Zasada demokratycznego państwa prawnego Elementy materialne i formalne

Geneza idei państwa prawnego niemiecki rodowód współczesnej koncepcji państwa prawnego XIX-wieczna koncepcja Rechtsstaat bezpośredni wpływu na praktykę stosowania prawa dopiero wraz z uchwaleniem ustawy zasadniczej RFN z 1949 r.

Geneza idei państwa prawnego Koncepcja państwa prawnego u Kanta (choć tego pojęcia wprost nie używał) koncepcja państwa prawnego ujmowanego materialnie – Robert von Mohl (w pracy z 1832 r.) - zasada wolności człowieka jako zasada naczelna

Założenia koncepcji Rechtsstaat Odrzucenie państwa opartego na dowolności i arbitralności władzy Wykluczenie omnipotencji państwa  kontrola sądów nad rządem i decentralizacja administracji prymat ustawy i zastrzeżenie pewnych materii wyłącznie dla ustawy odpowiedzialność państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy oddzielenie wymiaru sprawiedliwości od administracji niezawisłość i nieusuwalność sędziów

Koncepcja Hansa Kelsena identyczność państwa i prawa tzw. czysta teoria prawa zakładająca, iż istnienie państwa nieprawnego oznaczałoby wyjście poza logikę nauki prawa w dziedzinę ideologii czysto formalne podejście do państwa prawa

Koncepcja rule of law Na kontynencie europejskim koncepcja p.p. rozwijała się pod wpływem koncepcji Rechtsstaat. w kulturze anglosaskiej koncepcja rule of law

Koncepcja rule of law Oparta na 2 zasadach: zasada zwierzchnictwa parlamentu wykluczająca kontrolę konstytucyjności ustaw; parlament nie może wiązać siebie oraz swojego następcy, bezwzględne obowiązywanie chronologicznej reguły kolizyjnej - każdy następny akt parlamentu deroguje sprzeczny z nim akt wcześniejszy – Wlk. Brytania zasada suwerenności prawa

Rule of constitution W USA z końcem XVIII w. rule of law rozumiana jako supremacja konstytucji.

Zasada państwa prawnego w RP po raz pierwszy wprowadzona do polskiego porządku ustrojowego na podstawie noweli do Konstytucji z 29 XII 1989 r. (wówczas art. 1), zasadę tę w niezmienionym kształcie przejęła Mała Konstytucja z 1992 r. polska koncepcja państwa prawnego ukształtowała się pod wpływem koncepcji Rechtsstaat recepcja tej koncepcji do polskiego prawa konstytucyjnego – rola TK

Zasada państwa prawnego w RP Przepis art. 2 Konstytucji RP z 1997 r. zawiera w istocie trzy zasady: zasadę państwa demokratycznego, zasadę państwa prawnego zasadę sprawiedliwości społecznej

- Znaczenie zdpp w okresie transformacji ustrojowej w Polsce – rola TK Tzw. dynamiczna, twórcza wykładnia tej zasady przez TK po 1989r., TK określił katalog niezbędnych przesłanek formalnych i materialnych składających się na standard państwa prawnego, TK uznał zdpp jako zbiorcze wyrażenie szeregu zasad, z których każda może stanowić samoistną podstawę oceny konstytucyjności ustaw lub innych aktów normatywnych.

Znaczenie zdpp w okresie transformacji ustrojowej w Polsce – rola TK zdpp jako odpowiedź na deficyt regulacji konstytucyjnej w okresie 1989 r.-1997 r.: prawo do sądu, prawo do życia (ochrona życia poczętego), prawo do prywatności, tzw. zasady prawidłowej legislacji.

Formalne i materialne elementy państwa prawa Współcześnie istota państwa prawnego spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi (państwo demokratyczne). Elementy formalne akcentują związek prawa z państwem i rolę prawa w państwie.

Elementy formalne koncepcji państwa prawnego prawo w państwie prawnym – prawo powszechnie obowiązujące, ze szczególną rolą ustawy w krajowym systemie źródeł prawa – zasada prymatu ustawy oraz zasada wyłączności ustawy w określonych sprawach (tzw. materie ustawowe) wymóg ustanowienia czytelnej hierarchii źródeł prawa - norma niższego rzędu ma moc wiążącą jedynie gdy jest zgodna z normą wyższego rzędu sfera regulacji stosunków społecznych powinna być zawężona do stosunków, które niezbędnie tego wymagają ze względu na ochronę fundamentalnych praw jednostki – wymóg niezbędności regulacji prawnej

Elementy formalne koncepcji państwa prawnego państwo prawne jest państwem konstytucyjnym – zasada konstytucjonalizmu zasada podziału władz - element zmniejszający ryzyko nadużywania władzy, zwiększa gwarancje ochrony praw i wolności

Elementy formalne koncepcji państwa prawnego dopuszczalność ingerencji w sferę wolności i praw jednostki wyłącznie na podstawie ustawy lub z upoważnienia ustawowego sądowa kontrola władzy wykonawczej

Zasada państwa prawnego a zasada praworządności formalnej Dwa nakazy: nakaz legalizmu nakaz przestrzegania prawa

Zasada legalizmu zasada legalizmu wyrażona została dodatkowo w art. 7 Konstytucji RP „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa” nakaz przestrzegania prawa wyrażony w art. 7 odnosi się zarówno do tworzenia, jak i stosowania

Elementy formalne koncepcji państwa prawnego W państwie prawa istnieje rozbudowany system strukturalnych (materialnych) i formalnych (procesowych) gwarancji przestrzegania prawa, zarówno w sferze stanowienia prawa oraz stosowania.

Elementy formalne koncepcji państwa prawnego Do elementów formalnych państwa prawnego zarówno TK, jak i doktryna zalicza zasady prawidłowej legislacji.

Elementy materialne państwa prawnego Ujęcie materialne akcentuje charakter prawa i sposób jego tworzenia oraz funkcje prawa, a także społecznie akceptowane wartości, które prawo ma urzeczywistniać.

Elementy materialne państwa prawnego D. p. p. to takie, które odzwierciedla społecznie akceptowany system wartości oparty na prawie naturalnym i prawie międzynarodowym gwarancja praw i wolności człowieka i obywatela, zasady przewodnie statusu jednostki, zasada wolności i godności człowieka

Elementy materialne państwa prawnego demokratyczny sposób stanowienia prawa: prawo stanowione przez organ przedstawicielski narodu w drodze demokratycznej procedurze, opartej na jawności dyskusji i niezbędnej złożoności czynności ustawodawczych (zasada trzech czytań)

Elementy materialne państwa prawnego demokratyzm prawa zapewniają także: instytucje demokracji bezpośredniej, głównie referendum, w węższym zakresie metodą zapewnienia zgodności prawa z systemem wartości społecznie akceptowanych jest wykładnia prawa, w tym wykładnia prawa w zgodzie z konstytucją

Elementy materialne państwa prawnego zasada suwerenności narodu zasada pluralizmu politycznego demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych (zasada społeczeństwa obywatelskiego) idea państwa socjalnego oparta na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości

większość zasad państwa prawnego ma charakter postulatywny Charakter zdpp większość zasad państwa prawnego ma charakter postulatywny zasada państwa prawnego jako tzw. norma optymalizacyjna – wymóg dążenia do urzeczywistniania wymogów państwa prawnego w możliwie najwyższym stopniu