Hermeneutyka i hermeneutyczne ujęcie prawa

Hermeneutyka Z języka greckiego”hermeneutikos” oznacza objaśniać, wyjaśniać, interpretować. Nazwa pochodzi od posłańca bogów Hermesa, zapoczątkowana w starożytnej Grecji jako sztuka interpretacji tekstów literackich.

Hermeneutyka W znaczeniu tradycyjnym: Jest to dyscyplina naukowa o charakterze filologicznym, zajmująca się badaniem, objaśnianiem i interpretowaniem źródeł pisanych, po to aby ustalić ich poprawny tekst, właściwy sens. Pełni rolę pomocniczą w stosunku do nauk historycznych, jej pierwowzór stanowi hermeneutyka biblijna(zrozumienie tekstów biblijnych).

Hermeneutyka w znaczeniu ściślejszym: Jest to sztuka rozumiejącej interpretacji różnych przejawów aktywności ludzkiej, zwłaszcza o charakterze kulturalnym, zmierzacąca do odkrycia ich głębokiego sensu i umieszczenia ich w szerszym kontekście historycznym, Jej początki łączy się z osobami Friedricha Schleiermachera,Wilhema Diltheya,Hansa Georga Gadamera i Martina Heideggera.

Hermeneutyka prawnicza Jedną z form hermeneutyki jest hermeneutyka prawnicza, czyli praktyka wykładania tekstów prawnych, pojęcie to zostało zaczerpnięte przez prawników z nauk humanistycznych i jest rozumiana jako nauka rozumienia, ukazuje, że tekst wcale nie musi mieć obiektywnego znaczenia. Prawo dla prawników w dużej części polega na czytaniu i rozumieniu tekstów prawnych, które często rozumiane i interpretowane są odmiennie.

Pod pojęciem hermeneutyki Rozumie się: 1. w sensie ogólnym: umiejętność interpretacji tekstów literackich i źródeł historycznych, a w szerszym znaczeniu także wszelkich treści symbolicznych; 2. hermeneutykę biblijną 3. hermeneutykę prawniczą 4. hermeneutykę filozoficzną

nurty hermeneutyki prawniczej: Nurt metodologiczny Nurt filozoficzny

Nurt metodologiczny To prawna metoda interpretacji tekstu; podstawowym zadaniem nauk prawnych jest rozumienie tekstu prawnego i znajdywanie rozwiązania odnoszacego się do określonych stanów faktycznych, interpretacja tekstu prawnego jest zawsze aktem twórczym. Tekst prawny możemy badać na różnym poziomach: -gramatycznym(zakłada, ze tekst prawny jest w określonym języku), -logicznym(pozwala zrozumieć tekst prawny poprzez związki przyczynowo-skutkowe), -historycznym(tekst zawsze powstaje w warunkach historycznych), -systemtycznym(z jednej strony tekst jest całością, ale z drugiej strony tekst prawny istnieje obok innych tekstów prawnych).

Tekst jest badany poprzez kanony, czyli pewne reguły postępowania Tekst jest badany poprzez kanony, czyli pewne reguły postępowania. Kanonów jest 5: -obiektywności, -porównywawczy, -jedności, -wykładni genetycznej, -odwałania się do rzeczywistego znaczenia

Nurt filozoficzny Podkreśla to co mówi pozytywizm prawniczy; twierdzi, że prawo to nie norma ani ustawa, ustawa to możliwość, a prawo to rzeczywistość.Nurty prawa pojawiają się w momencie zastosowania , oznacza to tyle, że nie ma obiektywnego znaczenia tekstu prawnego , to znaczenie jest relatywne, zależy od interpretatora i od konkretnego przypadku. Punktem wyjścia jest intuicyjne rozumienie wstępne.

Koło hermeneutyczne Według F. Schleiermachera figura opisująca hermeneutyczny sposób rozumienia i interpretacji tekstu to koło hermeneutyczne. Zgodnie z tą figurą nie można zrozumieć całości bez zrozumienia szczegółu, a szczegół nie może być zrozumiany bez odwołania się do całości. Tak więc skuteczna interpretacja polega na ruchu kolistym-od całości do szczegółu i od szczegółu do całości. Według M. Heideggera figura ta oznacza, że zanim interpretator podejmie się interpretacji tekstu posiada już jakieś wyobrażenie o nim, wynikające z jego wyobrażenia o świecie. Interpretacja jest procesem kolistym, ponieważ nie rozpoczyna się od punktu startowego , ale jest uwikłana we wcześniejsze doświadczenia i procesy interpretacyjne.

Założenia hermeneutyki Akt interpretacji zmierza do odsłonięcia zakrytych znaczeń, których nie da się uchwycić wyłącznie w zewnętrznej warstwie tego, co interpretowane; Podmiot i przedmiot interpretacji warunkują siebie nawzajem, tzn. dzieło czy badany problem już z góry determinują sposób, w jaki będą postrzegane, a odkrycie ich sensu jest też rozpoznaniem własnej postawy interpretującego wobec nich (zasada koła hermeneutycznego);

Hermeneutyka nie jest jednoznacznie powiązana z jakąś metodologią, tę ostatnią określa konkretna sytuacja interpretacyjna: charakter dzieła, możliwości interpretatora, kontekst historyczno – kulturowy.

Elementem porządkującym proces wykładni w metodzie hermeneutycznej jest postulat paradygmatu interpretacyjnego zorientowanego na autora. Oznacza to, że tekst prawny znaczy to wszystko, co zamyślił sobie sam autor oraz jakie są jego intencje. Na gruncie paradygmatu zorientowanego na autora powstały statyczne (subiektywne) teorie wykładni. Doczekały się krytyki – dynamiczne (obiektywne) teorie wykładni.

Zarówno statyczne jak i dynamiczne teorie wykładni są tylko różnymi aspektami hermeneutycznej interpretacji skierowanej na autora. Czy przyjmiemy paradygmat interpretacji skierowanej na autora czy interpretatora zawsze ostateczny wynik pozostanie w kręgu aksjologicznych wartości danego systemu prawa.

Fredrich Schleiermacher(1768-1834) Filozof, którego uznaje się za twórcę filozoficznej hermeneutyki. Jego zdaniem rozumienie jest aktem, na który składają się: twórcza działalność jednostki i historyczność interpretowanego dzieła. Hermeneutyka ujawnia dwa teoretyczne momenty rozumienia: egzegetyczny i interpretacyjny. Poprawna interpretacja wymaga dokonania egzegezy tekstu.

Egzegeta poprzez badania historyczne ustala związek między tekstem a sytuacją, w jakiej znajdowały się „myślenie” i „życie” w momencie, gdy tekst powstawał. Interpretator wiedząc czym był tekst w pierwotnej sytuacji, potrafi go odnieść do samego siebie. Interpretacja polega na dokonaniu przez nowego odbiorcę, w nowej sytuacji historycznej, twórczego aktu ustalenia znaczenia tekstu.

Wilhelm Dilthey (1833 – 1911) Dokonuje rozróżnienia pomiędzy naukami humanistycznymi a przyrodniczymi. Jednostka jako struktura dynamiczna, której istotę stanowi komunikacja ze światem. Życia psychicznego nie można zrozumieć za pomocą metody nauk fizykalnych, która polega na wysuwaniu hipotez mających wyjaśnić tylko wybrane aspekty rzeczywistości. Życie psychiczne musi być ujmowane jako całość.

Każdy konkretny fakt psychiczny zostaje zrodzony przez całość życia psychicznego, a zatem musi być interpretowany. Powątpiewa w skuteczność czystej introspekcji jako środka ujmowania naszej struktury psychicznej. Wskazuje na konieczność badania języka, mitu, instytucji społecznych jako źródła danych dotyczących ducha społecznego ucieleśnionego w działaniach społecznych.

Życie duchowe jest życiem społecznym i historycznym Życie duchowe jest życiem społecznym i historycznym. Można je pojąć tylko wtedy, gdy się je rozpatruje w kontekście każdej epoki, która da się zrozumieć wyłącznie wówczas, gdy patrzymy na nią jako na pewien moment w tradycji poszukiwania wspólnego celu. Każdy tekst jest tworem historycznym, ale jego sens może być rozumiany w sposób obiektywny.

Martin Heidegger (1889 – 1976) Stworzył program hermeneutyki egzystencjalnej. Jedną z centralnych kategorii swojej filozofii uczynił tzw. dasein („jestestwo”); nie jest ono kategorią antropologii filozoficznej, bo ta ostatnia zakłada już człowieka, według Heideggera człowiek staje się człowiekiem dopiero na podłożu swojego DASEIN.

G. H. Gadamer Powrócił do źródłowego dla hermeneutyki problemu statusu humanistyki i rozumienia naukowego, analizowanego w aspekcie historycznym. Podkreślał nieaktowy i dziejowy charakter rozumienia oraz jego konieczną założeniowość, wyrażającą się w określaniu go przez tzw. przed sądy. Rozpatrywał rozumienie w aspekcie prospektywnym, zwrócił się ku przeszłości i wskazał na różne formy określania nas przez tradycję. W określeniu tym świadomość przeplata się z egzystencją.

Szczególną formą oddziaływania jest język Szczególną formą oddziaływania jest język. Jest on samodzielną strukturą porządkującą i tematyzującą świat. Język wykracza poza sferę naszej prywatności i stanowi medium łączące nas z otaczającym światem i innymi ludźmi. To nadaje rozumieniu konieczny językowy charakter.

Paul Ricoeur „Język, tekst, interpretacja” 1989 r. „Na początku tego procesu rozumienie będzie naiwnym uchwyceniem znaczenia tekstu jako całości. Po raz drugi, jako pojmowanie, będzie ono stanowić wyrafinowany sposób rozumienia, oparty na procedurach wyjaśniających. Na początku rozumienie jest domyślaniem się, w fazie końcowej pozostaje ono zgodne z pojęciem przyswojenia”.

Hermeneutyka symboli Opracowana przez Rocoeura hermeneutyka symboli (epistemologia interpretacji) rozróżnia trzy etapy hermeneutycznej interpretacji tekstu.

Pierwszy etap Ma charakter przygotowawczy i właściwie nie jest jeszcze interpretacją hermeneutyczną, polega na zastosowaniu rozmaitych naukowych technik obiektywizujących, które umożliwiają odtworzenie pola semantycznego tekstu w kontekście epoki kulturowej.

Etap drugi Właściwy już procedurze hermeneutyki interpretacji, polega na destrukcji i krytyce ideologii, a więc na kompromitacji takiego przekazu światopoglądowego, który przyczynia się do uprzedmiotowienia człowieka.

Etap trzeci Czynności hermeneutyczno – interpretacyjnej to rekonstruowanie przekonań doniosłych dla Bycia. Przyjmując założenie o Byciu prześwitującym w wytworach kulturowych wszelkich epok, Ricoeur postuluje ukazanie tego Bycia, niejako skrywającego się pod warstwą bezpośrednio manifestujących się treści w wytworach kultury. W czynnościach tego etapu hermeneutyki interpretacji ujawnia się to, że zdaniem jego pomysłodawcy hermeneutyka do nauki nie należy, lecz jest pewnego rodzaju „nowoczesną odmianą wiary”, staje się rodzajem wiary poreligijnej.

Teoria twórczej interpretacji E. Bettiego Jego dyrektywa ogólnej teorii wykładni (kanon aktualności rozumienia) zakłada odtworzenie w sobie samym przez interpretatora procesu twórczego i przeżycia na nowo doświadczenia przeszłości. W jego koncepcji nastąpiło powiązanie hermeneutyki ogólnej z prawniczą.

W ujęciu tej hermeneutyki zadaniem nauk prawnych jest rozumienie tekstu prawnego i znajdowanie rozwiązania odnoszącego się do określonych stanów faktycznych (stosowanie normy do określonej sytuacji faktycznej). Interpretowanie to nie tylko odtwarzanie „sensu w tekście zakodowanego”, pojawia się tu element twórczy – interpretacja nie ma jednak charakteru arbitralnego, stąd hermeneutyka formułuje pewne wskazania interpretacyjne.

Filozofia rozumienia Kaufmanna Prawo nie jest dane sędziemu. Można co najwyżej mówić o stawaniu się prawa w procesie jego interpretacji. Znajdowanie prawa nie jest wyprowadzaniem rozstrzygnięć z ogólnych regulacji, ale dzieje się to w kole hermeneutycznym przechodzenia od normy do przypadku i od przypadku do normy, aż do osiągnięcia ich jedności, ale nie w abstrakcji, lecz w formie istnienia Dasein.

Interpretacja prawnicza zostaje ontologicznie ugruntowana, co gwarantuje legitymizację prawa. W ujęciu Kaufmanna prawo konstytuuje się w hermeneutycznym akcie rozumienia. Wykładnia prawa, proces ustalania rozstrzygnięcia prawnego, cały wymiar sprawiedliwości oraz urzeczywistniania prawa ma w pełni twórczy charakter.

Jeśli chodzi o problem opozycji podmiot – przedmiot, to w myśli koncepcji A. Kaufmana hermeneutyczna filozofia prawa przezwycięża przeciwstawienie: tekst interpretowany – podmiot dokonujący interpretacji.