Ubezwłasnowolnienie – czy to dobre rozwiązanie? dr Małgorzata Szeroczyńska prokurator Prokuratury Rejonowej w Żyrardowie

Zdolność prawna Zdolność prawna – zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków Zdolność prawną ma każdy człowiek Zdolność prawna może być ograniczona z powodu: Wieku – osoby poniżej pewnego wieku nie mają praw wyborczych Ubezwłasnowolnienia – osoby ubezwłasnowolnione całkowicie nie mają prawa do zawarcia małżeństwa Obywatelstwa – osoby niebędące obywatelami RP nie mogą pełnić niektórych funkcji publicznych Skazującego wyroku karnego, np. orzekający zakaz praw publicznych – odbiera bierne i czynne prawo wyborcze, medale itp.

Zdolność do czynności prawnych Zdolność do czynności prawnych – zdolność do tego, aby za pomocą własnych czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej może być ograniczona z powodu: Wieku Do lat 13 – brak zdolności do czynności prawnych Między 13 a 18 – ograniczona zdolność do czynności prawnych Ubezwłasnowolnienia Całkowite – brak zdolności do czynności prawnych Częściowe – ograniczona zdolność do czynności prawnych

Art. 12 Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami 1. osoby niepełnosprawne mają prawo do uznania ich za podmioty prawa. 2. osoby niepełnosprawne mają zdolność prawną, na zasadzie równości z innymi osobami, we wszystkich aspektach życia. 3. podejmą odpowiednie środki w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do wsparcia, którego mogą potrzebować przy korzystaniu ze zdolności prawnej. 4. środki związane z korzystaniem ze zdolności prawnej będą respektowały prawa, wolę i preferencje osoby, będą proporcjonalne i dostosowane do sytuacji danej osoby, będą stosowane przez możliwie najkrótszy czas i będą podlegały stałemu przeglądowi przez właściwe, niezależne i bezstronne władze lub organ sądowy. 5. celem zagwarantowania równego prawa osób niepełnosprawnych do posiadania i dziedziczenia własności, kontroli własnych spraw finansowych oraz do jednakowego dostępu do pożyczek bankowych, hipotecznych i innych form kredytów oraz zapewnią, że osoby niepełnosprawne nie będą samowolnie pozbawiane własności.

Oświadczenie interpretacyjne rządu RP do art. 12 Konwencji Rzeczpospolita Polska oświadcza, że interpretuje art. 12 konwencji w sposób zezwalający na stosowanie ubezwłasnowolnienia, w okolicznościach i w sposób określony w prawie krajowym, jako środka, o którym mowa w art. 12 ust. 4, w sytuacji, gdy wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.

Stanowisko Komitetu ds Stanowisko Komitetu ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami ONZ w sprawie raportu Polski, wrzesień 2018 Komitet jest zaniepokojony oświadczeniem interpretacyjnym i przepisami dotyczącymi ubezwłasnowolnienia Komitet zaleca: odstąpienie od oświadczenia interpretacyjnego uznanie, że „legal capacity” oznacza zarówno zdolność prawną jak i zdolność do czynności prawnych uchylenie przepisów dotyczących ubezwłasnowolnienia przywrócenie zdolności do czynności prawnych wszystkim osobom dotychczas ubezwłasnowolnionym wprowadzenie przepisów dotyczących wspieranego podejmowania decyzji, z poszanowaniem autonomii osoby z niepełnosprawnością, jej woli i preferencji

Ubezwłasnowolnienie Ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę, która: ukończyła 13 lat nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem Ubezwłasnowolnić częściowo można: osobę, która ukończyła 18 lat, jeśli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, ale potrzebuje ona pomocy do prowadzenia spraw wskutek: choroby psychicznej niedorozwoju umysłowego innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii

Procedura ubezwłasnowolnienia Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu podejmuje sąd okręgowy wydział cywilny w składzie trzech sędziów zawodowych, miejsca zamieszkania osoby, której wniosek dotyczy Wniosek o ubezwłasnowolnienie mogą złożyć jedynie: małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona krewni w linii prostej rodzeństwo przedstawiciel ustawowy prokurator osoba, której wniosek dotyczy (orzeczenie SN) Krewni nie mogą zgłosić wniosku, jeśli osoba ma przedstawiciela ustawowego.

Procedura ubezwłasnowolnienia Uczestnikami postępowania są (oprócz wnioskodawcy): osoba, której wniosek dotyczy jej małżonek jej przedstawiciel ustawowy prokurator Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy osobom niepełnosprawnym lub ochrona praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium W sprawach o ubezwłasnowolnienie, o uchylenie oraz zmianę ubezwłasnowolnienia sąd może ustanowić dla osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub dla osoby ubezwłasnowolnionej, adwokata lub radcę prawnego z urzędu, nawet bez jej wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny.

Procedura ubezwłasnowolnienia Wnioskować o ubezwłasnowolnienie można tylko dla dobra tej osoby, jeśli sąd stwierdzi, że wniosek był złożony w złej wierze lub lekkomyślnie, wniosek oddala, a wnioskodawcę może ukarać grzywną Do wniosku o ubezwłasnowolnienie należy dołączyć: świadectwo lekarza psychiatry o stanie psychicznym tej osoby – jeśli przyczyną ubezwłasnowolnienia ma być choroba psychiczna opinię psychologa – jeśli przyczyną ubezwłasnowolnienia ma być niepełnosprawność intelektualna zaświadczenie z poradni uzależnień – jeśli przyczyną ubezwłasnowolnienia ma być narkomania lub alkoholizm Przy braku w/wym dokumentu sąd może oddalić wniosek, chyba że dołączenie go jest utrudnione.

Doradca tymczasowy Sąd może ustanowić – z urzędu lub na wniosek - dla dorosłej osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, na czas trwania postępowania doradcę tymczasowego, jeśli przemawiają za tym interesy tej osoby. Przed ustanowieniem doradcy trzeba wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Takim doradcą tymczasowym ustanawia się przede wszystkim małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeśli nie sprzeciwia się temu interes osoby, dla której ma on być ustanowiony. Sąd może zwrócić się do organizacji działającej na rzecz osób niepełnosprawnych o wskazanie osoby, która powinna zostać doradcą tymczasowym. W wypadku ustanowienia doradcy tymczasowego osoba ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a doradca uprawnienia kuratora. Postanowienie o ustanowieniu doradcy jest skuteczne od momentu doręczenia go osobie, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, chyba że odstąpiono od doręczeń tej osobie, to od wydania postanowienia. Doradca traci swoje uprawnienia, gdy orzeczono o nieubezwłasnowolnianiu osoby albo w momencie ustanowienia dla ubezwłasnowolnionego przedstawiciela ustawowego.

Procedura ubezwłasnowolnienia Ubezwłasnowolniony jest uprawniony do zaskarżenia orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu (a także innych w czasie rozprawy), nawet jeśli ma doradcę tymczasowego. Jego pisma procesowego nie odrzuca się z powodu nieusunięcia braków formalnych. Środki zaskarżenia nie muszą spełniać wymogów formalnych. W orzeczeniu końcowym sąd stwierdza, czy ubezwłasnowolnienie jest częściowe, czy całkowite. W postanowieniu nie określa się czasu ubezwłasnowolnienia, nie podlega też ono okresowej weryfikacji zasadności trwania. Sąd może uchylić ubezwłasnowolnienie lub zmienić je z częściowego na całkowite i odwrotnie, gdy zajdą ku temu przyczyny. Może podjąć decyzję także z urzędu. O uchylenie albo zmianę może wnioskować ubezwłasnowolniony.

Ustanowienie opiekuna/kuratora Po orzeczeniu ubezwłasnowolnienia sąd okręgowy przekazuje sprawę sądowi rejonowemu miejsca zamieszkania ubezwłasnowolnionego, wydziałowi opiekuńczemu, celem powołania opiekuna albo kuratora. Osoba pozostająca pod opieką albo kuratelą ma zdolność do podejmowania czynności w postępowaniu dotyczącym jej osoby, chyba że nie ma zdolności do czynności prawnych. Sąd opiekuńczy może nakazać osobiste stawiennictwo osoby pozostającej pod opieką, jak również zarządzić przymusowe sprowadzenie takiej osoby, może to nakazać każdemu, u kogo osoba taka przebywa, pod rygorem grzywny. Sąd wysłuchuje opiekuna/kuratora i ewentualnie inne osoby bliskie, może wysłuchać osobę ubezwłasnowolnioną

Obowiązki i prawa opiekuna ubezwłasnowolnionego całkowicie Nie może być ustanowiona opiekunem osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych. Jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż – jego ojciec lub matka. Każdy, kogo sąd opiekuńczy ustanowi opiekunem, obowiązany jest opiekę objąć. Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zwolnić od tego obowiązku. Objęcie opieki następuje przez złożenie przyrzeczenia przed sądem opiekuńczym. Opiekun powinien objąć swe obowiązki niezwłocznie. Po złożeniu przyrzeczenia przez opiekuna sąd opiekuńczy wydaje mu zaświadczenie. Opiekun składa sądowi ustnie lub na piśmie sprawozdanie dotyczące osoby pozostającej pod opieką.

Obowiązki i prawa opiekuna ubezwłasnowolnionego całkowicie Przez sam fakt ustanowienia opiekunem, nie staje się on gwarantem życia i zdrowia ubezwłasnowolnionego, ani nie ponosi odpowiedzialności cywilnej za wyrządzone przez tę osobę szkody. Opiekun podejmuje wszystkie decyzje prawne za i w imieniu ubezwłasnowolnionego całkowicie. Powinien brać pod uwagę zdanie ubezwłasnowolnionego. Zezwolenia we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku osoby pozostającej pod opieką, udziela sąd opiekuńczy na wniosek opiekuna. Postanowienie staje się skuteczne z chwilą uprawomocnienia się i nie może być zmienione ani uchylone, jeżeli na podstawie zezwolenia powstały skutki prawne względem osób trzecich. Sąd opiekuńczy może wymierzyć grzywnę osobie, która uchyla się od objęcia opieki. Sąd opiekuńczy może wymierzyć grzywnę opiekunowi, który nie wykonuje zarządzeń sądu opiekuńczego. Jeżeli zarządzenie zostanie wykonane, grzywna jeszcze nieuiszczona może być umorzona. Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie ustaje z mocy prawa w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia lub zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe.

Obowiązki i prawa opiekuna ubezwłasnowolnionego całkowicie Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna zwolnić go z opieki. Sąd opiekuńczy zwolni opiekuna, jeżeli z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych opiekun jest niezdolny do sprawowania opieki albo dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod opieką. O zwolnieniu od obowiązku objęcia opieki sąd opiekuńczy rozstrzyga na wniosek osoby ustanowionej opiekunem, zgłoszony w ciągu tygodnia od doręczenia jej postanowienia w tym przedmiocie. Sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej. Wynagrodzenie pokrywa się z dochodów lub z majątku osoby, dla której opieka została ustanowiona, a jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie jest pokrywane ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej.

Obowiązki i prawa kuratora ubezwłasnowolnionego częściowo W zaświadczeniu dla kuratora sąd określa zakres jego uprawnień. Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia kuratela ustaje z mocy prawa. Do kurateli stosuje się odpowiednio przepisy o opiece.

Skutki ubezwłasnowolnienia Czynności prawne dokonane przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie są nieważne – o stwierdzenie nieważności należy wystąpić do sądu Jednakże jeśli zawarła ona umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie Do ważności czynności prawnej podejmowanej przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo, którą zaciąga ona zobowiązania lub rozporządza swoim prawem, wymagana jest prawie zawsze zgoda kuratora Ważność umowy, która została zawarta bez uprzedniego wyrażenia zgody przez kuratora, zależy od jej potwierdzenia przez niego – druga strona umowy może wyznaczyć kuratorowi termin, w którym ma wyrazić swoje zdania, jeśli termin upłynie bez zajęcia stanowiska przez kuratora, umowa przestaje wiązać

Skutki ubezwłasnowolnienia Jeśli osoba ubezwłasnowolniona częściowo dokona jednostronnej czynności prawnej bez zgody kuratora, czynność ta jest nieważna Osoba częściowo ubezwłasnowolniona może bez zgody kuratora: zawierać umowy w drobnych bieżących sprawach życia codziennego rozporządzać własnym zarobkiem dysponować przedmiotami oddanymi do użytkowania podejmować decyzje co do własnego leczenia, jeśli zabieg nie niesie ryzyka dla życia lub zdrowia, o ile działa z rozeznaniem Kurator nie może sam decydować za osobę ubezwłasnowolnioną częściowo Sąd może orzec surowsze warunki – gdzie wymagana jest zgoda sądu (także w zakresie samodzielnego decydowania osoby ubezwłasnowolnionej częściowo)

Nieważność czynności prawnej z powodu zaburzeń psychicznych Art. 82 k.c. Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Nieważność czynności stwierdza sąd

Ubezwłasnowolnienie a małżeństwo Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć związku małżeńskiego, a jeśli to zrobiła, nie informując o ubezwłasnowolnieniu, każdy z małżonków (oraz prokurator) może żądać unieważnienia małżeństwa, chyba że ubezwłasnowolnienie zostało uchylone Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym (także ubezwłasnowolniona częściowo) Jeśli jednak stan zdrowia i umysłu tej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa, sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa Unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego może żądać każdy z małżonków (oraz prokurator), chyba że choroba ustała gdy nie zachowano formy sądowej gdy strona nie wiedziała o chorobie

Art. 23 Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami 1.  Państwa Strony podejmą efektywne i odpowiednie środki w celu likwidacji dyskryminacji osób niepełnosprawnych we wszystkich sprawach dotyczących małżeństwa, rodziny, rodzicielstwa i związków, na zasadzie równości z innymi osobami, w taki sposób, aby zapewnić: (a) uznanie prawa wszystkich osób niepełnosprawnych, które są w odpowiednim do zawarcia małżeństwa wieku, do zawarcia małżeństwa i do założenia rodziny, na podstawie swobodnie wyrażonej i pełnej zgody przyszłych małżonków,

Stanowisko RP dot. art. 23 Konwencji Zastrzeżenie: Rzeczpospolita Polska zastrzega sobie prawo do niestosowania postanowienia art. 23 ust. 1 lit. (a) konwencji do czasu zmiany przepisów prawa polskiego. Do momentu wycofania zastrzeżenia osoba niepełnosprawna, której niepełnosprawność wynika z choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego, a która jest w odpowiednim do zawarcia małżeństwa wieku, nie będzie mogła zawrzeć związku małżeńskiego, chyba że sąd zezwoli na zawarcie małżeństwa, stwierdzając, że stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu, ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie. Wyrok TK z 2015 r. – zakaz małżeństwa osób z niepełnosprawnością intelektualną zgodny z Konstytucją

Inne skutki ubezwłasnowolnienia Ubezwłasnowolnienie w czasie trwania małżeństwa nie wpływa na jego ważność (o ile nie było przesłanek w momencie jego zawarcia) Ubezwłasnowolnienie w czasie małżeństwa powoduje ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej Mężczyzna ubezwłasnowolniony całkowicie nie może uznać dziecka, do uznania dziecka przez mężczyznę ubezwłasnowolnionego częściowo potrzebna jest zgoda kuratora Kobieta ubezwłasnowolniona całkowicie nie może udzielić zgody na uznanie dziecka, kobiecie ubezwłasnowolnionej częściowo potrzeba jest zgoda kuratora Osoba ubezwłasnowolniona nie może sprawować władzy rodzicielskiej, być opiekunem, adoptować dziecka Osoba ubezwłasnowolniona nie może sporządzić testamentu Osoba ubezwłasnowolniona nie ma praw wyborczych Osoba ubezwłasnowolniona może pracować, za ubezwłasnowolnioną całkowicie umowę o pracę podpisuje opiekun Ubezwłasnowolnienie nie ma automatycznego wpływu na odpowiedzialność karną

Skutki ubezwłasnowolnienia w medycynie Przy podejmowaniu decyzji dotyczących zdrowia interesuje lekarza nie tylko, czy pacjent jest ubezwłasnowolniony, ale również stan faktyczny pacjenta: działa z rozeznaniem działa bez rozeznania Ocena stanu faktycznego należy do lekarza

Prawo do informacji pacjenta ubezwłasnowolnionego będący w stanie zrozumieć informację: informację przystępną uzyskuje zarówno pacjent, jak i jego przedstawiciel ustawowy (opiekun albo kurator) oraz osoba, którą pacjent lub przedstawiciel wskażą w wypadku braku przedstawiciela lub niemożności komunikacji z nim - informację udziela się innej osobie jedynie za zgodą pacjenta lub wcześniejszą jego przedstawiciela ustawowego niebędący w stanie zrozumieć informacji: informację przystępną otrzymuje jedynie przedstawiciel ustawowy i osoba przez niego wskazana w wypadku braku przedstawiciela lub niemożności komunikacji z nim - informację udziela się opiekunowi faktycznemu

Zgoda na leczenie pacjenta ubezwłasnowolnionego Leczenie bez podwyższonego ryzyka: Pacjent ubezwłasnowolniony częściowo działający z rozeznaniem: wyraża zgodę samodzielnie w przypadku sprzeciwu – lekarz może leczyć po uzyskaniu zezwolenia sądu Pacjent ubezwłasnowolniony całkowicie działający z rozeznaniem: do podjęcia leczenia konieczna jest podwójna zgoda pacjenta i opiekuna w przypadku sprzeciwu pacjenta, niezależnie od zdania opiekuna, lekarz może leczyć po uzyskaniu zezwolenia sądu przy niemożności skontaktowania z opiekunem - niezależnie od woli pacjenta – lekarz może leczyć po uzyskaniu zezwolenia sądu Zgoda może mieć dowolną formę

Zgoda na leczenie pacjenta ubezwłasnowolnionego Leczenie bez podwyższonego ryzyka: Pacjent działający bez rozeznania: zgodę wyraża przedstawiciel ustawowy (opiekun albo kurator, o ile w postanowieniu o powołaniu ma wskazane prawo do reprezentacji) w wypadku zwykłego badania - zgodę wyraża opiekun faktyczny przy niemożności skontaktowania z przedstawicielem – lekarz może leczyć po uzyskaniu zezwolenia sądu w wypadkach nagłych = leczenie bez zgody - gdy uzyskanie zgody opiekuna lub sądu wywołałoby zwłokę grożącą pacjentowi utratą życia lub ciężkim uszczerbkiem zdrowia gdy nie ma kontaktu z przedstawicielem ustawowym, a nie gdy się on sprzeciwia i nie ma czasu na kontakt z sądem niejasne jest, jak postępować przy sprzeciwie przedstawiciela ustawowego co do czynności nieryzykownych, gdy pacjent się zgadza albo gdy pacjent nie działa z rozeznaniem – chyba nie ma możliwości obejścia tego sprzeciwu

Zgoda na leczenie pacjenta ubezwłasnowolnionego Leczenie o podwyższonym ryzyku: Pacjent działający z rozeznaniem: wymagana jest podwójna zgoda pacjenta i przedstawiciela ustawowego w przypadku sprzeciwu pacjenta, niezależnie od zdania przedstawiciela ustawowego, lekarz może leczyć po uzyskaniu zezwolenia sądu przy sprzeciwie przedstawiciela ustawowego, niezależnie od zdania pacjenta, lekarz może leczyć po uzyskaniu zezwolenia sądu, ale jedynie, jeśli leczenie jest niezbędne dla usunięcia niebezpieczeństwa dla życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu gdy nie ma możliwości skontaktowania się z przedstawicielem ustawowym, niezależnie od zdania pacjenta, lekarz może leczyć po uzyskaniu zezwolenia sądu w sytuacjach nagłego niebezpieczeństwa dla życia, lekarz może leczyć bez zgody przedstawiciela ustawowego i sądu (nie wbrew sprzeciwowi pacjenta czy przedstawiciela ustawowego) Zgoda przedstawiciela ustawowego ma mieć formę pisemną, zgoda pacjenta - dowolną

Zgoda na leczenie pacjenta ubezwłasnowolnionego Leczenie o podwyższonym ryzyku: Pacjent działający z bez rozeznania: decyzję podejmuje przedstawiciel ustawowy przedstawiciel ustawowy sam nie może zezwolić na zabieg o podwyższonym ryzyku, gdyż przekracza to jego kompetencje (zwykły zarząd) i że potrzebuje uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego kurator musi mieć dodatkowo prawo reprezentacji w razie niemożności skontaktowania się z przedstawicielem ustawowym wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego w razie sprzeciwu przedstawiciela ustawowego lekarz może leczyć po uzyskaniu zezwolenia sądu, ale jedynie, jeśli leczenie jest niezbędne dla usunięcia niebezpieczeństwa dla życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w sytuacjach nagłego niebezpieczeństwa dla życia, lekarz może leczyć bez zgody przedstawiciela ustawowego i sądu (nie wbrew sprzeciwowi pacjenta czy przedstawiciela ustawowego)

Zgoda na leczenie- pacjent z niepełnosprawnością intelektualną nieubezwłasnowolniony Osoba działająca z rozeznaniem: samodzielnie wyraża zgodę na leczenie, przy czym przy zabiegach o podwyższonym ryzyku konieczna jest zgoda pisemna w wypadku sprzeciwu – świadczenie można udzielić po uzyskaniu zezwolenia sądu – czy to zgodne z Konstytucją? Osoba działająca bez rozeznania: zezwolenie wydaje sąd gdy uzyskanie zezwolenia wiązałoby się ze zwłoką niosącą niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku zdrowia - lekarz może działać bez zezwolenia sądu chyba? – jeśli tak wprost postanowił sąd opiekuńczy – zgodę wyraża kurator dla osoby z niepełnosprawnością Niezdolność do wyrażenia zgody/sprzeciwu na leczenie nie jest podstawą do wskazania rodzinie/opiekunowi faktycznemu, że świadczenie medyczne zostanie udzielone po ubezwłasnowolnieniu pacjenta Brak uprawnień do wyrażania zgody przez członków rodziny

Umieszczenie osoby ubezwłasnowolnionej w szpitalu psychiatrycznym Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie następuje za pisemną zgodą jej przedstawiciela ustawowego. Jeżeli przyjęcie do szpitala dotyczy osoby pełnoletniej całkowicie ubezwłasnowolnionej, zdolnej do wyrażenia zgody, jest wymagane również uzyskanie zgody tej osoby na przyjęcie. W przypadku sprzecznych oświadczeń w sprawie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego tej osoby i jej przedstawiciela ustawowego, zgodę na przyjęcie do szpital a wyraża sąd opiekuńczy. Przedstawiciel ustawowy osoby, która nie pozostaje pod władzą rodzicielską, wyraża zgodę za zgodą sądu opiekuńczego. W wypadkach nagłych nie jest konieczne uzyskanie zgody sądu opiekuńczego przed przyjściem do szpitala psychiatrycznego

Umieszczenie osoby ubezwłasnowolnionej w szpitalu psychiatrycznym Przepisy ustawy przewidujące wymóg wyrażenia zgody przez przedstawiciela ustawowego osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie stosuje się również do osoby ubezwłasnowolnionej częściowo, jeżeli wynika to z postanowienia sądu opiekuńczego o ustanowieniu kuratora. Osoba przebywająca w szpitalu psychiatrycznym, w tym również osoba ubezwłasnowolniona, może złożyć w szpitalu, w dowolnej formie, wniosek o nakazanie wypisania jej ze szpitala, co odnotowuje się w dokumentacji medycznej. W razie odmowy wypisania, osoba przebywająca w szpitalu może wystąpić do sądu opiekuńczego, w którego okręgu znajduje się ten szpital, o nakazanie wypisania. Wniosek składa się w terminie 7 dni od powiadomienia tej osoby o odmowie wypisania oraz o terminie i sposobie złożenia wniosku

Umieszczenie osoby ubezwłasnowolnionej w domu pomocy społecznej Przyjęcie do domu pomocy społecznej osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie następuje za pisemną zgodą jej przedstawiciela ustawowego (częściowo – jeśli kurator ma takie uprawnienie). Przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę po uzyskaniu zezwolenia sądu opiekuńczego. Jeżeli przyjęcie do domu pomocy społecznej dotyczy osoby ubezwłasnowolnionej, zdolnej do wyrażenia zgody, jest wymagane również uzyskanie zgody tej osoby na przyjęcie. W przypadku sprzecznych oświadczeń w sprawie przyjęcia do domu pomocy społecznej tej osoby i jej przedstawiciela ustawowego, przyjęcie do domu pomocy społecznej wymaga orzeczenia sądu opiekuńczego. Osoba podlega okresowym (co najmniej co 6 miesięcy) badaniom stanu zdrowia psychicznego w zakresie uzasadniającym jej pobyt w domu pomocy społecznej.

Umieszczenie osoby ubezwłasnowolnionej w domu pomocy społecznej Osoba przyjęta do domu pomocy społecznej, w tym również osoba ubezwłasnowolniona, jej przedstawiciel ustawowy, małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo oraz osoba sprawująca nad nią faktyczną opiekę, mogą występować do sądu opiekuńczego z wnioskiem o zmianę orzeczenia o przyjęciu do domu pomocy społecznej W przypadku gdy osoba nie wyraża zgody na dalsze przebywanie w domu pomocy społecznej i nie została do niego przyjęta na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego o przyjęciu do domu pomocy społecznej, osoba ta, jej przedstawiciel ustawowy, małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo, osoba sprawująca nad nią faktyczną opiekę lub kierownik domu pomocy społecznej mogą wystąpić do sądu opiekuńczego z wnioskiem o zniesienie obowiązku przebywania w domu pomocy społecznej

Kurator dla osoby z niepełnosprawnością W razie oddalenia wniosku o ubezwłasnowolnienie sąd zawiadamia sąd opiekuńczy o potrzebie ustanowienia kuratora dla osoby niepełnosprawnej. Sąd opiekuńczy działa wtedy z urzędu. Kuratora dla osoby niepełnosprawnej sąd opiekuńczy ustanawia na wniosek tej osoby, a za zgodą osoby niepełnosprawnej – także na wniosek organizacji pozarządowej. W przypadku gdy stan osoby niepełnosprawnej wyłącza możliwość złożenia wniosku lub wyrażenia zgody, o których mowa powyżej, sąd może ustanowić kuratora z urzędu. Kuratelę uchyla się na żądanie osoby niepełnosprawnej. W zaświadczeniu dla kuratora sąd określa zakres jego uprawnień. Kurator dla osoby z niepełnosprawnością nie odbiera ani nie ogranicza tej osobie zdolności do czynności prawnych. Kurator ma uprawnienia reprezentacji, jeśli sąd tak postanowi i w takim zakresie Kurator może być powołany na stałe lub dla pojedynczej czynności.

Pełnomocnictwo udzielane przez osobę z niepełnosprawnością Pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarząd, musi być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie. Może mieć formę aktu notarialnego. Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebne jest pełnomocnictwo określające ich rodzaj, chyba że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności. Do odbioru poczty trzeba mieć pełnomocnictwo pocztowe, złożone na poczcie lub notarialne. Do obsługi konta bankowego, trzeba mieć pełnomocnictwo bankowe lub notarialne. Jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie. Np. jeśli czynność wymaga aktu notarialnego, pełnomocnictwo musi być notarialne. Przy niektórych czynnościach nie wystarcza pełnomocnictwo notarialne: sprawy podatkowe (pełnomocnictwo na formularzu podatkowym albo elektroniczne).

Pełnomocnictwo udzielane przez osobę z niepełnosprawnością Pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane, chyba że mocodawca zrzekł się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Umocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa Notariusz ma obowiązek zweryfikować, czy osoba, która przed nim staje, rozumie treść czynności prawnej i wyraża swoją wolę w sposób świadomy i swobodny Notariusz nie ma prawa żądać zaświadczenia od psychiatry Notariusz może wymagać stawiennictwa z tłumaczem

Forma pisemna Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Osoba niemogąca pisać może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej w ten sposób, że: uczyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku osoba przez nią upoważniona wypisze jej imię i nazwisko oraz złoży swój podpis, zamiast składającego oświadczenie podpisze się osoba przez niego upoważniona, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza, wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie osoby niemogącej pisać Forma pisemna dla zgody na świadczenie zdrowotne ma charakter dowodowy, nie wpływa na ważność zgody. dowód, że zgoda była wyrażona w sposób świadomy (osoba z rozeznaniem) i poinformowany, może przeprowadzić każda ze stron.

Dziękuję za uwagę! Wyrażam podziw dla autorów wykorzystanych w prezentacji rysunków, znalezionych na różnych stronach internetowych bez podpisów autorów i wdzięczność za możliwość ich wykorzystania dla celów naukowych!