PODAŻ PIENIĄDZA POPYT NA PIENIĄDZ 1

Podaż pieniądza RYNEK PIENIĄDZA 2

Pieniądz i podaż pieniądza Powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się z zobowiązań (np. spłata długu). Inaczej mówiąc, jest to środek wymiany Podaż pieniądza: Podaż pieniądza ustalana jest przez bank centralny (w Polsce przez Radę Polityki Pieniężnej i NBP).

Rodzaje pieniądza Pieniądz towarowy (np. złoto, muszelki, skóry itp.) Pieniądz symboliczny (banknoty, monety). Pieniądz bezgotówkowy

Funkcje pieniądza Środek wymiany Jednostka rozrachunkowa Środek przechowywania wartości (tezauryzacji) Płynność pieniądza to łatwość z jaką dane aktywo można zamienić na gotówkę (przez łatwość rozumiemy szybkość i pewność takiej zamiany).

Miary pieniądza M0 = gotówka w obiegu pozabankowym (C) + rezerwy gotówkowe banków (R) = baza monetarna (H) M1= gotówka w obiegu pozabankowym (C) + depozyty na żądanie (D) = C + D M2 = M1+ depozyty terminowe z terminem pierwotnym od 2 lat włącznie + depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy włącznie M3 = M2+ operacje z przyrzeczeniem odkupu + dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie

SKĄD SIĘ BIERZE PIENIĄDZ W GOSPODARCE? podaż pieniądza = gotówka + wykreowany pieniądz kredytowy Pierwotna kreacja pieniądza: - wprowadzanie gotówki przez bank centralny do systemu - kredyty udzielane bankom komercyjnym przez bank centralny Wtórna kreacja pieniądza: - udzielanie kredytów przez banki komercyjne swoim klientom RYNEK PIENIĄDZA 7

SKĄD SIĘ BIERZE PIENIĄDZ W GOSPODARCE? Podmioty biorące udział w kreacji pieniądza: 1. bank centralny 2. banki komercyjne (operacyjne) 3. sektor prywatny 4. budżet państwa RYNEK PIENIĄDZA 8

SKĄD SIĘ BIERZE PIENIĄDZ W GOSPODARCE? Bank centralny Banki komercyjne depozyty gotówka kredyty dla banków komercyjnych kredyty z banku centralnego rezerwy obowiązkowe obligacje kredyty dla klientów kredyty bankowe Sektor prywatny Sektor publiczny (budżet) RYNEK PIENIĄDZA 9

KREACJA PIENIĄDZA PREZ SYSTEM BANKOWY Bank centralny Pierwszy Bank Komercyjny S.A. rezerwy = 5 rezerwy = 7,5 gotówka = 95 gotówka = 100 gotówka = 45 gotówka = 65 lokaty = 100 rezerwy = 5 rachunek bieżący = 45 rachunek bieżący = 95 kredyty = 75 kredyty = 95 Drugi Bank Komercyjny S.A. Kredytobiorca Pierwszego Banku Komercyjnego S.A. spłaca ratę kredytu w wysokości 20 zł. Proces kreacji kredytów może być dalej kontynuowany przez oba banki komercyjne działające w systemie bankowym gospodarki. Pierwszy Bank Komercyjny udziela kredytu w rachunku bieżącym na kwotę 95 zł innemu klientowi. Drugi Bank Komercyjny S.A. odprowadza rezerwę do banku centralnego (5% z 50 zł) w wysokości 2,50 zł Pierwszy Bank Komercyjny odprowadza rezerwę obowiązkową (stopa rezerw wynosi 5%), zmniejszając wielkość środków dostępnych dla kredytobiorców. Klient wykorzystuje środki z kredytu, aby uregulować własne zobowiązania (50 zł). Środki te trafiają na rachunek klienta Drugiego Banku Komercyjnego S.A. Klient PBK S.A. zakłada lokatę terminową o wartości 100 zł gotówka = 47,5 gotówka = 50 rachunek bieżący = 50 rezerwy = 2,5 RYNEK PIENIĄDZA 10

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY Wprowadzenie gotówki do systemu bankowego (np. poprzez złożenie depozytu) prowadzi do wycofania części tych środków w postaci rezerwy obowiązkowej (naliczanej od każdego przyjętego depozytu) oraz możliwość przeznaczenia pozostałej kwoty na dalszą kreację pieniądza (poprzez udzielanie kredytów). Jeżeli kredyt zostanie wykorzystany, a środki te ponownie trafią do systemu bankowego, banki będą mogły dokonywać dalszej kreacji pieniądza (kolejne depozyty, kolejne rezerwy i kolejne kredyty). W ten sposób podczas kreacji pieniądza w systemie bankowym mamy do czynienia z procesami mnożnikowymi... RYNEK PIENIĄDZA 11

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY Skala potencjalnych procesów mnożnikowych zależy bezpośrednio od: 1. Wielkości gotówki wprowadzonej dostępnej dla gospodarki (publiczności) 2. Wielkości środków, jakie publiczność zechce przechowywać w systemie bankowym (tzw. stopa preferencji gotówkowych) 3. Wielkości rezerw obowiązkowych, które będą pomniejszały dostępne dla gospodarki środki z przeznaczeniem na kredyty Skala procesów mnożnikowych i w konsekwencji podaży pieniądza zależy oczywiście także od popytu na pieniądz (zwłaszcza kredyty) oraz pozostałych narzędzi polityki pieniężnej banku centralnego, które regulują kreację pieniądza w systemie bankowym. RYNEK PIENIĄDZA 12

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY GOTÓWKA U PUBLICZNOŚCI stopa preferencji gotówkowych (ile złożyć w postaci depozytów w bankach?) ŚRODKI W DYSPOZYCJI BANKÓW rezerwa obowiązkowa (do banku centralnego) kredyty wykorzystanie kredytu oznacza, że część środków trafia z powrotem do obiegu, a stopa preferencji gotówkowych mówi znowu o tym, ile pozostanie w systemie bankowym jako depozyty ŚRODKI W DYSPOZYCJI BANKÓW rezerwa obowiązkowa (ale mniejsza niż poprzednio) kredyty (ale mniejsze niż poprzednio) RYNEK PIENIĄDZA 13

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY Wprowadzamy następujące oznaczenia i zależności: D - depozyty płatne na każde żądanie (a vista) a - stopa rezerwy obowiązkowej (jaki procent każdego depozytu ma zostać wycofany z obiegu w postaci rezerwy); na przykład stopa a = 5% oznacza, że z każdych 100 zł depozytu 5 zł staje się rezerwą a 95 zł może stać się kredytem; Wtedy wielkość rezerw obowiązkowych (R) od przyjętych depozytów (D) i stopie rezerwy (a) wyraża się wzorem: R = a · D RYNEK PIENIĄDZA 14

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY C - gotówka w obiegu c - stopa preferencji gotówkowych (jaką wielkość gotówki będę przechowywać posiadając depozyt o wartości 1 zł); na przykład stopa c = 20% oznacza, że dokonuję takiego podziału środków pomiędzy depozyty i gotówkę, że przy 100 zł depozytu będę również posiadać 20 zł gotówki; Wtedy wielkość gotówki (C) przy przyjętych depozytach (D) i stopie preferencji płynności (c) wyraża się wzorem: C = c · D RYNEK PIENIĄDZA 15

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY B - baza monetarna M1 - agregat pieniężny o najwyższym stopniu płynności (pieniądz transakcyjny) Zachodzą przy tym następujące zależności: B = C + R oraz M1 = C + D Wykorzystując otrzymane wcześniej zależności mamy: B = c·D + a·D = (a+c)·D M1 = c·D + D = (c+1)·D Dzieląc wyrażenia stronami i przekształcając mamy: RYNEK PIENIĄDZA 16

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY Otrzymana zależność pokazuje, że: 1. Im większa jest baza monetarna tym więcej pieniądza można wykreować 2. Im wyższa stopa preferencji gotówkowych (im więcej środków przechowujemy w postaci gotówki), tym mniejszy jest mnożnik kreacji pieniądza i mniejsze możliwości zwiększania podaży pieniądza 3. Im wyższa jest stopa rezerw obowiązkowych, tym mniejsze są możliwości kreacji pieniądza RYNEK PIENIĄDZA 17

Zazwyczaj wskazuje się na trzy motywy popytu na pieniądz: POPYT NA PIENIĄDZ Zazwyczaj wskazuje się na trzy motywy popytu na pieniądz: 1. motyw transakcyjny 2. motyw przezornościowy 3. motyw spekulacyjny RYNEK PIENIĄDZA 18

ZADANIE Banki komercyjne utrzymują rezerwy gotówkowe w wysokości 5% stanu zgromadzonych wkładów. Klienci banków trzymają w gotówce zasoby pieniądza równe ¼ ich wkładów w bankach. Zasób pieniądza wielkiej mocy wynosi 12 mld zł. a) Oblicz mnożnik kreacji pieniądza. b) Ile wynosi podaż pieniądza jeżeli zarówno klienci jak i banki utrzymują zasoby gotówki na niezmienionym poziomie? Przypuśćmy, że banki dochodzą do wniosku, że mogą utrzymać rezerwy gotówkowe na poziomie 4% wkładów c) Oblicz nową wartość mnożnika kreacji pieniądza. d) Ile wynosi obecnie wielkość podaży pieniądza odpowiadająca warunkom równowagi? Przypuśćmy, że banki nadal utrzymują stopę rezerw gotówkowych na poziomie 5% wkładów, ale klienci zwiększają swe zasoby gotówkowe do poziomu 30% wkładów w bankach. e) Oblicz nową wartość mnożnika kreacji pieniądza. f) Jaka ilość pieniądza zapewnia tera z równowagę?