Zasada bezpośredniości

Istota zasady Zasada bezpośredniości wyraża się nakazem maksymalnego zbliżenia organu procesowego dokonującego ustaleń faktycznych do przedmiotu udowodnienia – zatem okoliczności istotnych z punktu widzenia zastosowania określonych przepisów prawa materialnego. Procesowe poznanie musi mieć charakter poznania pośredniego, ale zasada bezpośredniości wymaga, aby pośrednikiem w tym poznaniu stawało się jak najmniej ogniw, choć zawsze przynajmniej jedno. (vide wyłączenie sędzie w kpk)

Zasady prawa i procesu Zasada w sensie abstrakcyjnym (opisowym): jako wzorca ukształtowania określonego przedmiotu unormowania, wskazującego sposób rozstrzygnięcia określonej kwestii, wyróżnionej z określonego punktu widzenia Zasada w sensie konkretnym (dyrektywalnym):znajdują uzasadnienie w obowiązujących przepisach, czy to wprost, czy też jako logiczne następstwa obowiązywania innych norm prawnych. W konsekwencji zasada dyrektywalna rozumiana być musi ściśle normatywnie. Postulaty – te elementy zasady w sensie opisowym, jakie nie mają charakteru normatywnego

Definicje zasady bezpośredniości M. Cieślak: ujmuje zasadę w ramach trzech nakazów: sąd powinien opierać się tylko na dowodach, które zostały przeprowadzone na rozprawie sąd powinien zetknąć się bezpośrednio z materiałem dowodowym podstawę ustaleń sądu powinny stanowić przede wszystkim dowody pierwotne przed pochodnymi. S. Waltoś ujmuje zasadę bezpośredniości w ramy dwóch dyrektyw - pierwsza, wyrażająca formalny aspekt zasady, nakazuje organowi procesowemu bezpośredni, osobisty kontakt ze źródłem i środkiem dowodowym, - druga, obejmująca aspekt materialny, nakazuje dokonywanie ustaleń przede wszystkim za pomocą dowodów pierwotnych.

cd zasada bezpośredniości jest dyrektywą odpowiadającą na pytanie, jak tworzyć podstawę ustaleń dowodowych, a nie dyrektywą wskazującą sposób przeprowadzenia dowodów (Z. Doda, A. Gaberle) obejmuje ona dyrektywę prymatu dowodu pierwotnego przed pochodnym 235 kpc nakaz przeprowadzenia postępowania dowodwego przed sądem orzekającym

Zasada bezpośredniości a swobodna ocena dowodów i szybkość procesu W ramach oceny dowodów istotne znaczenie odgrywa zasada bezpośredniości, przede wszystkim chodzi tu o jej aspekt materialny, nakazujący w pierwszej kolejności gromadzenie dowodów pierwotnych Oceniając dowód apriorycznie, organ procesowy dokonuje tego przy uwzględnieniu między innymi charakteru tego dowodu (pierwotny – pochodny) oraz sposobu jego przeprowadzenia. Zasada bezpośredniości stawia wobec organu procesowego szereg wymagań, których spełnienie wiąże się skomplikowaniem postępowania dowodowego, a przez to jego przedłużeniem. Czynności dokonywane w zgodzie z zasadą bezpośredniości są prowadzone najczęściej mimo istnienia protokołów czynności dowodowych już przeprowadzonych, a zatem przy silnej praktycznej presji poprzestania na ich wykorzystaniu. S. Waltoś na tym tle zwracał uwagę, na poczucie marnotrawstwa czasu i wysiłku

Racje zasady bezpośredniości Dowód winien być prowadzony w taki sposób, aby do organu procesowego dodarło maksimum treści składającej się na środek dowodowy, i jednocześnie tak, aby: sama czynność dowodowa i forma jej przeprowadzenia dostarczała informacji na temat dowodu pozwalających na łatwiejszą jego ocenę. istnienie dodatkowych ogniw pośredniczących pomiędzy przedmiotem dowodu, a organem procesowym zniekształca treść dowodu pochodnego pośredni jedynie sposób przeprowadzenia dowodu utrudnia przeprowadzenie jego oceny, co odnosi się przede wszystkim do dowodów osobowych

Obowiązywanie zasady c.d. Art. 235 par. 1 kpc: postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym Art. 323 kpc wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku (por. art. 402 par. 2 i 404 par. 2 kpk)

Obowiązywanie zasady bezpośredniości - Przepisy pozytywnie wyrażające obowiązywanie zasady – art. 174 kpk, art. 93 i art. 410 kpk ? - Przepisy – wyjątki pozwalające na wnioskowanie o obowiązywaniu zasady bezpośredniości – art. 389 i n. - Obowiązywanie zasady bezpośredniości w postępowaniu przygotowawczym: brak normatywnych podstaw.

Cele postępowania przygotowawczego w kontekście zasady gromadzenie informacji i dowodów przydatnych organowi postępowania przygotowawczego i stanowiących podstawę rozstrzygnięć w toku postępowania przygotowawczego utrwalenie przeprowadzonych dowodów w procesowo przewidzianej formie, tak aby możliwe było wykorzystanie zebranego materiału wprost w postępowaniu głównym postępowanie przygotowawcze a w kontekście dowodowej specyfiki orzekania o odpowiedzialności karnej na posiedzeniu i w ramach skróconej rozprawy (art. 387, 388) Wniosek: zasada bezpośredniości w postępowaniu przygotowawczym jest postulatem prakseologicznym.

Wyjątki od zasady bezpośredniości na rozprawie głównej Uzasadnienie istnienia wyjątków: -Brak dowodu pierwotnego (względny i bezwzględny; dowód pierwotny nie istnieje lub nie jest dostępny). -Potrzeba skontrolowania dowodu pierwotnego. -Uproszenie postępowania i jego przyspieszenie. -Dopuszczenie tych dowodów które z istoty są pochodne (np. opinia biegłego) -Ochrona szczególnych wartości w postępowaniu karnym. -Szczególny model postępowania kontrolnego zakładający dokonywanie ustaleń faktycznych przy wykorzystaniu przede wszystkich dowodów pochodnych.

Przesłanki dopuszczalności ujawnienia wyjaśnień w trybie 389 kpk Oskarżony odmawia wyjaśnień – w tym także odmawia odpowiedzi na pytania Oskarżony wyjaśnia, lecz odmiennie niż wyjaśniał poprzednio – zagadnienie znaczenia przesłanki odmienności Oskarżony oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta.

Zakres wyjaśnień podlegających ujawnieniu - Niedopuszczalność ujawnienia protokołów zeznań, nawet na wniosek i za zgodą oskarżonego. Sąd Najwyższy: Odczytanie protokołu zeznań, jakie oskarżony złożył w postępowaniu przygotowawczym w danej sprawie w charakterze świadka, nie jest dopuszczalne nawet wtedy, gdy oskarżony o to wnosi, - zagadnienie wyjaśnień obwinionego i wyjaśnienia innych postępowań przewidzianych przez ustawę. - dopuszczalność ujawniania wyjaśnień w zakresie, w jakim dotyczą one okoliczności odnoszących się poza treść zarzutu przedstawionego podejrzanemu przed przesłuchaniem w danym postępowaniu. Wyrok SN z 7.06. 2007 r. (III KK 389/05), odmiennie Wyrok SA we Wrocłąwiu z 31.08.1994 (II Akr 265/94), kwestia procesowego wykorzystania protokołów wyjaśnień oskarżonego, który następnie zmarł. Dopuszczalność – spór o podstawę prawną.

SN: Zawarte w art. 389 § 1 KPK zezwolenie na odczytywanie wcześniejszych wyjaśnień oskarżonego, o ile zachodzą warunki przewidziane w tym przepisie, pozwala na odczytywanie wyjaśnień złożonych przez oskarżonego (podejrzanego) w postępowaniu przygotowawczym w pełnym zakresie, a więc także w tej ich części, która nie odnosi się bezpośrednio do postawionego wcześniej podejrzanemu zarzutu, pod warunkiem że są to właśnie wyjaśnienia złożone w takim charakterze, tj. takie depozycje, które podał on do protokołu przesłuchania po przedstawieniu mu zarzutów

SA we Wrocławiu Zawarte w art. 334 par. 1 KPK zezwolenie na odczytanie wcześniejszych wyjaśnień dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy te wcześniejsze wyjaśnienia zostały złożone w trybie i na warunkach określonych w KPK. Z tego też powodu nie jest dopuszczalne odczytanie w trybie art. 344 par. 1 KPK wcześniejszych wyjaśnień z postępowania przygotowawczego, w zakresie w jakim oskarżony (podejrzany) przyznał się do innych czynów nie objętych treścią postanowienia o przedstawieniu zarzutów, a także nie zawartych w informacji o treści zarzutów w sytuacji określonej w art. 276 par. 1 KPK.

Przesłanki odczytania protokołów zeznań świadka w post karnym Bezwzględna niemożność bezpośredniego uzyskania zeznań świadka: 1. świadek bezpodstawnie odmawia zeznań, 2. świadek oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta, 3. świadek przebywa za granicą, 4. świadkowi nie można było doręczyć wezwania, 5. świadek nie stawił się na przesłuchanie z powodu niedających się usunąć przeszkód, 6. świadek zmarł, Względne (usuwalne) przeszkody wykluczające bezpośrednie przesłuchanie świadka zachodzą w następujących sytuacjach:

cd Względne (usuwalne) przeszkody wykluczające bezpośrednie przesłuchanie świadka: 1. zaniechanie bezpośredniego przesłuchania ze względów ekonomii procesowej (art. 392), 2. zaniechanie wezwania świadka mającego stwierdzić okoliczności, którym oskarżony nie zaprzeczył (zgodnie z art. 333 § 2), 3. zaniechanie bezpośredniego przesłuchania małoletniego pokrzywdzonego w sprawie o przestępstwa z rozdz XXV i XXVI kk zgodnie z art. 185a oraz świadka małoletniego zgodnie z art. 186, 4. niestawiennictwo świadka wynikające z wynikające z przeszkód zbyt trudnych do usunięcia Przesłanką opierającą się na potrzebie kontroli jest złożenie zeznania odmiennego od złożonego poprzednio.

Specyfika stosowania art. 333 par. 2 i 392 kpk art 392 kpk – brak niezbędności bezpośredniego przesłuchania oceniany przy uwzględnieniu: wagi przedmiotu dowodu stopnia trudności oceny dowodu art. 333 kpk – doniosłość w odniesieniu do przedmiotu udowodnienia nie zaś środka dowodowego

Przedmiot odczytania w art. 391 kpk Dopuszczalność odczytania zeznań zmarłego świadka uprawnionego do skorzystania z prawa do odmowy zeznań Zagadnienie dopuszczalności wykorzystania protokołów zeznań złożonych poza postępowaniem karnym: art. 83 kpa specyfika zeznań z art. 50 kpa (zeznania na piśmie) – ewentualne ujawnienie w trybie art. 393 par. 1 Wyjaśnienia składane przez stronę w ramach rozprawy administracyjnej nie stanowią dowodu i nie są równoważne z przesłuchaniem strony

Wykorzystanie w p. karnym zeznań z procedury cywilnej Dowód z przesłuchania stron w post. cywilnym: art. 304 kpc in fine, zgodnie z którym do dowodu z przesłuchania stron mają zastosowanie odpowiednio przepisy dotyczące świadków Dowodu z przesłuchania stron nie dostarcza tzw. wysłuchanie informacyjne prowadzone w trybie art. 212 kpc Zgodnie z art. 1191 § 1 kpc prawem sądu polubownego jest prowadzenie postępowania dowodowego w tym przesłuchanie świadków. Postępowanie polubowne znajdując swoją pierwotną podstawę w treści kpc (art. 1161 i n.) stanowi w rozumieniu art. 391 kpk inne postępowanie przewidziane przez ustawę.

Wyjątki od zasady bezpośredniości w postępowaniu ponownym w kpk Dopuszczalność poprzestania na ujawnieniu dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie orzeczenia Podstawa ustalenia powyższego zakresu - Sąd odwoławczy w odniesieniu do określonego dowodu przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji może się wypowiedzieć: pozytywnie, stwierdzając, że sposób jego przeprowadzenia nie miał wpływu na uchylenie orzeczenia; negatywnie, stwierdzając, że sposób przeprowadzenia danego dowodu miał związek z uchyleniem zaskarżonego orzeczenia; -nadto może nie wypowiedzieć się wcale, pomijając milczeniem związek danego z dowodu z wyrokiem uchylającym.

cd Dwa poglądy: jedynie wyraźne wskazanie przez sąd odwoławczy braku związku pomiędzy dowodem, a uchyleniem orzeczenia pozwala na ujawnienie tego dowodu z postępowaniu ponownym z pominięciem konieczności bezpośredniego przeprowadzenia Sąd Najwyższy stwierdza że milczenie sądu odwoławczego co do określonego dowodu oznacza brak jego związku z uchyleniem orzeczenia (uchwała ( I KZP 19/01))

Odmienna ocena dowodów przez sąd ad quem a orzekanie reformatoryjne A, Kaftal: kpk dopuszcza dokonywanie ustaleń faktycznych jedynie na podstawie odmiennej oceny przeprowadzonych w pierwszej instancji SN: ograniczał go do sytuacji, w których: „zebrane dowody mają jednoznaczną wymowę, a ich ocena przez sąd pierwszej instancji była oczywiście błędna (V KRN 449/73) SN w wyroku z 8.11.2002: Odmienna ocena w postępowaniu odwoławczym dowodów przeprowadzonych przez sąd I instancji - jeżeli przewód sądowy nie został w tym postępowaniu uzupełniony - dopuszczalna jest tylko wtedy, gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy ma jednoznaczną wymowę, a jego ocena dokonana przez sąd meriti jest błędna w stopniu oczywistym.

cd R. Kmiecik: nie jest możliwa zmiana na niekorzyść oskarżonego ustaleń faktycznych przez sąd ad quem w sytuacji, gdy sąd ten nie prowadzi uzupełniającego postępowania dowodowego, a opiera się jedynie na odmiennej ocenie materiału zgromadzonego przed sądem pierwszej instancji

Orzekanie reformatoryjne w kpc a zasada bezpośredniości Model postępowania apelacyjnego w kpc (art. 382 kpc) SN: Sąd drugiej instancji może dokonać odmiennej oceny dowodów przeprowadzonych przez sąd pierwszej instancji bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, nie narażając się na zarzut naruszenia art. 382 i 235 kpc (II CK 24/04) zob. też: SN : Dokonanie przez sąd drugiej instancji odmiennej – w stosunku do przyjętej przez sąd pierwszej instancji oceny dowodów

cd nie narusza zasady bezpośredniości, chyba że ze względu na szczególne okoliczności zachodziła konieczność ponowienia lub uzupełnienia postępowania dowodowego (III CSK 61/07) Bardziej umiarkowane stanowisko SN: w sytuacji braku jakiejkolwiek oceny dowodów ze strony sądu pierwszej instancji, sąd odwoławczy winien rozważyć, czy bez naruszenia zasady b. może samodzielnie oceny takiej dokonać (V CKN 508/00)

Postępowanie po uchyleniu wyroku kpc Przyczyny uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji (386 kpc): A) Nieważność jako podstawa uchylenia wyroku i zniesienia postępowania w odpowiednim zakresie B) Istnieje podstawa do odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania C) Nierozpoznanie istoty sprawy Zniesienie postępowania może spowodować ponowienie czynności dowodowych. Uchylenie z powodu nierozpoznania istoty sprawy nie rodzi takiego obowiązku.