INTERNA 2014 lek. med. Tomasz Kłopotowski Ordynator Regionalnego Ośrodka Ostrych Zatruć i Oddziału Toksykologii Klinicznej Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego Sosnowiec

Historia trucizn i zatruć Toksykologia – nauka o truciznach toxicos – łuk, toxicon – substancja, trucizna w której maczano strzały logos – nauka, wiedza

Historia trucizn i zatruć prehistoryczni Masajowie, zamieszkujący Kenię 18 tysięcy lat temu używali strzał zatrutych strofantyną

Historia trucizn i zatruć W papirusie Ebersa (1500 r p.n.e.) jednym z najstarszych dokumentów medycznych, jest mowa o wielu starożytnych truciznach arszenik, antymon, ołów, opium, mandragora, cykuta, tojad, piołun, glikozydy cyjanowe

Historia trucizn i zatruć Odyseja Homera (około 850 lat p.n.e.) Ulisses maczał końcówki strzał w jadzie węża oraz w wyciągach roślin zawierających glikozydy nasercowe Arystoteles (384 – 322 lat p.n.e.) wspomina o strzałach zatruwanych przez Scytian Owidiusz (43 lat p.n.e. – 18 lat n.e.) opisuje strzały zatruwane krwią węży

Historia trucizn i zatruć Lekarz grecki Dioscorides (40 - 80 n.e.) dzielił trucizny w zależności od ich pochodzenia na: zwierzęce roślinne minerały Podział ten przetrwał 1500 lat

Historia trucizn i zatruć - trucizny zwierzęce Kleopatra (69 – 30 p.n.e.) ofiara próby samobójczej z wykorzystaniem jadu kobry

Historia trucizn i zatruć - rośliny trujące Tojad mocny (Aconitum napellus, A. callibotryn) uznawany był za matkę trucizn, zawiera akonitynę

Historia trucizn i zatruć -rośliny trujące Szalej jadowity ( Cicuta virosa) Cykuta była oficjalną trucizną używaną przez Greków egzekucja Sokratesa (ok. 470 – 399 r p.n.e.) Czynniki toksyczne: cykutotoksyna cykutol

Historia trucizn i zatruć - trucizny mineralne metale ciężkie: ołów, rtęć, arszenik i antymon największe znaczenie odegrał ołów odkryty 3500 lat p.n.e w starożytnym Rzymie ołów był wszechobecny: w pojemnikach ołowianych przechowywano żywność dodawano go bezpośrednio do wina w celu poprawienia smaku wino przygotowywane było w ołowianych kadziach jedzono na ołowianych naczyniach, pito z ołowianych kielichów

Historia trucizn i zatruć - trucizny mineralne znany był również tlenek węgla Arystoteles (III w p.n.e.) - „dymy węglowe prowadzą do ciężkiej głowy i śmierci” Cicero (106 – 43 p.n.e.) wspomina o wykorzystywaniu dymu węglowego do popełniania samobójstw i wykonywania egzekucji

Historia trucizn i zatruć średniowiecze w średniowieczu najistotniejsza rolę odegrał arszenik cesarza Fryderyka II w roku 1250; zmarł po krótkiej chorobie, którą kronikarze nazwali biegunką

Historia trucizn i zatruć - renesans Największy toksykolog renesansu: Auroleus Phillipus Theostratus Bombastus von Hohenheim - Paracelsus (1491 – 1541)

Historia trucizn i zatruć - renesans Paracelsus badał związek między dawką substancji chemicznej i odpowiedzią ustroju; badania te dały początek podstawom naukowym toksykologii

Historia trucizn i zatruć - renesans Paracelsus uznawał za konieczne rozróżnienie właściwości terapeutycznych poszczególnych substancji od Ich właściwości toksycznych

Historia trucizn i zatruć - renesans "Cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną" Dosis facit venenum

Historia nowożytnej toksykologii Ojciec nowożytnej toksykologii Jose Mateo Bonaventura Orfila (1787 – 1853), Hiszpan, naturalizowany we Francji, profesor medycyny sądowej na Uniwersytecie Paryskim, lekarz króla Ludwika XVIII, pierwszy wyizolował arszenik z ludzkich organów

Historia nowożytnej toksykologii Orfila w roku 1815 napisał rozprawę toksykologiczną, w której jako pierwszy uznał za konieczne wykonywanie analizy chemicznej i toksykologicznych badań autopsyjnych do potwierdzenia zatrucia dla celów sądowych oddzielił toksykologię, jako odrębną dziedzinę nauki, od medycyny klinicznej i farmakologii

Historia nowożytnej toksykologii Ojciec medycyny przemysłowej – Ramazzini już w 1790 roku opisał utratę zębów, nadmierne ślinienie się i zaburzenia neurologiczne w wyniku zawodowego narażenia na rtęć u zatrudnionych przy pokrywaniu luster rtęcią na wyspie Murano (Wenecja)

Historia nowożytnej toksykologii W XIX w. azotanu rtęci używano w procesie wytwarzania filcu, a uwalniane podczas podgrzewania pary rtęci były inhalowane w czasie wykańczania i formowania filcowych kapeluszy W 1860 r. Freeman opisał drgawki wytwórców kapeluszy, nazywane czasami drżeniami Danburry, w odniesieniu do nazwy miasta Danburry w stanie Connecticut - centrum przemysłu kapeluszniczego

Historia nowożytnej toksykologii Powszechnie uznawano kapeluszników za szalonych z powodu ich dziwnego, zrywanego kroku, skrajnej cichości, zaburzeń mowy - stąd nazwa „choroba szalonych kapeluszników” „Szalony kapelusznik” w „Przygodach Alicji w krainie czarów” opublikowanej w 1865 roku jest literackim opisem zawodowego zatrucia rtęcią

Historia nowożytnej toksykologii II wojna światowa doprowadziła do rozwoju przemysłu chemicznego i farmaceutycznego wprowadzono wiele nowych leków i substancji chemicznych stosowanych także jako środki gospodarstwa domowego

Historia nowożytnej toksykologii środowisko lekarskie uznało, że problemem należy zająć się w sposób systemowy w późnych latach czterdziestych zaczęły powstawać w Europie pierwsze oddziały leczenia zatruć (Kopenhaga, Budapeszt) w Holandii rozpoczął działalność pierwszy serwis telefonicznej informacji toksykologicznej

Historia nowożytnej toksykologii Pierwszy prawdziwy Ośrodek Informacji Toksykologicznej został ufundowany w Cleveland, Ohio w roku 1953 i kolejno w innych miastach Stanów Zjednoczonych Równocześnie zaczęły powstawać nowe ośrodki w Europie (Zurych, Bruksela, Lyon, Monachium, Londyn, Birmingham)

Historia nowożytnej toksykologii Na mocy instrukcji nr 2/67 z dnia 30 stycznia 1967 roku Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej stworzono 10 Regionalnych Ośrodków Toksykologicznych działających na terenie Polski

Historia nowożytnej toksykologii 1 listopada 1968 roku stworzony zostaje w Klinice Chorób Wewnętrznych ŚlAM w Zabrzu Regionalny Ośrodek Ostrych Zatruć, który następnie staje się integralną częścią Kliniki Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy w Przemyśle Węglowym i Hutniczym w Sosnowcu, a następnie Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego.

Momenty przełomowe w leczeniu zatruć Starożytność: Galen poświęcił się całkowicie stworzeniu uniwersalnej odtrutki „Theriac” składającej się z 70 składników, zawierającej m. in. ciało żmii Rok 1939 – 1945: Pierwszy wielki krok w udoskonaleniu metod leczenia – wykorzystanie doświadczeń II wojny światowej w leczeniu wstrząsu - Kirkegaard

Momenty przełomowe w leczeniu zatruć 1951 rok: Nilssen ustalił jak bardzo ważne w leczeniu zatruć jest utrzymanie drożności dróg oddechowych i zapobieganie niedotlenieniu 1954 rok: Dolan - po raz pierwszy skuteczna hemodializa w zatruciu salicylanami

Momenty przełomowe w leczeniu zatruć 1961 rok: Clemmesen i Nilssen - opracowanie „metody skandynawskiej” leczenia zatruć 1964 rok: Yatsidis - zastosowanie hemoperfuzji w leczeniu mocznicy 1973 rok: Chang - zastosowanie hemoperfuzji węglowej w zatruciu glimidem

Śmiertelność w ostrych zatruciach

Momenty przełomowe w leczeniu zatruć Lata 80-te XX w.: wprowadzenie do leczenia zatruć metod pozaustrojowej eliminacji trucizn (hemodializa, hemoperfuzja ....CRRT) Wczesne lata 90-te XX w.: stosowanie swoistych przeciwciał Późne lata 90-te XX w.: transplantacja narządów