Teoria identyczności. Redukcjonizm dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN Teoria identyczności. Redukcjonizm

Plan wykładu Teoria identyczności: fizykalistyczne rozwiązanie problemu psychofizycznego Identyczność typów Identyczność egzemplarzy Redukcjonizm Emergencja

Teoria identyczności a fizykalizm Większość zwolenników teorii identyczności to fizykaliści. Zdarzają się nietypowe stanowiska! Teoria identyczności głosi, że stany (własności, procesy) umysłowe to stany (własności, procesy) mózgu.

Identyczność typów Zwolennicy: J.J. C. Smart (1920-2012) Ullin Place (1924-2000) Wg tego ostatniego stany umysłowe składają się z niższego poziomu stanów mózgowych. Mózg Ullina Place’a

Obiekcja przeciwko materializmowi Tożsamość wymaga tożsamości własności. Stany mózgowe mają inne własności niż stany umysłowe. Np. neurony przewodzą elektryczność, a myśli nie. Odpowiedź materialistów australijskich: „Błyskawica” znaczy co innego niż „wyładowanie elektryczne w atmosferze”. Przypisujemy jej inne własności, ale te zdarzenia są tożsame!

Status tezy o identyczności Teza teorii identyczności nie jest a priori, lecz a posteriori. A priori = uzasadnialny bez odwołania do doświadczenia A posteriori = uzasadnialny tylko z odwołaniem do doświadczenia Np. twierdzenia logiki są a priori, chociaż można je odkryć też na drodze doświadczenia, czytając podręcznik do logiki. Teorii ewolucji nie sposób uzasadnić bez odwołania do faktów empirycznych, dlatego jest a posteriori. Czyli musimy dopiero odkryć, jak dokładnie stany i procesy umysłowe wiążą się z mózgowymi. To nie jest prawda pojęciowa!!!

Identyczność typów Dlaczego mowa o identyczności typów? Identyczność typów: typy umysłowe odpowiadają typom mózgowym w sposób jednoznaczny. Inne przykłady identyczności typów: określonym rodzajom genotypów odpowiadają rodzaje organizmów; czysta woda jako typ jest identyczna z H2O.

Analizy tematycznie neutralne Co z terminami typu „powidok”? Teoretycy identyczności typów proponują analizę tematycznie neutralną: Kiedy mówię, że mam zielony powidok, to mówię, że mam przeżycie, które jest typowe w przypadkach, kiedy patrzę na światło barwy zielonej. Kiedy mam żółtawy powidok, to zachodzi we mnie proces, który jest podobny do takiego, kiedy mam otwarte oczy, nie śpię i przede mną jest żółtawy przedmiot.

Zarzut funkcjonalistów Stany umysłowe nie mogą być utożsamione co do typów ze stanami fizycznymi, bo są wielorako realizowalne (J. Fodor, H. Putnam). Tak jak pieniądze: pieniądze nie mogą być utożsamione z monetami ze złota, banknotami dolarowymi, muszelkami, paciorkami… Predykaty opisujące fizyczne realizatory pieniędzy tworzyłyby potencjalnie nieskończoną alternatywę.

Wieloraka realizowalność Ból u żaby realizowany jest przez inne części mózgu niż w przypadku bólu u człowieka, który ma zupełnie inny mózg. A zatem ból nie może być utożsamiony ze stanem konkretnego mózgu; typy stanów mózgu nie odpowiadają stanom umysłowym, które są realizowane wielorako. Do tego argumentu wrócimy za tydzień, bo można go bardzo łatwo podważyć!

Identyczność egzemplarzy Słabsza teza: każdy stan (proces, własność) umysłowy jest fizyczny, lecz nie istnieje odpowiedniość między typami (wyrażanymi odpowiednimi predykatami). Możliwe, że nie da się znaleźć odpowiedniości między bólem jako typem a stanami mózgu, lecz każdy ból zawsze jest realizowany przez jakieś stany fizyczne.

Zarzut Kripkego Kripke twierdzi, że tożsamości takie jak: woda = H2O są konieczne a posteriori (odkryliśmy, że istotą wody jest ditlenek wodoru). Natomiast tożsamość: ból = pewnego rodzaju proces mózgowy nie może być konieczna, bo może istnieć proces mózgowy, który nie jest odczuwany jako bolesny.

Redukcjonizm Rozróżnia się dwa rodzaje redukcji: ontyczną, polegającą na sprowadzaniu pewnych bytów do innych; reprezentacyjną, polegającą na sprowadzaniu pewnych reprezentacji (np. teorii, pojęć) do innych. Celem redukcji ontycznej jest eliminacja zbędnych bytów, a reprezentacyjnej – oszczędna reprezentacja.

Rodzaje relacji redukcji ontycznej Identyczność Eliminacja Złożenie Superweniencja Fizyczna relacja

Identyczność a redukcja Utożsamienie wody z H2O to przykład redukcji. W teorii nie musimy mówić o dwóch różnych bytach: H2O i wodzie, lecz wystarczy o jednym. To jest redukcja zachowawcza. Inną formą redukcji jest redukcja eliminacyjna: np. z teorii spalania wyeliminowano flogiston, gdyż okazało się, że musi mieć ujemną masę. W zamian przyjęto istnienie tlenu.

Superweniencja Relacja superweniencji to relacja ścisłej asymetrycznej zależności. Rodzina własności rodzaju S superweniuje na rodzinie własności rodzaju B wtedy i tylko wtedy, gdy nie jest możliwa zmiana pod względem własności rodzaju S bez zmiany pod względem własności rodzaju B. Np. kształt kawałka plasteliny nie może się zmienić bez zmiany ułożenia cząsteczek wchodzących w skład plasteliny.

Fizyczna realizacja Relacja między własnością (procesem, stanem) wyższego rzędu a czymś, co urzeczywistnia rolę przyczynową typową dla tej własności. Np. kod genetyczny jest realizowany przez cząsteczki DNA

Teorie redukcji Klasyczne ujęcie redukcji: Zdania teorii redukowanej wynikają logicznie ze zdań teorii redukującej i założeń dodatkowych (tzw. praw pomostowych). W przypadku teorii identyczności zdania o stanach umysłowych wynikają tylko przy założeniu dodatkowych zdań pomostowych wskazujących tożsamości (np. „ból” znaczy tyle, co „pobudzenie C-neuronów”).

Wady klasycznego ujęcia Nowe teorie rzadko odpowiadają jednoznacznie starym teoriom. Współczesna teoria ewolucyjna: synteza teorii genetycznej i teorii ewolucji. Zastępuje obie te wcześniejsze teorie, lecz nie wynikają one z niej logicznie. Mimo że ta nowa teoria wyjaśnia więcej faktów i więcej przewiduje. Terminy mentalne nie tworzą teorii w sensie naukowym. Tzw. psychologia potoczna nie jest ścisłą teorią w sensie E. Nagela (tzn. nie jest sformalizowanym i zinterpretowanym rachunkiem).

Wady klasycznego ujęcia Praktyka redukcjonizmu w biologii polega na odkrywaniu mechanizmów różnych zjawisk. Np. odkrycie mechanizmu metabolizmu polega na lokalizacji procesów metabolicznych i dekompozycji tych procesów na etapy, m.in. cyklu Krebsa, który zachodzi w macierzy mitochondrialnej eukariontów i cytoplazmie prokariotów.

Wady klasycznego ujęcia Różne teorie interesują się różnymi aspektami tych samych przedmiotów, a nawet różnie je idealizują. Nie wiadomo, czemu wtedy redukcja miałaby służyć. Wyjaśnienie redukcyjne powinno odwoływać się wyłącznie do własności występujących na niższym poziomie. Prawa pomostowe teorii identyczności tego warunku nie spełniają! Dlatego ten model redukcji jest wadliwy wg J. Kima.

Ujęcie funkcjonalne J. Kima Redukcja funkcjonalna ma następujące etapy: funkcjonalizacja własności podlegającej redukcji; identyfikacja realizatora. Funkcjonalizacja = podanie definicji funkcjonalnej o postaci: „posiadanie M = def. „posiadanie własności F (należącej do bazy redukcji M) spełniającej rolę przyczynową C”. Identyfikacja realizatora: wskazanie mechanizmów odpowiedzialnych za C.

Polecane lektury dodatkowe D.M. Armstrong, Materialistyczna teoria umysłu, tłum. H. Krahelska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982. R. Poczobut, Relacje psychofizyczne, w: Przewodnik po filozofii umysłu pod red. M. Miłkowskiego i R. Poczobuta, W.A.M., Kraków 2012, s. 85-124 (trudne!)