Mary Snell-Hornby Autor prezentacji: Joanna Król Model integracyjny Mary Snell-Hornby Autor prezentacji: Joanna Król

W Translation Studies. An Integrated Approach (1988) Mary Snell-Hornby zaproponowała stworzenie obszaru badań przekładowych jako autonomicznej dyscypliny. Przekład sięga do wielu dyscyplin, ale nie jest sumą nakładających się na siebie dziedzin, nie jest też utożsamiany z żadną z nich. Jako dyscyplina niezależna powinna wytworzyć własne metody badawcze oparte nie tyle na zewnętrznych modelach i konwencjach, ale na własnych zawiłościach.

Cztery hipotezy dotyczące studiów zintegrowanych (SZ) 1. SZ nie są jedynie częścią innej dyscypliny czy subdyscypliny. Zarówno tłumacz, jak i teoretyk interesują się przestrzenią pomiędzy dyscyplinami, językami czy kulturami. 2. Podczas gdy językoznawstwo stopniowo poszerzało swoje pole zainteresowania od mikro- do makropoziomu, SZ powinny przyjąc odwrotną perspektywę. Należy analizować całość według schematu „od góry w dół”. 3. Typologia zostaje zastąpiona prototypologią, pozwalającą na zachowanie nieostrych granic i podziałów, a dychotomie ustępują pojęciu spektrum lub wachlarza zagadnień, w którym umieszczone są zjawiska stanowiące obiekt badań. 4. SZ głównie zajmują się siecią powiązań i stosunków, a waga poszczególnych elementów określana jest stopniem ich ważności w szerszym kontekście tekstu, sytuacji i kultury.

Sceny i ramy stale wzajemnie się reaktywują Mary Snell-Hornby posługuje się także pojęciami tzw. semantyki scen i ram Charlesa Fillmore’a Rama Proces użycia słowa w nowej sytuacji polega na porównaniu obecnych doświadczeń z już posiadanymi i ocenieniu, czy są one podobne na tyle, aby zastosować taki sam sposób kodowania lingwistycznego. Sposób kodowania tworzy pewną ramę, a werbalizowanie określone jest z perspektywy narzuconej przez czasownik. Scena Pojęcie użyte przez Fillmore’a w sensie najogólniejszym – nie tylko sceny wizualne, ale i podobne interpersonalne zależności, doświadczenia wyniesione z przeżytych sytuacji, wyobrażenia i przyswojone schemat i ogólnie wszelkie konkretne segmenty wierzeń i przekonań ludzkich, czynności, doświadczeń czy wyobrażeń. Sceny i ramy stale wzajemnie się reaktywują

Proces tłumaczenia interpretowany według zasad semantyki Fillmore’a Tłumacz rozpoczyna od istniejącej ramy (tekst i jego komponenty językowe) wytworzonej przez autora. Opierając się na ramie tekstu, tłumacz czytelnik buduje swoje własne sceny w zależności od swego własnego poziomu doświadczenia i posiadanej wiedzy. Jako nierodowity użytkownik języka tłumacz może uruchomić sceny różniące się od intencji autora lub odbiegające od tych, które uruchomiłby rodowity użytkownik języka przekładu (częsta przyczyna błędów translacyjnych). Na podstawie uruchomionych scen tłumacz musi następnie odnaleźć odpowiednie ramy języka docelowego; oznacza to stałe podejmowanie decyzji w sytuacji, gdy tłumacz może polegać wyłącznie na swej znajomości języka docelowego. To właśnie na tym etapie procesu przekładu tłumacz kształtuje nowy tekst.

Podział typów tekstów ze względu na możliwość ich tłumaczenia (Werner Koller, 1992) Relacja jeden do jednego, wyrażeniu języka źródłowego odpowiada wyrażenie języka docelowego. Relacja jeden do wielu, wyrażeniu języka źródłowego odpowiada kilka wyrażeń języka docelowego. Relacja wielu do jednego, wielu wyrażeniom język źródłowego odpowiada jedno wyrażenie języka docelowego. Relacja jeden do zera, brak odpowiednika w języku docelowym. Relacja jeden do części, wyrażenia języka źródłowego i docelowego często się na siebie nakładają w sensie znaczeń.

Systematyczny podział typów tekstów ze względu na możliwości ich tłumaczenia (W. Koller, 1992) Teksty typu fikcja – wszystkie teksty literackie. Teksty informatywne: a) teksty mające charakter ogólnojęzykowy, zapewniające komunikację niefachową, np. teksty użytkowe; b) teksty mające charakter ogólnojęzykowy i częściowo fachowy, służące komunikacji niespecjalistycznej, a także specjalistycznej (teksty popularnonaukowe jako teksty fachowe w dalszym sensie); c) teksty mające charakter tekstów fachowych służące komunikacji pomiędzy specjalistami (literatura naukowo-specjalistyczna).

Dla rozróżnienia gatunków tekstów Koller stworzył cztery kryteria: Kryterium usankcjonowania społecznego – transfer tekstów poprzez przekład literacki dla czytelnika nie ma żadnych konkretnych praktycznych i życiowych konsekwencji. Inaczej tekst informatywny – jego fałszywe zrozumienie może mieć społeczne konsekwencje. Kryterium fikcjonalności – wywodzi się z wartości artystycznej tekstów. Literackie wartości to co innego niż istota informacyjna tekstów informatywnych. Tłumacz tekstów informatywnych nie może wprowadzić rozbieżności między tekstem a rzeczywistością. Tłumacz tekstów literackich – tak. Kryterium estetyki – teksty literackie odbierane są w aspekcie estetycznym i mogą odbiegać od norm językowych i stylistycznych. W tekstach informatywnych obowiązuje poprawność stylistyczna i gramatyczna.

Międzyjęzykowe znaczenia, socjokulturowe i intertekstualne – stopniujące różnicowanie pomiędzy fikcją i tekstami informatywnymi. - Miedzyjęzykowe to np. asocjacje językowe na gruncie fonetycznym, morfologicznym czy leksyklanym. - Socjokulturowe – znaczenia są specyficzne dla danych kultur i implikowane w tekście. Tłumaczenie jest czasami możliwe wyłącznie w formie komentarza. - Intertekstualne – w tekstach literackich zanurzonych w literackim świecie tekstów związki demonstrują się poprzez różnicowanie techniki explicite lub implicite użyte wcześniej; poprzez chwyty i techniki wywodzące się od własnych lub obcych autorów lub z tekstów. I tu przekład czasem bywa niemożliwy.