Źródła prawa Unii Europejskiej

Wstęp autonomia prawa unijnego prawo unijne jako self- contained regime H. L.A. Hart: system prawa jako związek reguł pierwotnych i reguł wtórnych reguły wtórne: uznania, zmiany, orzekania osobny system źródeł prawa

Terminologia bezpośrednia skuteczność/ skutek bezpośredni bezpośrednie stosowanie bezpośrednie obowiązywanie

Terminologia c.d. bezpośrednie obowiązywanie: prawo unijne jako „część krajowego porządku prawnego” prawo wtórne- brak wymogu ratyfikacji stricte: rozporządzenia/ largo: całość prawa unijnego bezpośrednie stosowanie: prawo unijne (a nie prawo krajowe)jako podstawa decyzji stosowania prawa bezpośrednie i pośrednie stosowanie ( wykładnia zgodna)

bezpośrednia skuteczność/ skutek bezpośredni zasada prawa unijnego ujęcie subiektywne i obiektywne subiektywne: prawo unijne może być źródłem praw dla obywateli państw członkowskich obiektywne: możliwość dochodzenia roszczeń przed sądami krajowymi prawa jednostki mogą wynikać z obowiązków państw szerokie rozumienie prawa jednostki- brak ścisłego rozróżnienia na prawa materialne i proceduralne skutek bezpośredni wywołują przepisy prawa, które: 1) są jasne i precyzyjne clear and precise (unambiguous) 2) bezwarunkowe ( uncondtional ) tj. nie podlegają wykonaniu przez państwa członkowskie/ istytucje UE 3) nie przyznają państwom/ instytucjom kompetencji do działania na zasadzie uznania bezpośredni skutek horyzontalny i wertykalny

Źródła Prawa UE prawo pierwotne i prawo wtórne ( + umowy międzynarodowe UE) zróżnicowane sposoby tworzenia zróżnicowany zakres przedmiotowy zróżnicowane miejsce w hierarchii zróżnicowane zasady stosowania

Prawo pierwotne- Traktaty ( TUE i TFUE) Traktaty założycielskie, traktaty zmieniające, traktaty akcesyjne akty Rady lub Rady Europejskiej o charakterze konstytucyjnym ogólne zasady prawa Karta Praw Podstawowych UE- moc równa prawu pierwotnemu (prawa podstawowe to także zasady ogólne prawa unijnego)

Prawo pierwotne- cechy oparte na wspólnej zgodzie państw członkowskich- „Państwa są Panami Traktatów” charakter konstytucyjny dla UE i jej porządku prawnego, określa cele i podstawowe zasady UE oraz zasady zmiany swoich postanowień określa wertykalny podział kompetencji pomiędzy UE a państwami członkowskimi oraz podział horyzontalny : pomiędzy Instytucjami podstawa: działań instytucji Unii, w tym działań prawodawczych- kwestia określenia: kompetencji rationae materiae i podstawy prawnej- ważne z punktu widzenia: stosowania prawa, jurysdykcji TSUE, środków ochrony prawnej UE hierarchiczna wyższość w stosunku do prawa wtórnego i (w ujęciu TSUE) całości prawa krajowego ( w ujęciu TK: całości poza Konstytucją) może mieć skutek bezpośredni TSUE ma wyłączną kompetencje do jego wykładni, nie może jednak oceniać legalności prawa pierwotnego

Ogólne zasady prawa wyprowadzane przez TSUE z: Traktatów, prawa krajowego państw członkowskich, prawa międzynarodowego Kompetencja TSUE do „zapewniania poszanowania prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów” ( art. 19 ust. 1 TUE) znaczenie zasad prawa a cechy systemu prawa unijnego

akty Rady lub Rady Europejskiej o charakterze konstytucyjnym przyjmowane w specjalnej procedurze „organicznej” akty Rady: Art. 25 TFUE, art. 223 ust. 1 TFUE, art. 311 TFUE, art. 218 ust. 8 TFUE, art. 262 TFUE akty Rady Europejskiej: art. 42 ust 2 TUE, art. 48 ust. 6 TUE zalecenie przyjęcia państwom członkowskim w zgodzie z ich wymogami konstytucyjnymi w rezultacie akty te pochodzą od państw członkowskich

Umowy międzynarodowe UE podwójny charakter- umów międzynarodowych i aktów pochodzących od Instytucji, zakwalifikowanie ich do prawa wtórnego nie ma oczywistego charakteru „łącznikiem” z prawem UE jest decyzja Rady o związaniu wyżej w hierarchii niż pozostałe prawo wtórne – art. 216 ust. 2 TFUE ( wiążą Instytucje i państwa członkowskie) kompetencje UE- szerokie, wynikające z art. 216 TFUE ( kompetencje wyraźne, dorozumiane do zawarcia umów) są zawierane zgodnie z procedurą określoną w art. 218 TFUE ich normy są bezpośrednio skuteczne, jeśli spełniają odpowiednie kryteria

Prawo wtórne tworzone przez Instytucje UE na podstawie prawa pierwotnego podział prawa wtórnego: akty ustawodawcze i nieustawodawcze akty ustawodawcze przedmiot: określające istotne elementy danej dziedziny, sposób tworzenia: przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej ( zwykła lub specjalna) generalnie: uchwalane przez PE i Radę na wniosek Komisji akty nieustawodawcze przedmiot: określające elementy inne niż istotne sposób tworzenia: KE, możliwość cofnięcia kompetencji podstawowe formy: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja

Dyrektywa- cechy instrument harmonizacji (rodzaje harmonizacji: pełna, częściowa, minimalna, opcjonalna, dyrektywy nowego podejścia) obowiązki państwa: obowiązek wykonania dyrektywy ( dokonania transpozycji) do końca okresu transpozycji obowiązek prawidłowej implementacji ( kwestia wadliwej implementacji) obowiązek notyfikacji implementacji Komisji przed upływem okresu transpozycji: obowiązek powstrzymania się państwa od działań, które mogłyby narazić na szwank rezultaty dyrektywy

Dyrektywa- stosowanie po upływie okresu transpozycji: prawo wykonujące musi być interpretowane zgodnie z postanowieniami dyrektywy- stosowanie pośrednie (wykładnia zgodna) w przypadku: braku transpozycji lub wadliwej transpozycji możliwe jest stosowanie bezpośrednie, (w grę wchodzi również odpowiedzialność odszkodowawcza państwa) skutek bezpośredni wertykalny incydentalny skutek horyzontalny skutek obiektywny dyrektywy estoppel- sprawa Ratti

Bezpośrednie stosowanie i skuteczność dyrektywy wyprowadzone przez TSUE z wiążącego charakteru dyrektywy i zasady efektywności, okoliczności, iż art. 267 TFUE ( pytanie prejudycjalne) dotyczy wszystkich aktów prawa unijnego sprawa van Duyn państwo członkowskie nie może czerpać korzyści z niewykonania/ nienależytego wykonania dyrektywy w jego stosunkach z jednostkami zastosowanie mają przesłanki bezpośredniej skuteczności (van Gend en Loos) bezpośrednie stosowanie w stosunkach wertykalnych- możliwe bezpośrednie stosowanie w stosunkach horyzontalnych- wyjątkowo co do zasady dyrektywy nie mogą nakładać obowiązków na jednostki ( w przeciwieństwie do przepisów rozporządzeń i Traktatów) szerokie rozumienie „państwa”

Pośrednie stosowanie i skutek pośredni dyrektyw zasada wykładni zgodnej z dyrektywami (van Colson) zasada pokrewna do zasady wykładni zgodnej z prawem unijnym ( ta druga dotyczy całości prawa unijnego) zapewnienie formalnej niesprzeczności i zgodności celów ( cele dyrektywy) „pośredni skutek bezpośredni dyrektyw” spór co do temporalnego zakresu obowiązku- od kiedy sąd pozostaje zobowiązany do stosowania pośredniego- przed, czy dopiero po upływie okresu transpozycji? treść obowiązku: sąd zobowiązany jest o ile jest to możliwe do wykładni przepisów prawa krajowego zgodnie z brzmieniem i celem dyrektywy aby osiągnąć rezultat przez nią przewidziany granice wykładni zgodnej z dyrektywą

Rozporządzenie instrument ujednolicania prawa UE wiążący charakter Art. 288 akapit 2 TFUE: „ Rozporządzenie ma zasięg ogólny i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich” zasięg ogólny- akt powszechnie obowiązujący: może dotyczyć działania Instytucji, organów UE, organów państw członkowskich, jednostek może tworzyć za równo prawa jak obowiązki dla jednostek stanowi część prawa krajowego i jest stosowane bezpośrednio

Rozporządzenie- stosowanie bezpośrednie obowiązywanie- brak potrzeby transpozycji ( lub innej formy recepcji) bezpośrednie stosowanie bezpośrednia skuteczność- możliwość powołania się przez jednostkę przed sądem krajowym bezpośredni skutek