wykład II Zobowiązania podobne do umownych (quasi ex contractu)

I. 3.27: zobowiązania podobne do umownych (quasi ex contractu) zobowiązanie z tytułu omyłkowej zapłaty długu prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (negotiorum gestio) zobowiązanie z tytułu sprawowania opieki zobowiązania z powstałej bez umowy wspólności majątkowej zobowiązanie spadkobiercy względem zapisobiercy I. 3.27: zobowiązania podobne do umownych (quasi ex contractu)

Bezpodstawne wzbogacenie

w późnej republice CONDICTIO nikt nie powinien stawać się bogatszy na skutek pokrzywdzenia innej osoby należy zwrócić korzyść majątkową, uzyskaną z niesłusznej przyczyny Jako źródło tych zasad juryści wskazywali: „naturę” (D. 12, 6,14); ius gentium (D. 25, 2,25), ius naturale (D. 50,17,206) w późnej republice CONDICTIO

Prawnicy okresu klasycznego uznawali obowiązek zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia w odniesieniu do konkretnych stanów faktycznych Gaius tłumaczy istotę zobowiązania z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia na przykładzie zapłaty nieistniejącego długu w błędnym przekonaniu, że istniał (G. 3,91) Ulpian: świadczenie od chwili spełnienia było bezpodstawne (ab initio sine causa) świadczenie początkowo było uzasadnione, ale później odpadła jego przyczyna (causa finita)

tzw. figury condictiones - oznaczenia tytułów justyniańskich Digestów Condictio causa data causa non secuta - dochodzenie tego, co przekazano w celu osiągnięcia określonego rezultatu, gdy ten jednak nie został osiągnięty. Condictio ob turpem vel iniustam causam – sytuacje, w których cel dającego lub otrzymującego przysporzenie majątkowe budził sprzeciw obyczajowy. Condictio indebiti - różne postaci nienależnego świadczenia, czyli działania pod wpływem błędu (per errorem) dla wykonania nieistniejącego lub nieważnego zobowiązania. tzw. figury condictiones - oznaczenia tytułów justyniańskich Digestów

tzw. figury condictiones - oznaczenia tytułów justyniańskich Digestów Condictio sine causa - oparto na braku akceptowanej przez prawo podstawy (causa) dla zatrzymania uzyskanego przysporzenia. Condictio furtiva - przysługiwała poszkodowanemu przeciwko złodziejowi - o zwrot skradzionej rzeczy. tzw. figury condictiones - oznaczenia tytułów justyniańskich Digestów

kształtowanie się instytucji bezpodstawnego wzbogacenia Bartolus de Saxoferato: condictio generalis i condictiones speciales utrata znaczenia w ramach ius commune przez figury condictio causa data causa non secuta oraz condictio ob turpem vel iniustam causam. uogólnienie figur condictio indebiti lub condictio sine causa: 1) istota zobowiązania polega na obowiązku zwrotu tego, co uzyskało się w następstwie błędnego świadczenia innej osoby. 2) ze słuszności wynika prawne zobowiązanie do zwrotu każdej, uzyskanej w sposób nieuzasadniony korzyści majątkowej. K. F. Savigny: dla wszystkich przypadków condictiones wspólne jest to, że powiększenie jednego majątku kosztem drugiego następuje bez podstawy prawnej lub to, że taka podstawa odpadła kształtowanie się instytucji bezpodstawnego wzbogacenia

art. 1376 CC: zobowiązanie zwrotu tego, co było świadczone w wyniku błędu (=condictio indebiti) § 812 ust. 1 BGB: klauzula generalna dająca roszczenie o zwrot tego, co w wyniku świadczenia lub w inny sposób trafiło do majątku wzbogaconego bez podstawy prawnej lub gdy podstawa ta odpadła później (= condictio sine causa) art. 405 i 410 KC: podobna klauzula generalna § 817 BGB i art. 412 KC: przypadek tzw. świadczenia niegodziwego, odpowiadający funkcjonalnie rzymskiej (=condictio ob turpem vel iniustam causam). francuskie orzecznictwo dopuszcza uzupełnienie code civil o skargę, służącą zwrotowi bezpodstawnego wzbogacenia - nazwano ją w nawiązaniu do tradycji romanistycznej actio de in rem verso.

Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia negotiorum gestio – negotia gesta dominus negotii - actio negotiorum gestorum directa gestor - actio negotiorum gestorum contraria

III. Kontrakty służące korzystaniu z cudzych usług mandatum konsensulany, dwustronny nierównoczesny, nieodpłatny, bonae fidei: actio mandati directa i contraria depositum realny, dwustronny nierównoczesny, nieodpłatny bonae fidei: actio depositi directa i contraria locatio conductio operis oraz locatio conductio operarum konsensulany, dwustronny równoczesny, odpłatny bonae fidei: actio locati i actio conducti III. Kontrakty służące korzystaniu z cudzych usług

nieodpłatność mandatu officium et amicitia, ale i zapłata ex gratia proces kognicyjny – można domagać się ustalonego w umowie zlecenia honorarium: lekarze, adwokaci, nauczyciele, geodeci, ale nie filozofowie , profesorowie prawa (professores iuris civilis) i rzemieślnicy (artifices,opifices) - art. 1986 CC - nieodpłatne, o ile nie umówiono się inaczej - § 662 BGB - nieodpłatne - art. 735 § 1 KC - zleceniobiorcy należy się wynagrodzenie, jeśli z umowy lub okoliczności nie wynika nic innego nieodpłatność mandatu

mandatum qualificatum (mandatum pecuniae credendae)

do powstania obligatio prowadziło użytecznie podjęte działanie Kontrowersja: do powstania obligatio prowadziło użytecznie podjęte działanie - wyłączano tylko podjęte jedynie dla zadowolenia działającego podjęcie czynności koniecznych dla ochrony interesów innej osoby art. 1372 CC: zobowiązanie powstaje po prostu w wyniku dobrowolnego podjęcia się prowadzenia cudzych spraw § 677 BGB: zobowiązanie powstaje wskutek podjęcia czynności zgodnej z interesem innej osoby przy uwzględnieniu jej rzeczywistej lub domniemanej woli podobnie art. 752 KC zakres altruistycznych zachowań prowadzących do powstania zobowiązania z tytułu negotiorum gestio

funkcjonalne podobieństwo do mandatum w obu oczekiwano, że podjęte działanie zostanie starannie doprowadzone do końca w kazuistyce prawników rzymskich rozbieżności: gdy działanie zostało podjęte, aby ratować majątek nieobecnego, dopuszczano ograniczenie odpowiedzialności gestora tylko do szkód wyrządzonych w sposób zamierzony (D. 3,5,3,9) jeśli gestor zaczął dokonywać czynności takiego rodzaju, jakich nieobecny dominus negotii nie podejmował uznano, że odpowiedzialność działającego może wynikać także ze szkody powstałej w następstwie przypadku (D. 3,5,10) Ulpian: obaj za dolus i culpa lata art. 1374 CC pozwala na stosowne do okoliczności modyfikacje odpowiedzialności za niedołożenie staranności dobrego ojca rodziny § 680 BGB ogranicza odpowiedzialność gestora do winy umyślnej i rażącego niedbalstwa, jeśli podjęcie przez niego działań służyło usunięciu groźby dla interesów zastępowanego podobnie art. 757 KC staranność gestora