Oko i jego wpływ na rozwój percepcji wzrokowej i emocjonalnej

Budowa oka Oko ludzkie jest narządem parzystym , pozwala nam rejestrować wrażenia świetlnie i wizualne. Jest zbudowane z gałki ocznej oraz narządów dodatkowych: powieki, brwi, rzęsy, gruczoły łzowe

Narząd wzorku człowieka

Gałka oczna osadzona jest w oczodole, od urodzenia wielkość gałki ocznej powiększa się trzykrotnie, głównie do trzeciego roku życia . Gałka oczna zbudowana jest z następujących elementów: Rogówka – jest to przeźroczysta błona okrywająca przednią powierzchnie gałki ocznej, chroni oka przed urazami mechanicznymi i może ulec regeneracji ,jest bardzo silnie unerwiona czuciowo, dlatego też reaguje natychmiast bólem i łzawieniem na dotyk czy ciała obce, które znajdują się na jej powierzchni. Poza funkcją ochronną rogówka bierze udział w załamywaniu promieni świetlnych. Źrenica – jest to otwór w tęczówce o zmiennej średnicy (od 3 do 8 mm) zależnie od ilości dopływającego światła. Tęczówka – działa jak przesłona regulując wielkość źrenicy , a tym samym ilość wpadającego światła do oka, zawiera także barwniki decydujące o kolorze oczu. Po urodzeniu tęczówka pozbawiona jest barwnika i u każdego noworodka jest niebieska, a proces ciemnienia trwa od kilku dni do kilku tygodni lub dłużej.

Ciało szkliste- położone miedzy soczewką a siatkówką , zajmujące 4/3 powierzchnie gałki ocznej posiadające konsystencje galaretowatą, Rola ciała szklistego polega na utrzymaniu kształtu oka; ciało szkliste bierze też udział w załamywaniu promieni świetlnych Soczewka – całkowicie przeźroczysta , warunkująca ostrość widzenia dzięki skupianiu promieni świetlnych na siatkówce.. Do soczewki przymocowany jest ciałko rzęskowe, który kurcząc się i rozkurczając powoduje zmianę kształtu soczewki oraz akomodację oka (Proces ustawiana obrazu na ostrość ) Siatkówka – błona zawierająca komórki światłoczule (fotoreceptory): Czopki (reagują na barwy) Pręciki (reagują na natężenie światłą o zmroku) Naczyniówka – zawiera naczynia krwionośne w których płynie krew dotleniająca i odżywiająca oko. Twardówka – nieprzeźroczysta błona osłaniająca poza rogówką powierzchnie gałki Plamka żółta – obszar najbardziej precyzyjnego widzenia Plamka ślepa - pozbawiona możliwości widzenia.

Aparat ruchowy oka stanowią cztery mięśnie proste: górny, dolny, wewnętrzny i zewnętrzny i dwa skośne: górny i dolny. Aparat ochronny oka stanowią powieki, brwi i rzęsy. Powieki zamykają przedni otwór oczodołu, chroniąc gałkę oczną przed wysychaniem i urazami. Ruch powiek rozprowadza płyn łzowy po powierzchni rogówki i spojówki, zapewniając oku stałe nawilżenie. Na brzegach powieki górnej i dolnej znajduje się ok. 100-150 rzęs. Gruczoł łzowy dostarcza płynu – cieczy łzowej – zwilżającego rogówkę, umożliwiając zachowanie przejrzystości tej struktury. Ciecz łzowa jest rozprowadzana przez odruchowe zamknięcie powiek i odprowadzana dwoma kanalikami łzowymi przez woreczek łzowy do jamy nosowej. Ciecz łzowa poprawia własności optyczne rogówki przez wygładzanie nierówności, zmywa m.in. kurz i substancje drażniące, chroni rogówkę przed wysychaniem (zmętnieniem), zawiera m.in. immunoglobuline A w celu ochrony przed zarazkami.

Proces widzenia

Widzenie jest skomplikowanym procesem jednak wbrew obiegowym opiniom niewielka jego cześć zachodzi w oku. Większość obrazu powstaje w mózgu. Proces widzenia człowieka zaczyna się w oku. Obraz zarejestrowany przez siatkówkę oka jest przez nią wstępnie przetworzony i nerwem wzrokowym skierowany do mózgu. Tam przez odpowiednie ośrodki jest rejestrowany, przetwarzany i interpretowany Schemat ideowy drogi wzrokowej, pokazujący jak siatkówki obu oczu są połączone z oboma połówkami kory wzrokowej (1 - siatkówka, 2 - nerw wzrokowy, 3 - skrzyżowanie wzrokowe, 4 - droga wzrokowa, 5 - ciało kolankowate boczne, 6 - kora wzrokowa)

Promienie świetlne przechodzą najpierw przez rogówkę, następnie trafiają na tęczówkę i przez mały jej otwór zwany źrenicą przechodzą do soczewki. Światło załamane przez soczewkę przechodzi przez ciało szkliste i trafia na siatkówkę. Największa ostrość widzenia jest w tedy gdy obraz pada na środkową część siatkówki czyli na plamkę żółtą. Obraz który pada na siatkówkę jest obrazem odwróconym i dopiero w mózgu następuje jego prawidłowy odbiór. W siatkówce dzięki specyficznym procesom biochemicznych sygnał te są zamieniane i przez włókna nerwowe przesyłane do mózgu. Aby nastąpiło pełnie widzenie, musi dojść do połączenia informacji ze wszystkich płatów kory mózgowej Obraz z oczu przekazywany jest w taki sposób , ze część obrazu z każdego oka trafia do prawej półkuli a część do lewej półkuli. Obraz z każdego oka jest trochę inny, dzięki nakładaniu się ich, rozróżniamy nie tylko sylwetkę przedmiotów ale ich trójwymiarowy kształt.

Niepełnosprawność wzrokową dzieli się na dzieci : niewidome, czyli takie, które w nauce szkolnej musza stosować metody bezwzrokowe, a więc nie mogą czytać i pisać zwykłym pismem i muszą stosować system Braillea, słabo widzące, czyli takie, które pomimo znacznego osłabienia wzroku, mogą z niego korzystać jako głównego źródła pobierania nauki. Wymaga to jednak stosowania pomocy optycznych i dydaktycznych.

Wady wzroku

Krótkowzroczność -promienie świetlne skupiają się przed siatkówką oka , obraz powstaje przed siatkówką oka

Dalekowzroczność- fala świetlna skupia się za siatkówką oka, obraz powstaje za siatkówką oka

• Astygmatyzm- nierównomierne skupianie fal świetlnych.

Daltonizm- nie rozróżnianie kolorów: zielony ,czerwony ,jest najczęściej cechą wrodzoną za którą odpowiada wadliwy gen przekazany za pomocą chromosomu X. Na tego typu dysfunkcje bardziej narażeni są mężczyźni, dlatego też bardzo rzadko spotyka się kobiety cierpiące na ślepotę barw . 

Kurza ślepota (ślepota zmierzchowa  ) – wada wzroku, polegająca na zaburzeniu widzenia w warunkach słabego oświetlenia. Ślepota zmierzchowa może być spowodowana brakiem lub niedoborem witaminy A lub cynku

Jaskra- Postępująca i nieodwracalna choroba oczu wywołana głownie przez podniesione ciśnienie wewnątrz gałki ocznej. Prowadzi do znacznego pogorszenia lub całkowitej utraty wzroku

Zaćma-zmętnienie soczewki oka Zaćma-zmętnienie soczewki oka. Formą leczenia zaćmy jest przede wszystkim operacja usunięcia zmętnianej soczewki .

Zez- nieprawidłowe ustawienie oczu, w którym linie spojrzeniowe nie są skierowane na ten sam punkt. Leczenie zachowawcze i operacyjne.

Wpływ braku widzenia na rozwój psychiczny dziecka

Rozwój dziecka niewidomego jest zaburzony wskutek braku najcenniejszego z analizatorów. W okresie niemowlęcym dziecka niewidomego nie wykonuje pewnych czynności charakterystycznych dla dziecka widzącego: • brak pobudzenia bodźcami świetlnymi • nie rusza głową, • nie stara się uchwycić przedmiotu, popchnąć go ani nie kieruje w jego stronę ręki. • później osiąga pozycję stojąca i siedzącą, z opóźnieniem zaczyna chodzić. • aktywność ruchowa dziecka niewidomego jest mniejsza. Brak wzroku sprawia, że dziecko nie może się uczyć przez naśladownictwo. Utrudnioną ma więc naukę jedzenia, higieny, czynności samoobsługowych, zabawy, koordynacji ruchów. • okres zabawy destrukcyjnej u dziecka niewidomego przedłuża się, gdyż sprawia mu ona przyjemność dotykową. • dziecko niewidome wolniej uczy się mowy gdyż nie widzi układu warg, języka ,osoby mówiącej.

Ogólne zasady pracy z dzieckiem

U dzieci niewidomych brak stymulacji wzrokowej sprawia U dzieci niewidomych brak stymulacji wzrokowej sprawia. że otoczenie jest dla niego nieruchome - poznaje ono to co jest w zasięgu jego ręki dotyk, albo dalej za pomocą słuchu. • Całą pracę wychowawczą z dzieckiem niewidomym należy oprzeć we wczesnym okresie na zmysłach dotyku i słuchu. • Matka aby nawiązać kontakt z dzieckiem niewidomym ma dotykać jego głowy, rąk, uszu itp. i bardzo dużo do niego mówić. • W celu stworzenia wrażenia ruchu dziecko powinno być noszone na rękach. • Przedmioty i zabawki powinny być dawane mu do ręki aby poznało je dotykowo. • W czasie gdy dziecko zaczyna mówić (1 r.ż.) należy zwracać uwagę, aby słowa które dziecko przyswaja były adekwatne do rzeczywistości. • Pod koniec 1 r.ż., gdy dziecko zaczyna czołgać, raczkować, chodzić nie należy ograniczać mu tej aktywności, lecz przestrzeń powinna być zbadana przez rodzica by dziecko nie zrobiło sobie krzywdy. Nie można utwierdzać w dziecku lęku przed nieznaną przestrzenią. Ma być ono wdrażane do aktywności, a nie bierności

Przyczyny inwalidztwa wzrokowego

1. Czynniki genetyczne - dziedziczenie inw 1. Czynniki genetyczne - dziedziczenie inw. wzroku od rodziców jeżeli w kilku pokoleniach były osoby niewidome lub niedowidzące. 2. Wady wrodzone analizatora wzrokowego i uszkodzenia okołoporodowe - zapalenie głębokie rogówki spowodowane kiłą wrodzoną; powoduje ono trwałe zbliznowacenie rogówki, jej zmętnienie, a w konsekwencji znaczne lub całkowite upośledzenia wzroku. - ubytek wrodzony tęczówki, naczyniówki, soczewki, nerwu wzrokowego - zaćma wrodzona - zapalenie rzeżączkowe - stany degeneracyjne różnych części siatkówki,soczewki,rogówki - zwyrodnienie barwnikowe siatkówki - wady refrakcji 3. Choroby analizatora wzrokowego-nowotwory oczu lub mózgu 4. Choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą.- ospa,zapalenie opon mózgowych i mózgu 5. Zatrucia - alkohol jad kiełbasiany, grzyby. 6. Urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne 7. Awitaminoza - niedobory witaminy A 8. Zmiany starcze.

Ciekawostki

Noworodek potrafi skupić wzrok na przedmiotach umieszczonych nie dalej niż 25 cm od oczu Niemowlęta płaczą dopiero w drugim miesiącu życia , wcześniej ich kanaliki łzowe nie wydzielają łez Wzór tęczówki kształtuje się w drugim życia i jest unikatowy dla każdego człowieka , jego niepowtarzalność jest podobna jak układu linii papilarnych. Dlatego wkrótce  być może zdjęcia tęczówki będą służyć w biometrii do skutecznej identyfikacji osób. Mrugnięcie okiem trwa około 3/10 sekundy. Zdrowy człowiek mruga średnio 1 - 2 razy na 10 sekund.  Wynika z tego, że w ciągu dnia mamy zamknięte oczy przez 36 minut. Daje to aż 9 dni w ciągu roku!

Bibliografia Wyonarska B, Kowalewska A, Izbebski Z, Komosińksa K – Biomedyczne podstawy wychowania i kształcenia , Warszwa 2012 Salomon , Berg , Martin , Villee – Biologia , Warszwa 2000 Lewiński W, Prokop J, Skirmuntt G, Walkiewicz J – Biologia , Rumia 2002 Jak widzi dziecko ? – Broszura Stowarzyszenia na Rzecz Rehabilitacji Niewdomych i Słabowidzących Paulina Bartyzel Kinga Grzechnik