Wielość przestępstw, wielość czynów, wielość zachowań mgr Katarzyna Piątkowska Katedra Prawa Karnego Materialnego

Zbieg przepisów a zbieg przestępstw zbieg przepisów – koncepcja jednoczynowa zbieg przestępstw – koncepcja wieloczynowa jeden czyn – jedno przestępstwo (art. 11 § 1 k.k.) kumulatywny zbieg przepisów stanowi rozwiązanie rzeczywistego zbiegu przepisów na gruncie prawa karnego powszechnego; autorem tego rozwiązania był W. Wolter – zob. art. 10 k.k. z 1969 r.; inne znane rozwiązania rzeczywistego (realnego) zbiegu przepisów to eliminacyjny zbieg przepisów (art. 9 k.w., art. 36 k.k. z 1932 r.) oraz idealny zbieg czynów karalnych jeden czyn – wiele przestępstw – idealny zbieg czynów karalnych (art. 8 k.k.s., art. 10 k.w.) gdy mamy do czynienia z jednym czynem i wielością konkurujących ze sobą do jego oceny przepisów, wówczas stosujemy powszechnie przyjmowane w prawoznawstwie dyrektywy zwane regułami wyłączania wielości ocen (reguła specjalności, reguła konsumpcji, reguła subsydiarności). Jeśli zastosowanie tych reguł nie doprowadzi do redukcji ocen (eliminacji przepisu z uwagi na to, że inny całkowicie oddaje istotę kryminalnego bezprawia), wówczas stosujemy tzw. kumulatywny zbieg przepisów. wiele zachowań może stanowić jeden czyn – czyn ciągły (art. 12 k.k.) właściwy zbieg przestępstw (zbieg wieloczynowy) vs niewłaściwy zbieg przestępstw realny zbieg przestępstw – prowadzi do wymierzenia kary łącznej (art. 85 k.k.) ciąg przestępstw (art. 91 k.k.)

Koncepcja przestępstwa ciągłego art. 58 k.k. z 1969 r.:  W razie skazania za przestępstwo ciągłe, sąd może orzec karę w granicach do najwyższego ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, nie przekraczając jednak granicy danego rodzaju kary. kodeks karny z 1997 r.: czyn ciągły (art. 12) – jednoczynowa koncepcja przestępstwa ciągłego przy jednoczesnej wielości zachowań sprawcy ciąg przestępstw (art. 91) – koncepcja wieloczynowa

Czyn ciągły – art. 12 k.k – jeden czyn dwa lub więcej zachowań krótkie odstępy czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru (wykluczone zachowania nieumyślne!) – to musi być jeden ten sam zamiar, a nie taki sam, odnawialny zamiar przy okazji każdego z zachowań jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste (art. 23 k.c.) – tożsamość pokrzywdzonego konstrukcja art. 12 dopuszcza stosowanie kumulatywnej kwalifikacji odniesionej do całego czynu ciągłego. Konieczność zastosowania w procesie dokonywania kwalifikacji prawnej art. 11 k.k. wystąpi wówczas, gdy każde z zachowań składających się na czyn ciągły samodzielnie wypełnia znamiona innego typu czynu zabronionego i jednocześnie przy dokonywaniu łącznej oceny nie znajdują zastosowania tzw. reguły wyłączania wielości ocen w prawie karnym

Czyn ciągły – art. 12 k.k. „Wymóg popełnienia zachowań w wyniku z góry powziętego zamiaru oraz jednoczynowa koncepcja przestępstwa ciągłego wskazują na to, iż <<krótkie odstępy czasu>> to przedział obejmujący najwyżej kilkanaście dni” (postanowienie SN z dnia 18 września 2003 r., III KK 159/02) „<<Krótki odstęp czasu>> o którym mowa w art. 12 k.k. nie powinien zasadniczo przekraczać kilkunastu dni, chociaż powszechnie przyjmuje się znacznie dłuższe okresy (z wyłączeniem wielomiesięcznych)” (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 26 listopada 2014 r., II AKa 106/14) art. 23 k.c.: Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Czyn ciągły – art. 12 k.k. – koncepcja jednoczynowa -poszczególne zachowania mogą być wykroczeniami, o ile znamiona przestępstwa wyczerpią łącznie – 119 k.w. a 278 § 1 k.k. – tak, by sumując poszczególne zachowania odrębnie wyczerpujące znamiona wykroczenia, „uzbierać” kwotę przewyższającą ¼ minimalnego wynagrodzenia -poszczególne zachowania mogą też wykazywać znikomą społeczną szkodliwość lub w ogóle nie być czynami zabronionymi pod groźbą kary (brane pod uwagę osobno) -dopuszczalna jest różna kwalifikacja prawna zachowań składających się na czyn ciągły Zachowania objęte czynem ciągłym mogą się różnić co do kwalifikacji prawnej i nie muszą wykazywać podobieństwa pod względem sposobu popełnienia

Czyn ciągły – z orzecznictwa „Od strony normatywnej konstrukcja czynu ciągłego z art. 12 k.k. choć składa się z wielu zachowań (elementów), to stanowi konstrukcję jednego czynu przestępnego, co z kolei ma ten skutek, iż prawomocne skazanie za czyn ciągły (art. 12 k.k.) stoi na przeszkodzie, ze względu na treść art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., ponownemu postępowaniu o później ujawnione zachowania, będące elementami tego czynu, które nie były przedmiotem wcześniejszego osądzenia, niezależnie od tego, jak ma się społeczna szkodliwość nowo ujawnionych fragmentów czynu ciągłego do społecznej szkodliwości zachowań uprzednio w ramach tego czynu osądzonych” (wyrok SN z dnia 9 listopada 2017 r., V KK 327/17) „1. Krótkie odstępy czasu nie odnoszą się do pierwszego i ostatniego działania sprawcy, ale do wszystkich zachowań składających się na czyn ciągły. 2. W przypadku przestępstwa stanowiącego czyn ciągły, czas jego popełnienia określa się datą pierwszego i ostatniego zachowania sprawcy, bo one wyznaczają jego ramy czasowe. Nie jest zatem wymagane, by każde zachowanie składające się na czyn ciągły było oznaczane konkretną datą” (wyrok SA w Warszawie z dnia 12 maja 2017 r., II AKa 66/17) „W razie zmiany ustawy w trakcie realizacji czynu ciągłego w sytuacji, gdy pierwsze zachowanie objęte tym czynem popełnione zostało w trakcie obowiązywania ustawy starej, a ostatnie zachowanie popełnione zostało po zmianie ustawy, należy uznać, że cały czyn ciągły popełniony został pod rządami ustawy nowej” (wyrok SN z dnia 14 listopada 2016 r., III K 273/16) „Przestępstwo rozboju ma za przedmiot ochrony oprócz mienia, również nietykalność, wolność, życie i zdrowie człowieka. Są to zgodnie z art. 23 k.c. dobra osobiste, co w myśl art. 12 k.k. przy braku tożsamości pokrzywdzonych wyklucza kwalifikację dwu lub więcej przestępstw z art. 280 k.k. w zw. z art. 12 k.k.” (wyrok SA w Warszawie z dnia 25 maja 2016 r., II AKa 143/16)

Ciąg przestępstw – art. 91 k.k. – wielość czynów krótkie odstępy czasu z wykorzystaniem takiej samej sposobności – chodzi o dodatkowe okoliczności towarzyszące popełnieniu przestępstw; o popełnieniu przestępstw z wykorzystaniem takiej samej sposobności przesądzać może m.in. wykorzystanie przez sprawcę powtarzającego się dogodnego układu warunków zewnętrznych, charakterystyczny układ relacji między sprawcą a pokrzywdzonym, związany z układem warunków lub relacji personalnych sposobu działania sprawcy, wykorzystywanie przez niego takich samych lub podobnych narzędzi itp. dwa lub więcej przestępstw zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw (pojęcie prawomocnego i nieprawomocnego wyroku) konsekwencje: wymierzenie jednej kary określonej w przepisie stanowiącym podstawę jej wymiaru dla każdego z tych przestępstw, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. nie jest wymagana tożsamość kwalifikacji prawnej wszystkich przestępstw wchodzących w skład ciągu przestępstw, ale kara musi zostać orzeczona na podstawie przepisu stanowiącego podstawę jej wymiaru dla każdego z przestępstw wchodzących w skład ciągu przestępstw, np. wchodzić będą do ciągu przestępstwa: X oraz X w zw. z Y, pod warunkiem, że podstawą wymiaru kary za ciąg przestępstw będzie przepis określający typ X ciągiem przestępstw mogą być objęte zarówno zachowania umyślne, jak i nieumyślne, jednakże brzmienie art. 91 § 1 k.k. wyklucza możliwość łączenia w jeden ciąg przestępstw zachowań, z których część realizuje znamiona przestępstwa umyślnego, pozostała zaś część znamiona przestępstwa nieumyślnego.

Jeżeli sprawca w warunkach określonych w art Jeżeli sprawca w warunkach określonych w art. 85 (kara łączna) popełnia dwa lub więcej ciągów przestępstw określonych wart. 91 § 1 k.k. lub ciąg przestępstw oraz inne przestępstwo, sąd orzeka karę łączną, stosując odpowiednio przepisy tego rozdziału. Jeżeli sprawca został skazany dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa należące do ciągu przestępstw określonego w art. 91 § 1 k.k., orzeczona kara łączna nie może przekroczyć górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, przewidzianego w przepisie stanowiącym podstawę wymiaru kary dla każdego z tych przestępstw. Czy możliwe jest jednoczesne wskazanie w kwalifikacji prawnej art. 12 k.k. i art. 91 k.k.? Dlaczego?

Ciąg przestępstw – z orzecznictwa „1. Przy orzekaniu w sprawach o czyny przeciwko mieniu, wobec których kryterium uznania takiego zachowania za przestępstwo lub wykroczenie stanowi określony w k.w. wskaźnik minimalnego wynagrodzenia za pracę, należy mieć na uwadze minimalne wynagrodzenie z daty orzekania w przedmiocie odpowiedzialności karnej za taki czyn, a nie z daty jego popełnienia. 2. Przepis art. 91 § 1 k.k. dotyczy ciągu przestępstw, a nie ciągu przestępstwa i wykroczenia” (wyrok SN z dnia 20 kwietnia 2017 r., II KK 112/17) ”Nie można uznać, że czyny popełnione w odstępie ponad 5 lat dzieli <<krótki odstęp czasu>> w rozumieniu art. 91 § 1 k.k.” (wyrok SA w Szczecinie z dnia 27 października 2016 r., II Aka 123/16) „W przypadku skazania za ciąg przestępstw, w związku z czym istniała podstawa do nadzwyczajnego obostrzenia kary wynikająca z art. 91 § 1 k.k., zastosowanie art. 60 § 3 k.k. nie jest obligatoryjne” (wyrok SA w Gdańsku z dnia 4 października 2016 r., II Aka 271/16) „Instytucję przewidzianą w przepisie art. 91 § 1 k.k., jako instytucję prawa karnego materialnego, przy spełnieniu określonych przesłanek, sąd nie może, lecz ma obowiązek zastosować. Zaniechanie stosowania instytucji prawa karnego materialnego, do respektowania której sąd jest zobowiązany, stanowi więc obrazę, i to zazwyczaj rażącą, prawa materialnego, uzasadniającą ingerencję w zaskarżony wyrok nawet poza granicami wniesionego środka odwoławczego” (wyrok SA w Lublinie z dni 21 października 2014 r., II AKa 22/14)

Niewłaściwy zbieg przestępstw koncepcja wieloczynowa pominięcie niektórych przestępstw przy wymiarze kary przestępstwo główne i przestępstwo satelitarne przestępstwo uprzednio współukarane, np. formy stadialne (art. 13 § 1 k.k w zw. z art. 148 § 1 k.k. - art. 148 § 1 k.k.) przestępstwo następczo współukarane, np. zniszczenie cudzej rzeczy ruchomej uprzednio skradzionej (art. 278 § 1 k.k. – art. 288 k.k.)

Niewłaściwy zbieg przestępstw – z orzecznictwa „Posiadanie prekursora w celu wytworzenia narkotyku może stanowić czyn współukarany uprzedni, pochłonięty przez wytwarzanie narkotyku” (wyrok SA w Warszawie z dnia 9 listopada 2017 r., II Aka 252/17) „Redukcja ocen prawnokarnych, przeprowadzona z punktu widzenia tego, czy jakiś czyn jest, czy też nie jest czynem następczym współukaranym (tak zresztą, jak i redukcja ocen z punktu widzenia ewentualnego stwierdzenia współukaranego czynu uprzedniego), jest zawsze problemem teleologicznym, którego właściwe rozwiązanie może być dokonane nie w formie abstrakcyjnej, lecz z uwzględnieniem realiów konkretnej sprawy” (postanowienie SN z dnia 25 lutego 2002 r., I KZP 1/02) „Czyny współukarane jako wchodzące w zakres prawnej jedności czynu, winny znaleźć odzwierciedlenie w opisie czynu przypisanego oskarżonemu, nie można natomiast dokonywać ich odrębnej samodzielnej oceny prawnej. W wypadku zatem ustalenia, iż jakieś zachowanie sprawcy było integralnie związane z czynem "głównym" za który sprawca zostaje skazany, w sytuacji gdy, co oczywiste stopień społecznej szkodliwości czynu współukaranego jest nieporównywalnie mniejszy niż czynu głównego (co jest jednym z zasadniczych warunków dopuszczalności uznania czynu za współukarany) należy dokonać redukcji ocen prawnokarnych przypisując sprawcy odpowiedzialność za czyn zasadniczy z pominięciem czynu współukaranego” (wyrok SA w Katowicach z dnia 19 maja 2006 r., II Aka 114/06)