Dozwolony użytek, Creative Commons Wydział Elektryczny Katedra Telekomunikacji i Aparatury Elektronicznej   Materiał do wykładu z przedmiotu: Ochrona własności intelektualnej Kod: EDS1A1602 Temat: Dozwolony użytek, Creative Commons    Opracowała: Grażyna Gilewska Białystok 2018 Materiały zostały opracowane w ramach projektu „PB2020 – Zintegrowany Program Rozwoju Politechniki Białostockiej” realizowanego w ramach Działania 3.5 Programu Operacyjnego Wiedza, Edukacja, Rozwój 2014-2020 współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

Dozwolony użytek - jest w zasadzie ograniczeniem monopolu autorskiego, umożliwia posługiwanie się rozpowszechnionym już utworem ze względu na cel osobisty jednostki lub publiczny z uwagi na prowadzone przez instytucje państwowe cele oświatowe, edukacyjne lub kulturalne. Cele dozwolonego użytku: - osobistego: np. naukowy, edukacyjny, rozrywkowy, archiwalny, kolekcjonerski; - publicznego: informacyjny, dokumentacyjny, edukacyjny, naukowy, państwowy, gospodarczy. 2

Dozwolony użytek osobisty Art. 23. 1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym. 2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. 3

Dozwolony użytek publiczny w celach państwowych Art. 332. Wolno korzystać z utworów dla celów bezpieczeństwa publicznego lub na potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych lub prawodawczych oraz sprawozdań z tych postępowań. 4

Prawo cytatu Art. 29. Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości. 5

Przesłanki dozwolonego cytatu: realizacja ustawowo określonego celu wykorzystania cytatu: - analiza krytyczna lub naukowa, - nauczanie, - wyjaśnianie, - polemika, - w ramach prawa gatunku twórczości (np. nawiązanie do innych dzieł). powiązanie cytatu z twórczością cytującego, odpowiednia proporcja między rozmiarem cytatu a utworu przejmującego (cytat w stosunku do całości musi pełnić rolę podrzędną) powołanie twórcy i źródła zapożyczenia 6

Zasady korzystania z dozwolonego użytku osobistego i publicznego wymienienie twórcy, podanie źródła. Art. 34. Można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości. Twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. 7

Licencje Creative Commons Creative Commons – amerykańska organizacja typu non- profit, utworzona w 2001, oferująca darmowe rozwiązania prawne i inne narzędzia służące zarządzaniu przez twórców prawami autorskimi do swoich utworów. Głównym jej celem jest wspieranie rozwoju i wykorzystania otwartych licencji autorsko-prawnych, zapewniających bardziej elastyczne i liberalne zasady niż domyślne reguły prawa autorskiego. W myśl zasady “pewne prawa zastrzeżone” twórca sam określa warunki, na których udostępnia swoje utwory. Creative Commons Polska jest jednym z najstarszych oddziałów organizacji – założony w 2005 roku: https://creativecommons.pl/ 8

Licencje Creative Commons Wszystkie licencje Creative Commons posiadają cechy wspólne (poszanowanie praw autorskich osobistych) oraz dodatkowe warunki wybrane przez licencjodawcę (czy twórcę). Podstawowe elementy licencji warunkujących udostępnianie utworów: „Uznanie autorstwa” (ang. Attribution, BY): zezwala się na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie i użytkowanie dzieła i wszelkich jego pochodnych pod warunkiem umieszczenia informacji o twórcy. Ten element występuje we wszystkich licencjach, ponieważ autorskie prawa osobiste są niezbywalne. 9

Licencje Creative Commons „Użycie niekomercyjne” (ang. Noncommercial, NC): zezwala się na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie i użytkowanie dzieła i wszelkich jego pochodnych tylko w celach niekomercyjnych. „Bez utworów zależnych” (ang. No Derivative Works, ND): zezwala się na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie tylko dokładnych (dosłownych) kopii dzieła, niedozwolone jest jego zmienianie i tworzenie na jego bazie pochodnych. „Na tych samych warunkach” (ang. Share Alike, SA): zezwala się na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie i użytkowanie pochodnych dzieł, pod warunkiem, że będą one opublikowane na takiej samej licencji. 10

Licencje Creative Commons Sześć możliwych kombinacji warunków: Uznanie autorstwa (CC BY) Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach (CC BY- SA) Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne (CC BY-NC) Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych (CC BY-ND) Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach (CC BY-NC-SA) Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych (CC BY-NC-ND) 11

Uznanie autorstwa 4.0 (CC BY) Pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa. Jest to licencja gwarantująca najszersze swobody licencjobiorcy. https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.pl 12

Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach (CC BY-SA) Pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja. Jest to licencja używana przez Wikipedię i jej siostrzane projekty. https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl 13

Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne (CC BY-NC) Pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawienie i wykonywanie utwóru jedynie w celach niekomercyjnych. Warunek ten nie obejmuje jednak utworów zależnych (mogą zostać objęte inną licencją). https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/deed.pl 14

Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych (CC BY-ND) Pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu zarówno w celach komercyjnych i niekomercyjnych, pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych). https://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.pl 15

Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne - Na tych samych warunkach (CC BY-NC-SA) Pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz tak długo jak utwory zależne będą również obejmowane tą samą licencją. https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl 16

Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych (CC BY-NC-ND) Zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych). Jest to najbardziej restrykycyjna z licencji. https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.pl 17

Licencje Creative Commons - przykłady Materiały dydaktyczne dla studentów Fizyki medycznej i Neuroinformatyki: https://brain.fuw.edu.pl/edu/index.php/Strona_g%C5%82%C 3%B3wna lub Obrazowanie Medyczne: https://brain.fuw.edu.pl/edu/index.php/Obrazowanie_Medycz ne Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach (CC BY-NC-SA) 18

Znak Domeny Publicznej Znak Domeny Publicznej 1.0 (Public Domain Mark 1.0) jest oznaczeniem służącym identyfikacji danego utworu jako należącego do domeny publicznej. Utwór taki można wykorzystywać, rozpowszechniać i zmieniać, nawet w celach komercyjnych, bez konieczności uzyskania zgody autora. Stosowanie Znaku Domeny Publicznej jest rekomendowane w przypadkach, gdy utwór jest wolny od praw autorskich na całym świecie, np. w przypadku bardzo starych dzieł. https://creativecommons.pl/2014/09/znak-domeny-publicznej- 1-0-dostepny-w-wersji-polskiej/ 19

Znak Domeny Publicznej Terminu domena publiczna używa się dla określenia zasobów, które: nigdy nie były przedmiotem prawa autorskiego ze względu na czas, w którym powstały prawa autorskie majątkowe do utworu wygasły, gdyż minęło już 70 lat od śmierci ich autora, ostatniego ze współautorów, daty rozpowszechnienia lub daty ustalenia utworu nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego na podstawie art. 4 ustawy o prawie autorskim (np. dokumenty i materiały urzędowe) nie są wytworem ludzkiej pracy np. eksponaty geologiczne. 20

Plagiat skopiowanie cudzego utworu (lub jego części) wraz z przypisaniem sobie prawa do autorstwa. Rodzaje plagiatu: jawny - przejęcie całości lub fragmentu cudzego utworu i podpisaniu go własnym nazwiskiem, ukryty – przejęcie fragmentów cudzego utworu i włączenie do własnego utworu. 21

Plagiat Art. 77. (pr.sz.w.n.) 5. W przypadku gdy w pracy dyplomowej stanowiącej podstawę nadania tytułu zawodowego osoba ubiegająca się o ten tytuł przypisała sobie autorstwo istotnego fragmentu lub innych elementów cudzego utworu lub ustalenia naukowego, rektor, w drodze decyzji administracyjnej, stwierdza nieważność dyplomu. 22

Plagiat – odpowiedzialność cywilna Ochrona autorskich praw osobistych Art. 78. (pr.aut.) 1. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. Ochrona autorskich praw majątkowych Art. 79. (pr.aut.) 1. Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa: 1) zaniechania naruszania; 2) usunięcia skutków naruszenia; ….. 23

Plagiat – odpowiedzialność karna Ochrona autorskich praw osobistych Art. 115. (pr.aut.) 1. Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. 24