczące sposobu spełnienia i odbioru świadczenia. Źródłem solidarności może być: Czynność prawna Przepis prawa (np. art. 441 par. 1 KC, 370 KC) Solidarności nie domniemywa się! Istotą solidarności jest umocnienie pozycji wierzyciela.

Solidarność bierna – solidarność dłużników Art. 366 par. 1 KC Cechy: Po stronie zobowiązaniowej występuje kilka podmiotów (kilku dłużników) Wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia Spełnienie świadczenia w całości przez któregokolwiek z dłużników prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania Dłużnicy pozostają solidarni aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela W razie spełnienia świadczenia przez jednego z dłużników solidarnych może on żądać zwrotu od pozostałych współdłużników (regres) Ryzyko niewypłacalności jednego z dłużników ponoszą pozostali współdłużnicy, część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się pomiędzy pozostałych współdłużników Działanie lub zaniechanie jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić pozostałym współdłużnikom W razie sporu między wierzycielem a dłużnikami solidarnymi dłużnicy mogą podnosić : Zarzuty osobiste Zarzuty wspólne

Solidarność czynna – solidarność wierzycieli Art. 367 KC Solidarność czynna może powstać wyłącznie na podstawie czynności prawnej, nigdy ex lege Cechy: Po stronie uprawnionej występuje kilka podmiotów (kilku wierzycieli) Dłużnik jest zobowiązany tylko do 1 świadczenia Co do zasady dłużnik może spełnić świadczenie według swojego wyboru do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych; jeśli jednak jeden z wierzycieli wytoczył powództwo, to dłużnik powinien świadczyć do jego rąk Spełnienie świadczenia do rąk któregokolwiek z wierzycieli prowadzi do wygaśnięcia zobowiąznia W razie spełnienia świadczenia do rąk jednego z wierzycieli treści stosunku prawnego między współwierzycielami rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach jest on odpowiedzialny wobec współwierzycieli; jeśli z treści stosunku nie wynika nic innego to wierzyciel który przyjął świadczenie jest odpowiedzialny w częściach równych. Zwłoka dłużnika, przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli solidarnych skutkuje względem pozostałych współwierzycieli (nie skutkują wobec pozostałych współwierzycieli, takie działania jednego wierzyciela, które pogarszają jego sytuację prawną wobec pozostałych np.. Zawarcie ugody z dłużnikiem, rozłożenie świadczenia na raty).

Odpowiedzialność in solidum Solidarność nieprawidłowa Kliku dłużników ma obowiązek spełnienia identycznego świadczenia na rzecz tego samego wierzyciela. Obowiązki tych dłużników wynikają z różnych tytułów prawnych, a ustawa ani czynność prawna nie zastrzega między nimi solidarności. Każdy z dłużników odpowiada za całość świadczenia. Wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od każdego z dłużników. Spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.