Wspólność majątku spadkowego i dział spadku Agnieszka Kwiecień-Madej

Modele wspólności majątku spadkowego Model romański Model germański Współwłasność ułamkowa, Występuje w prawie francuskim, włoskim, austriackim, Współwłasność łączna Występuje w ustawodawstwie szwajcarskim i niemieckim MODEL ANGLOSASKI koncepcja trustu, polega ona na powierzeniu zarządu majątkiem spadkowym osobie trzeciej (trustee) z obowiązkiem wypłacania dochodów do rąk spadkobierców.

Wspólność majątku spadkowego Odpowiednie stosowanie przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 1035 KC) Wspólność majątku to współwłasność rzeczy oraz współuprawnienie w zakresie pozostałych praw. Współposiadanie i współkorzystanie – każdy ze spadkobierców jest uprawniony do współposiadania przedmiotów należących do spadku oraz współkorzystania z nich w takim zakresie, w jakim da się to pogodzić z uprawnieniami pozostałych spadkobierców (art. 206 KC) CHYBA ŻE powołany został wykonawca testamentu (art. 988 KC) lub ustanowiony został kurator spadku nieobjętego (art. 667 par 2 w zw. z art. 935 par. 1 KPC).

W razie naruszenia praw współspadkobierców do współposiadania i współkorzystania z majątku wspólnego każdemu z nich przysługują środki ochrony określone w przepisach regulujących współwłasność w częściach ułamkowych. Każdy ze spadkobierców może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa (art. 209 KC).

Odmienności wspólności majątku spadkowego w stosunku do współwłasności w częściach ułamkowych Współspadkobierca może swobodnie rozporządzać udziałem w spadku (art. 1051 zd 2 KC) ALE! Rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku wymaga zgody pozostałych spadkobierców (art. 1036 KC odmiennie aniżeli art. 198 KC).

SKUTKI BRAKU ZGODY: Rozporządzenie jest ważne, tj. własność udziału w przedmiocie należącym do spadku przysługuje kupującemu, obdarowanemu itp. Niemniej jednak w stosunku do pozostałych spadkobierców traktuje się sprzedawcę, darczyńcę itp. jakby udział w przedmiocie należącym do spadku nadal mu przysługiwał (art. 1036 zd. 2 KC). WIELKOŚĆ UDZIAŁÓW: Brak domniemania z art. 197 KC, że udziały współwłaścicieli są równe. W przypadku majątku spadkowego udziały poszczególnych spadkobierców określa ustawa lub testament.

Dział spadku Na czym polega? Najpierw należy określić wartość całego majątku spadkowego. Następnie określa się wielkość sched poszczególnych spadkobierców. Przedmioty spadkowe otrzymane wskutek działu przez poszczególnych spadkobierców powinny mieć wartość równą ustalonym schedom. Sposoby przeprowadzenia działu: umowny, sądowy.

Umowny dział spadku Wymaga zgody wszystkich spadkobierców co do: chęci podziału, formy podziału oraz sposobu jego dokonania. Forma umowy: dowolna, CHYBA ŻE w skład spadku wchodzi prawo, którego przeniesienie wymaga zachowania formy szczególnej, np. własność przedsiębiorstwa, własność nieruchomości.

Treść umowy: obowiązuje zasada swobody umów (art Treść umowy: obowiązuje zasada swobody umów (art. 353(1) KC) za wyjątkiem określenia wielkości udziałów spadkowych. Umowa może obejmować dział całego majątku spadkowego, bądź też jego części. Do umowy znajdą zastosowanie przepisy o wadach oświadczeń woli, przy czym że wada w postaci błędu określona w art. 1045 KC została uregulowana odmiennie niż w art. 84 KC – uchylenie się od skutków prawnych umowy będzie możliwe tylko wtedy, gdy błąd dotyczył stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy. Umowa powinna zawierać postanowienia odnoszące się do wzajemnych roszczeń pomiędzy spadkobiercami z takich tytułów jak posiadanie przedmiotów spadkowych, pobrane i nierozliczone pożytki oraz poczynione nakłady. Brak stosownego postanowienia w umowie może prowadzić do uznania, że strony zrzekły się tychże roszczeń (sporne w doktrynie). Umowa powinna także zawierać postanowienia dotyczące zaliczenia darowizn oraz zapisów windykacyjnych.

Sądowy dział spadku Postępowanie nieprocesowe Podmiot legitymowany do złożenia wniosku: Spadkobierca Nabywca udziału w spadku Wierzyciel, który dokonał zajęcia praw spadkowych swego dłużnika w drodze egzekucji Wystąpienie z wnioskiem nie jest ograniczone czasowo (sporne czy można wyłączyć możliwość domagania się działu spadku analogicznie do art. 210 KC).

Stosowanie przepisów Zniesienie współwłasności Dział spadku Podział majątku wspólnego

Właściwość sądu Właściwość rzeczowa – sąd rejonowy (bez względu na WPS), Właściwość miejscowa: Sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, Gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość – właściwość wyłączna – sąd miejsca położenia nieruchomości Zmiana właściwości: 508 KPC (względy celowościowe), 683 KPC (najpóźniej na pierwszym posiedzeniu),

Do wniosku należy dołączyć: spis inwentarza (jeśli został sporządzony) postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, informacje nt. sporządzonych testamentów. W przypadku braku spisu inwentarza należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu (art. 680 par 1 zdanie 2 KPC). Skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd (art. 684 KPC). Gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, do wniosku należy dołączyć także dowody stwierdzające, że stanowiła ona własność spadkodawcy (art. 680 par. 2 KPC).

W razie sporu o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku, jak również w razie sporu miedzy spadkobiercami o to, czy pewien przedmiot należy do spadku, sąd spadku może wydać postanowienie wstępne (art. 685 KPC). Jeżeli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło i nie został sporządzony zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje sąd w toku postępowania działowego (art. 681 KPC).

Sąd rozstrzyga takie kwestie jak: istnienie zapisów zwykłych, wzajemne roszczenia o miedzy współspadkobiercami z tytułu: posiadania przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków, poczynionych nakładów oraz spłaconych długów spadkowych. Po wszczęciu postępowania działowego nie jest dopuszczalne wszczęcie odrębnego postępowania co do powyższych roszczeń. Po wydaniu prawomocnego wyroku w postępowaniu działowym, jego uczestnik nie może dochodzić tychże roszczeń, nawet jeśli nie były zgłoszone w postępowaniu o dział spadku (art. 618 par 3 w zw. z art. 688 KPC).

Sposób podziału Jeśli uczestnicy zgodnie wskazują sposób podziału (tj. podział fizyczny lub podział cywilny) sąd jest związany ich wnioskiem, chyba że jest on sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub naruszałby uzasadniony interes osób uprawnionych (art. 622 par 2 KPC).

Art. 1044 KC Na żądanie dwóch lub więcej spadkobierców sąd może wydzielić im schedy spadkowe w całości lub w części w taki sposób, że przyzna im pewien przedmiot lub pewne przedmioty należące do spadku jako współwłasność w określonych częściach ułamkowych. Postępowanie działowe powinno objąć cały majątek spadkowy. Tylko z ważnych powodów podział może zostać ograniczony do części spadku (art. 1038 par 1 KC).

Dział spadku a podział majątku wspólnego małżonków Art. 689 KPC Jeżeli cały majątek spadkowy lub poszczególne rzeczy wchodzące w jego skład stanowią współwłasność z innego tytułu niż dziedziczenie, dział spadku i zniesienie współwłasności mogą być połączone w jednym postępowaniu.

PRZYKŁAD: X na spotkaniu z adwokatem podaje następujący stan faktyczny: jest mieszkanie po rodzicach. Ojciec zmarł rok temu, matka żyje. Zawsze wniosek o dział spadku wraz z wnioskiem o podział majątku wspólnego. Nie stosuje się tu zniesienia współwłasności!

Rękojmia Art. 1046 KC Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. Rękojmia co do wierzytelności spadkowych rozciąga się także na wypłacalność dłużnika.

Zaliczenie darowizn oraz zapisów windykacyjnych na schedy spadkowe Ustawodawca reguluje tzw. successio anticipatia, tj. przekonanie, że darowizny poczynione przez spadkodawcę na rzecz zstępnych oraz małżonka, czynione są na poczet przyszłego spadku. Scheda spadkowa jest to wyrażona w jednostkach pieniężnych wartość majątku spadkowego przypadającego danemu spadkobiercy. Schedę spadkową oblicza się, mnożąc wartość majątku spadkowego lub jego część ulegającą podziałowi przez wyrażony ułamkiem zwykłym udział spadkobiercy. Zaliczenie dotyczy wyłącznie dziedziczenia ustawowego – jest wyłączone przy dziedziczeniu na podstawie testamentu.

dział spadku między zstępnymi albo zstępnymi i małżonkiem spadkodawcy, którzy to dziedziczą z ustawy Obowiązek zaliczenia na schedy spadkowe otrzymanych od spadkodawcy darowizn i zapisów windykacyjnych. Zaliczenie wskazanych przysporzeń następuje w ten sposób, iż wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu (art. 1042 § 1 KC). Przykład: Jeżeli spadek o wartości 90 dziedziczy w częściach równych troje zstępnych spadkodawcy, z tym że jeden z nich otrzymał od spadkodawcy darowiznę wartą 30, to scheda spadkowa każdego ze spadkobierców wyniesie 40. Obdarowany spadkobierca w ramach działu otrzyma ze spadku jedynie 10, albowiem zaliczeniu na przypadającą mu schedę podlega wartość darowizny.

Spadkodawca może wyłączyć obowiązek zaliczenia darowizn lub zapisów windykacyjnych (podobnie okoliczności zawarcia umowy darowizny lub uczynienia zapisu windykacyjnego mogą wyłączyć tenże obowiązek) – art. 1039 par. 1 KC.  Zwolnienie darowizny lub zapisu windykacyjnego z obowiązku zaliczenia na schedę spadkową może nastąpić albo za sprawą wyraźnego oświadczenia spadkodawcy zawartego w umowie darowizny lub testamencie, albo oświadczenia dorozumianego odtworzonego na podstawie okoliczności towarzyszących dokonaniu konkretnego przysporzenia. Spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia także na spadkobiercę niebędącego jego zstępnym czy małżonkiem.

Sposób zaliczenia § 1. Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegającej zaliczeniu. § 2. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku. § 2 (1). Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili działu spadku. § 3. Przy zaliczaniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny lub zapisu windykacyjnego.

Dodatkowe zasady Art. 1041 KC Dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową darowizny oraz zapisu windykacyjnego dokonanych przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego. Spadkobierca będący dalszym zstępnym spadkodawcy, oprócz darowizn uczynionych bezpośrednio na jego rzecz, musi zaliczyć na przypadającą mu schedę spadkową również darowizny lub zapisy windykacyjne, jakie spadkodawca uczynił na rzecz jego wstępnego. Chodzi tu o sytuacje, w których wstępny spadkobiercy (bezpośredni beneficjent darowizny lub zapisu windykacyjnego) nie dożył otwarcia spadku lub jest tak traktowany Art. 1043 KC Przepisy o zaliczeniu darowizn na schedę spadkową stosuje się odpowiednio do poniesionych przez spadkodawcę na rzecz zstępnego kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

W praktyce: Pojawia się kancelarii klient z odpisem wniosku o dział spadku po matce, którego autorką jest jego siostra. Według wniosku w skład majątku spadkowego wchodzą: mieszkanie (300 tys.) oraz środki na rachunku bankowym (20 tys.) Siostra proponuje następujący sposób podziału: chce mieszkanie dla siebie, a pieniądze dla klienta. On zgadza się na taką propozycje, ale mówi, że matka miała jeszcze obraz wart 20 tys. zł.

W odpowiedzi na wniosek wskazujemy, że w skład masy spadkowej wchodzi jeszcze obraz o wartości 20 tys. zł + wniosek o biegłego od wyceny dzieł sztuki, gdyby wnioskodawczyni kwestionowała wartość, W piśmie przygotowawczym Siostra klienta wskazuje, że nie ma obrazu, bo po otwarciu spadku sprzedała go za 5 tys. zł i nie można go rozliczyć.

1035 KC w zw. 199 KC – nieważność czynności zbycia wobec naszego klienta – sąd powinien wycenić wartość obrazu i rozliczyć równowartość, Sąd bierze pod uwagę: Mieszkanie – 300 tys. Pieniądze – 20 tys. Wartość obrazu – 20 tys. Wartość masy spadkowej: 340 tys. Scheda: 170 tys. Kazus na kanwie SN z dna 24.08.2011r. IV CSK 521/2010