Prawne zagadnienia dowodów Dowodzenie w ogólności dr Michał Rusinek

Da mihi factum, dabo tibi ius Ustalenie faktów, jako klucz do stosowania prawa Zakres dowodzenia – fakty istotne („fakt główny”, „podstawa faktyczna roszczenia”) O relewantności faktów rozstrzyga treść norm prawnych

Dowodzenie w ogóle Wykazywanie za pomocą środków dowodowych i ich interpretacji istnienia lub nieistnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia Probabilistyczny charakter poznania procesowego Prawdopodobieństwo graniczące z pewnością jako wymagany standard Warunki: obiektywny (wysokie prawdopodobieństwo) subiektywny (przekonanie)

Fakty mające znaczenie prawne Przedmiot dowodu Fakty mające znaczenie prawne wyjątkowo także treść i obowiązywanie norm (iura novit curia) Postępowanie karne Postępowanie cywilne Postępowanie administracyjne art. 170 § 1 pkt 2 k.p.k. fakt główny, fakty dowodowe, czyli poszlaki fakty procesowe normy techniczne (ale zob. wyrok SN z 12.11.73 r., II KR 285/72), prawo obce, międzynarodowe art. 227 k.p.c.   - faktyczna podstawa roszczenia, w tym: - fakty prawotwórcze - tamujące powstanie prawa - niweczące prawo normy techniczne, prawo obce, zwyczaj, w tym zwyczaj obcy, - zasady doświadczenia (sądy ogólne i wiedza naukowa) - także prejudycjalne wyroki karne – art. 11 k.p.c. art. 75 § 2 k.p.a. - fakty -”stan prawny” (raczej w znaczeniu podmiotowym, ale nie tylko) zob. wyrok NSA/OZ Lublin z 19.02.99 r., SA/Lu 43/98

Co to jest poszlaka? Poszlaka, czyli fakt dowodowy lub uboczny – okoliczność, która nie należy do podstawy faktycznej rozstrzygnięcia (faktu głównego), ale pozwala wnioskować o okolicznościach należących do tej podstawy

Surogaty udowodnienia Postępowanie karne (k.p.k.) Postępowanie cywilne (k.p.c.) Postępowanie administracyjne (k.p.a.) Notoryjność – a) powszechna , b) urzędowa Art. 168. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. To samo dotyczy faktów znanych z urzędu, należy jednak zwrócić na nie uwagę stron. Nie wyłącza to dowodu przeciwnego. Art. 228. § 1. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. § 2. To samo dotyczy faktów znanych sądowi urzędowo, jednakże sąd powinien na rozprawie zwrócić na nie uwagę stron. Art. 77. § 4. Fakty powszechnie znane oraz fakty znane organowi z urzędu nie wymagają dowodu. Fakty znane organowi z urzędu należy zakomunikować stronie. Problemy: rozumienie notoryjności (zob. wyrok SN 9.03.93, WRN 8/93; wyrok SN z dnia 4.05.77 r., IV CR 150/77) wiedza prywatna (pozaprocesowa) organu – UWAGA! oczywistość

cd. Postępowanie karne (k.p.k.) Postępowanie cywilne (k.p.c.) Postępowanie administracyjne (k.p.a.) Domniemania prawne generalnie odrzucone ze względu na prymat zasady prawdy, ale zob. art. 5 § 1 k.p.k. czy domniemania procesowe, np. domniemanie prawidłowości prawomocnego wyroku (res iudicata pro veritate hebetur) Art. 234. Domniemania ustanowione przez prawo (domniemania prawne) wiążą sąd; mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego nie wyłącza. podobnie jak w k.p.k., zob. domniemanie procesowe z art. 76 k.p.a. domniemania wzruszalne (zasada) i niewzruszalne (wyjątek, głównie co do faktów procesowych) domniemania faktyczne Uprawdopodobnienie k.p.k. milczy, ale orzecznictwo wskazuje sytuacje, w których uprawdopodobnienie jest wystarczające Art. 243. Zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu. Istota uprawdopodobnienia – rozluźnienie rygorów dowodzenia w dwóch kierunkach rezygnacja z reguł dowodowych (tzw. dowód swobodny) niższy próg obiektywnego prawdopodobieństwa niż przy udowodnieniu (50% zamiast 99%) cd.

Brak sporu co do faktów, w tym: Surogaty specyficzne dla k.p.c. Postępowanie cywilne (k.p.c.) Brak sporu co do faktów, w tym: a) przyznanie Art. 229. Nie wymagają również dowodu fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości. - z wyjątkami, np. art. 431 k.p.c. dot. spraw małżeńskich - przyznanie – jednostronne oświadczenie wiedzy skierowane do sądu, nie wymaga przyjęcia przez drugą stronę, może być odwołane; nie mylić z uznaniem powództwa, art. 213 § 2! b) niezaprzeczenie Art. 230. Gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane. Art. 233 § 1. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. § 2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu. „sporność” faktów, jako warunek dowodzenia zob. art. 210 § 2 i 221 k.p.c. - strona ma obowiązek wdać się w spór! zawężane przez orzecznictwo (np. wzgląd na postawę strony w procesie, zamiar przeczenia, inne ustalenia faktyczne)

Inicjatywa dowodowa Postępowanie karne (k.p.k.) Postępowanie cywilne (k.p.c.) Post. adm. (k.p.a.) Art. 167. Dowody przeprowadza się na wniosek stron albo z urzędu. proces jest kontradyktoryjny, ale ze względu na zasadę prawdy sąd odpowiada za dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych – konsekwencją jest obowiązek dowodzenia przez sąd, zob. np.: II KK 33/08 por. art. 366 k.p.k. wyjątkowo biegły – zob. art. 202 §2 k.p.k. Art. 232. Strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę. „Przeprowadzenie dowodu nie wskazanego przez stronę jest (…) dopuszczalne tylko w wyjątkowych sytuacjach procesowych oraz musi wypływać z opartego na zobiektywizowanej ocenie przekonania o konieczności jego przeprowadzenia.” (wyrok SN 9.09. 1998, II UKN 182/98; zob. też III CKN 6/96 i V CSK 377/06) k.p.c. zrywa z zasadą odpowiedzialności sądu za wynik postępowania dowodowego! (II UKN 244/98) działanie sądu z urzędu może doprowadzić do naruszenia zasady obiektywizmu i równego traktowania stron (V CKN 175/00) Art. 77. § 1. Organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy. jak w k.p.k., np.: „To na organach administracji spoczywa obowiązek wyjaśnienia wszelkich okoliczności sprawy i ustalenia prawdy w sensie materialnym. Zakres postępowania administracyjnego wyznaczany jest treścią hipotezy normy prawnej mogącej być podstawą wydawanej decyzji.” (II SA/Gd 53/12)

Wniosek dowodowy czyli żądanie przeprowadzenia dowodu w postępowaniu wniosek dowodowy jest oświadczeniem woli, a nie wiedzy żądanie ma być kategoryczne, a nie warunkowe wniosek dowodowy winien zawierać co najmniej: oznaczenie dowodu, tj. źródła i środka dowodowego określenie tezy dowodowej, czyli okoliczności, która ma być wykazana elementy fakultatywne wniosku : sposób przeprowadzenia dowodu (art.. 169 § 1 k.p.k., art.. 236 k.p.c.) brak formalizmu wniosku dowodowego Ocena aprioryczna dowodu, czyli przeprowadzana przed jego przeprowadzeniem – ma na celu ustalenie czy dowód jest przydatny i dopuszczalny w postępowaniu; skutkuje decyzją o dopuszczeniu bądź oddaleniu wniosku dowodowego. Uwaga! Niedopuszczalne jest oddalenie dowodu ze względu na jego nikłą wiarygodność (to materia oceny aposteriorycznej).

Podstawy oddalenia wniosku dowodowego Postępowanie karne (k.p.k.) Postępowanie cywilne (k.p.c.) Postępowanie administracyjne (k.p.a.) Art. 170. § 1. Oddala się wniosek dowodowy, jeżeli: 1)   przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne, 2)   okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy, 3)   dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności, 4)   dowodu nie da się przeprowadzić, 5)   wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania. Art. 217. § 3. Sąd pomija twierdzenia i dowody, jeżeli są powoływane jedynie dla zwłoki lub okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione. art. 227-229 k.p.c. art. 246-247 k.p.c. Art. 78. § 1. Żądanie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu należy uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca znaczenie dla sprawy. § 2. Organ administracji publicznej może nie uwzględnić żądania (§ 1), które nie zostało zgłoszone w toku przeprowadzania dowodów lub w czasie rozprawy, jeżeli żądanie to dotyczy okoliczności już stwierdzonych innymi dowodami, chyba że mają one znaczenie dla sprawy. także art. 75 k.p.a.

Decyzja w przedmiocie wniosku dowód należy dopuścić zawsze, jeśli brak podstaw do oddalenia dopuszczenie dowodu ma formę postanowienia (w k.p.c) lub zarządzenia (w k.p.k.) oddalenie dowodu ma zawsze formę postanowienia zasadniczo decyzje te są niezaskarżalne (przepisy szczególne przewidują niekiedy możliwość wniesienia zażalenia, np. 184 § 5 k.p.k.)

Reasumpcja decyzji dowodowych Postępowanie karne (k.p.k.) Postępowanie cywilne (k.p.c.) Postępowanie administracyjne (k.p.a.) Art. 170. § 4. Oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczeniu dowodu, chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności. także odwrotnie (zob. wyrok SN z 3.10.08 r., III KK 121/08) Art. 240. § 1. Sąd nie jest związany swym postanowieniem dowodowym i może je stosownie do okoliczności uchylić lub zmienić nawet na posiedzeniu niejawnym. Art. 77. § 2. Organ może w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić swoje postanowienie dotyczące przeprowadzenia dowodu.

Prekluzja dowodowa Postępowanie karne (k.p.k.) Postępowanie cywilne (k.p.c.) Postępowanie administracyjne (k.p.a.) Brak! (ewentualne terminy dotyczące wniosków dowodowych są wyłącznie instrukcyjne, np. art. 321 §  5 k.p.k.), Po 1.VII.2015 r. Art. 427 § 3. Odwołujący się może również wskazać nowe fakty lub dowody, jeżeli nie mógł powołać ich w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Art. 217. § 1. Strona może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej. § 2. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich we właściwym czasie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Art. 381 k.p.c. „Sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później.” Art. 78. § 2. Organ administracji publicznej może nie uwzględnić żądania (§ 1), które nie zostało zgłoszone w toku przeprowadzania dowodów lub w czasie rozprawy, jeżeli żądanie to dotyczy okoliczności już stwierdzonych innymi dowodami, chyba że mają one znaczenie dla sprawy. brak prekluzji

Dziękuję!