WIKTORIA GRZONKOWSKA Ślązacy

ETYMOLOGIA NAZWY Nazwa Ślązacy jest związana etymologicznie z nazwą rzeki dzisiaj zwanej Ślęzą i góry dzisiaj nazywanej Ślęża. Góra ta była miejscem kultu od czasów przedhistorycznych. Obie nazwy mające prawdopodobnie źródło przedindoeuropejskie (tzn. przedceltyckie, przedgermańskie i przedsłowiańskie) podobnie jak wiele innych hydronimów w tym regionie Europy. Silingami określono germańskie plemię zamieszkujących ziemie dzisiejszego Śląska w II wieku naszej ery. Ślężanami określono w IX wieku plemię zachodniosłowiańskie z terenu dzisiejszego Dolnego Śląska. Następnie w X wieku nazwę tę przejął cały obszar dorzecza górnej i środkowej Odry. Istnieje również alternatywna Polska etymologia łącząca nazwę Śląska z wyrazem slęg (oznaczający wilgotny, mokry). Polska literatura z XIX i XX wieku, Ślązakami określa autochtoniczną ludność zamieszkującą Śląsk.

HISTORIA ŚLĄZAKÓW Historia Ślązaków sięga czasów sprzed II wojny światowej. Po raz pierwszy publicznie poparł narodowość śląska Jan Gajda 7 kwietnia 1849 w "Odezwie do ludu górnośląskiego". Śląska świadomość narodową tworzyli m.in. Jozef Kożdoń i Śląska Partia Ludowa. Dochodziło do kolejnych prób ustanowienia samodzielnej republiki Górnośląskiej, jednak podczas II wojny światowej i w czasach PRL z przyczyn politycznych nie była możliwa działalność organizacji głoszących odrębność narodową Ślązaków.

16 maja 2012 powstała Rada Górnośląska, zrzeszająca 12 śląskich organizacji, które wystosowały wspólny wniosek do premiera Donalda Tuska o podjęcie rozmów w sprawie prawnego uregulowania kwestii narodowości śląskiej i języka śląskiego oraz zaleca polskiemu rządowi podjęcie dialogu z mniejszością śląską oraz działania dla ochrony jej kultury, języka i tożsamość. Narodowość śląska nie jest uznawana przez żadne państwo. Polski Sąd Najwyższy w 1998 r. i w 2007 r. przyjął, że w powszechnej ocenie społecznej Ślązacy nie są uważani za odrębną grupę narodową. Skargę na postanowienie z 1998 r. odrzucił Europejski Trybunał Praw Człowieka w 2004 r., nie zajmując jednak stanowiska w sprawie istnienia lub nieistnienia narodowości śląskiej.

JĘZYK Ślązacy posługują się dialektem śląskim, uznawanym przez część ludzi za w pełni samodzielny język śląski, oraz językiem polskim, językiem niemieckim i czeskim. Mieszkańcy Dolnego Śląska, do czasu wysiedlenia po II wojnie światowej, posługiwali się także dialektem śląskim języka niemieckiego do dziś używanego w Niemczech, Górnych Łużycach oraz przez Mniejszość Niemiecką w Polsce. Gwara śląska jest bardzo podobna do języka niemieckiego : ajmer – wiadroaszynbecher – popielniczka bajzel - nieporządek, bałaganbajtel – dziecko, chłopiec bifej – kredensbryle – okulary

GEOGRAFIA Ślązacy zamieszkują obecnie głównie tereny Górnego Śląska oraz Niemiec, jednak istnieją również emigracyjne skupiska w USA i całej Europie, głównie zachodniej. W przeszłości Ślązacy zamieszkiwali zarówno Dolny, jak i Górny Śląsk. Po II wojnie światowej, zgodnie z ustaleniami mocarstw w czasie konferencji jałtańskiej, niemieckojęzyczna ludność Śląska (który stał się częścią Polski) została przesiedlona do Niemiec. Na mocy tzw. "Dekretów Beneša " do Niemiec przesiedlono również niemieckojęzycznych mieszkańców Śląska Czeskiego. W wyniku obu tych wydarzeń została wysiedlona prawie cała ludność Dolnego Śląska i znaczna część mieszkańców Górnego Śląska.

OBSZAR ŚLĄSKA DO 1740 R. NA TLE WSPÓŁCZESNEGO PODZIAŁU ADMINISTRACYJNEGO POLSKI

DEMOGRAFIA A NARODOWOŚĆ Zgodnie z wynikami Narodowego Spisu Powszechnego z 2002, narodowość śląską w polskiej części Śląska zadeklarowało osób, w tym 148,5 tyś mieszkańców województwa śląskiego i 24,2 tyś osób w województwie opolskim. Natomiast w czeskim spisie powszechnym z 2001 roku do narodowości śląskiej przyznało się obywateli Czech, głównie mieszkańców kraju śląsko- morawskiego (w spisie z 1991 roku liczba ta wynosiła osób). Wyniki spisów powszechnych nie oddają jednak dokładnie liczby osób faktycznie poczuwających się do narodowości śląskiej, gdyż osoby, które z różnych przyczyn nie brały udziału w spisie powszechnym.

KULTURA I TRADYCJA Kulturę województwa śląskiego cechuje zróżnicowanie, będące efektem przenikania się różnych tradycji kulturowych oraz nowych form wyrazu prezentowanych przez współczesnych twórców. Województwo nasze jest obszarem wielokulturowym, ukształtowanym przez wpływy zamieszkującej go ludności pochodzenia polskiego, niemieckiego, czeskiego oraz żydowskiego (dzieje regionu, zachodzące w nim procesy społeczne są typowe dla regionów przygranicznych). Jest regionem o zróżnicowanych kulturowo obszarach i silnym poczuciu tożsamości etnicznej.

TANIEC LUDOWY Charakterystycznym tańcem ludowym śląska jest Trojak (śl. Trojok). Wykonywany jest w trzyosobowych grupach składających się z jednego tancerza i dwóch tancerek. Taniec dzieli się na dwie części: wolną – metrum ¾ i szybką – metrum 2/4.

STRÓJ LUDOWY Strój kobiecy – podstawowym elementem ubioru kobiecego na Śląsku jest tzw. "oplecek" z "kiecką", oraz gorset z przyszytą do niego spódnicą. Pozostałe części ubioru, takie jak zapaska, kabotek, czepiec i chustka są noszone także przez grupy sąsiednie w podobny sposób. Prostszym elementem stroju kobiecego jest "jakla" – luźny, opadający poniżej stanu kaftan, używany do chwili obecnej.

Strój męski – charakterystyczny jest płaszcz męski z pelerynką. Ze wzrostem zamożności "gazda", czyli gospodarz, zaczął nosić cienką koszulę, zwykle haftowaną. Spodnie nowego kroju, proste buty gospodarz zamienił na fabryczne tzw. "polskie zgrzyboki". Zdobny "bruchik" oraz suty "płaszcz z pelerynką" lub "żupańce" dopełniały ubioru.

GALOWY STRÓJ GÓRNICZY -ŚWIĘTO BARBÓRKI – PATRONKI GÓRNICTWA

GÓRNICTWO Najczęstszym zawodem Ślązaków jest górnictwo, ponieważ na terenie śląska wydobywa się dużo surowców naturalnych (m.in. węgiel kamienny czy miedź). Stąd tak liczne kopalnie: Halemba – Ruda Śląska, Wujek – Katowice, Bielszowice – Ruda Śląska, Murcki Boże Dary – Katowice, Wieczorek – Katowice, Staszic – Katowice, Ziemowit – Lędziny, Piast – Bieruń, Libiąrz – Libiąrz, Sobieski – Jaworzno, Budryk – Ornontowice, Knurów – Knurów, Bobrek – Bytom, Makoszowy – Zabrze, Centrum – Nowy Bytom, Pokój – Ruda Śląska, Wirek – Ruda Śląska. Niestety zawód górnika wiąże się z ryzykiem m.in. wybuchu metanu, zapaleniem pyłu węglowego czy silne tąpnięcia. Górnik za każdym razem, gdy idzie na szychtę modli się przed zjazdem w dół.

KUCHNIA ŚLĄSKA Nie da się ukryć, że to kuchnia śląska miała największy wpływ na kształt obecnej kuchni polskiej. Praca górników była ciężka, dlatego też musieli jeść dania kaloryczne i sycące, z tego też powodu kuchnia śląska bogata jest w dania mięsne i potrawy z ziemniaków. Najbardziej znaną potrawą są kluski śląskie oraz rolady z modrą kapustą. Kuchnia śląska to również różnego rodzaju pieczenie, kotlety i klopsiki oraz placki i zapiekanki ziemniaczane. Każdy kto wybierze się na Śląsk na pewno znajdzie coś dla siebie.

NAUKA Ze Śląska pochodzi 12 noblistów, z czego 11 otrzymało nagrodę Nobla. Na Górnym Śląsku urodziło się 4 noblistów – Otto Stern ( fizyka ), Kurt Alder (chemia), Maria Goeppert-Mayer (fizyka), Konrad Bloch (fizjologia/medycyna). Na Dolnym Śląsku urodziło się 8 noblistów – Paul Ehrlich (fizjologia/medycyna), Gerhart Hauptmann (literatura), Fritz Haber (chemia), Friedrich Bergius (chemia), Max Born (fizyka), Hans Georg Dehmelt (fizyka), Reinhard Selten (ekonomia), Günter Blobel (fizjologia/medycyna).