Administracja Królestwa Polskiego 1815-1914 Historia Administracji Tomasz Resler Zakład Historii Administracji

Rada Najwyższa Tymczasowa Księstwa Warszawskiego Najwyższy organ władzy cywilnej i administracyjnej na terenach okupowanego Księstwa Warszawskiego powołana 1/13 marca 1813 r. przez feldmarszałka Kutuzowa. Złożona z pięciu osób: prezydenta, wiceprezydenta i trzech radców: Wasilij Siergiejewicz Łanskoj (prezydent Rady i generał-gubernator); Nikołaj Nikołajewicz Nowosilcow (wiceprezydent Rady, sprawy policji i zwierzchni nadzór skarbowy); Ludwik Krzysztof von Colomb (skarb); Tomasz Wawrzecki (wojsko i wymiar sprawiedliwości); Ks. Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki (sprawy wewnętrzne); przy Radzie, jako organ doradczy, powołano 10-osobowy Komitet Centralny, po jednym członku powoływały rady departamentowe, w 1814 r., po pierwszej abdykacji Napoleona, powołano dwa Komitety: Komitet Organizacyjny Cywilny i Komitet Organizacyjny Wojskowy, oba organy miały pracować nad przygotowaniem przyszłego ustroju państwa polskiego.

Rząd Tymczasowy i Tymczasowa Rada Stanu Królestwa Polskiego organy powołane we Wiedniu 20 czerwca 1815 r. w miejsce rozwiązanej Rady Najwyższej Tymczasowej, Rząd Tymczasowy: składał się z pięciu namiestników królewskich, tytuł namiestników otrzymali członkowie rozwiązanej Rady Najwyższej Tymczasowej z wyjątkiem zdymisjonowanego von Colomba, w jego miejsce powołano Adama Jerzego Czartoryskiego na stanowisko wiceprezesa, rząd działał kolegialnie, podejmując decyzje większością głosów, przy równości głosów rozstrzygał Prezes, rząd miał wypełniać wszelkie zalecenia cesarskie, miał obsadzać tymczasowo stanowiska administracyjne, miał pracować nad przygotowaniem przyszłej administracji, przy rządzie powołano dwa ministerstwa: spraw wewnętrznych oraz przychodów i skarbu. Powołano również dwa zarządy: spraw wojskowych i sprawiedliwości.

Tymczasowa Rada Stanu Królestwa Polskiego Tymczasowa Rada Stanu składał się z: namiestników Rządu Tymczasowego; 2 prezydujących w ministerstwach; 6 radców stanu; 8 referendarzy stanu; Tryb pracy TRS: obradom przewodniczył jeden z namiestników królewskich; jeden z referendarzy był sekretarzem Rady; Rada zajmowała się jedynie sprawami przekazanymi przez Rząd Tymczasowy; Rząd Tymczasowy i Tymczasowa Rada Stanu przetrwały do czasu nadania konstytucji i powołania konstytucyjnych organów władzy (24 grudnia 1815 r.).

Konstytucja Królestwa Polskiego z 27 listopada 1815 r. 27 listopada 1815 r. Aleksander I podpisał tekst konstytucji, która weszła w życie 24 grudnia 1815 r., tekst konstytucji został opracowany przez kilkuosobowy zespół powołany przez cara z ks. A. J. Czartoryskim, wprowadziła nierozerwalność związku z Rosją., 24 grudnia 1815 r. zakończył działalność Rząd Tymczasowy i rozpoczęły funkcjonowanie konstytucyjne organy państwa, liberalne zasady konstytucyjne, urzędy dla Polaków, polska armia i urzędowy język polski, okres w którym obowiązywała Konstytucja z 24 listopada 1815 r. nazywany jest „okresem konstytucyjnym”.

Zasady ustroju społecznego wg Konstytucji Królestwa Polskiego: prawa polityczne uzyskiwali chrześcijanie, obywatele Królestwa Polskiego; Konstytucja gwarantowała nietykalność osobistą, świętość i nietykalność własności (zakaz konfiskaty mienia), gwarantowała język polski jako urzędowy, dostęp do urzędów tylko Polakom (wyjątek to urząd senatora i namiestnika gwarantowany dla książąt krwi cesarsko-królewskiej), służbę wojskową na terenie królestwa, odbywanie kary więzienia w królestwie, wolność druku czy odrębny budżet, Konstytucja gwarantowała prawa polityczne - czynne i bierne prawo wyborcze, prawo obejmowania urzędów przy zachowaniu cenzusów: majątkowego; wykształcenia; wieku.

Mapa Królestwa Polskiego

Władza królewska (kompetencje ustawodawcze): wg konstytucji Królestwo i Cesarstwo Rosyjskie łączyła unia personalna: dla podkreślenia znaczenia Królestwa Polskiego wprowadzono odrębną koronację, dokonał jej dopiero Mikołaj I w 1829 r. Król posiadał pełnię władzy ustawodawczej i wykonawczej. Uprawnienia z zakresu władzy ustawodawczej: wyłączna inicjatywa ustawodawcza; prawo sankcji ustaw; wydawanie postanowień i statutów organicznych, którymi mógł uzupełniać i zmieniać Konstytucję; mianowanie przewodniczących Izby Poselskiej i Senatu; zwoływanie, odraczanie i zamykanie obrad Sejmu; zwoływanie sejmików i zgromadzeń gminnych; mianowanie senatorów; promulgacja ustaw sejmowych, statutów organicznych i postanowień w "Dzienniku Praw Królestwa Polskiego”, Za akty prawne król nie był odpowiedzialny, ponieważ konstytucja wprowadzała zasadę kontrasygnaty.

Władza królewska (kompetencje wykonawcze): król posiadał pełnię władzy wykonawczej, którą wykonywał przy pomocy Rady Stanu i Namiestnika, monarcha prowadził sprawy zagraniczne, które powierzono rządowi w Petersburgu, kompetencje kreacyjne: powoływał Namiestnika, członków Rady Stanu, senatorów, prezesów komisji wojewódzkich, prezydentów municypalnych, kompetencje nadzorcze w stosunku do Rady Stanu i podległych sobie urzędników.

Władza królewska Aleksander I Godło Królestwa Polskiego 1815-1832

Władza królewska (wg Statutu organicznego z 14/26 lutego 1832 r.) Statut organiczny inkorporował Królestwo Polskie do Cesarstwa, nie znosił Konstytucji, ale wszelkie przepisy sprzeczne ze statutem traciły moc obowiązującą, znoszono odrębną koronację, a jej „następstwo" odpowiadało porządkowi „następstwa tronu cesarstwa Wszechrosji”, obywatele stali się poddanymi carskimi, zniesiono liberalne zapisy konstytucji dotyczące obywateli, zlikwidowano Sejm i wojsko.

Namiestnik (powołanie i kompetencje wg konstytucji) Namiestnik miał być zastępcą króla w Królestwie powoływany przez króla spośród Polaków, wyjątkiem był książę krwi cesarsko-królewskiej, Kompetencje własne i z tytułu zastępstwa monarszego, jedyna kompetencja własna to przedstawianie w podwójnej liczbie kandydatów: na wakujące stanowiska ministrów, radców stanu, referendarzy, wojewodów, kasztelanów, prezesów komisji wojewódzkich etc. Kompetencje z zakresu zastępstwa monarszego: przewodniczenie w Zgromadzeniu Ogólnym Rady Stanu; przewodniczenie w Radzie Administracyjnej; głos stanowczy w Radzie Administracyjnej; prawo wydawania postanowień w Radzie Administracyjnej. W czasie obecności króla władza namiestnika była zawieszona.

Namiestnik (kompetencje wg Postanowienia o władzy namiestnika z 1818 r Kompetencje Namiestnika w 1818 r. zostały rozszerzone: król przekazał mu pełnię władzy wykonawczej i administracyjnej; miał obowiązek wypełniania przepisów ustawy konstytucyjnej, statutów organicznych i innych praw krajowych; miał czuwać nad porządkiem publicznym i nietykalnością członków rządu, w razie potrzeby mógł prosić Naczelnego Wodza o użycie siły. miał prawo powoływania urzędników niedożywotnich. Na stanowisko namiestnika został powołany gen. Józef Zajączek. W 1826 r. gen. Zajączek umarł. Mikołaj I nie zdecydował się na powołanie nowego. Powołał Walentego Sobolewskiego na stanowisko prezesa Rady Stanu, a kompetencje namiestnicze przejęła Rada Administracyjna. Namiestnik gen. Józef Zajączek (1752-1826)

Namiestnik (kompetencje wg Statutu organicznego z 1832 r.) Urząd Namiestnika został reaktywowany wg Statutu organicznego z 1832 r. Kompetencje: potwierdzono kompetencje z konstytucji i postanowienia O władzy namiestnika; utracił prawo przedstawiania kandydatów na urzędy w podwójnej liczbie na rzecz Rady Administracyjnej; posiadał pełnię władzy wojskowej; podporządkowano mu organy stanu wyjątkowego - Audytorium Polowe i stałą Komisję Śledczą. Na stanowisko namiestnika został powołany feldmarszałek Iwan Paskiewicz Erewański.

Namiestnik (Namiestnicy po 1832 r.) Feld. Iwan Paskiewicz- 1831-1856 (w czasie choroby od 1855 r. do śmierci, zastępowany przez Wincentego Krasińskiego), Ks. Michaił Gorczakow- 1856- V 1861 r., p.o. hr. Mikołaj Suchozanet- V 1861-VIII 1861 r., Hr. Karl Lambert- VIII 1861-X 1861 r., Hr. Aleksander Lüders- X 1861- VI 1862 r., Wielki Ks. Konstanty Mikołajewicz- VI 1862- I 1863 r., Hr. Fiodor Berg- I 1863- 1874 r.

I Rada Stanu 1815-1830 (skład Zgromadzenia Ogólnego) Rada Stanu składała się ze Zgromadzenia Ogólnego i Rady Administracyjnej. Skład: Król albo Namiestnik albo Prezes Rady Stanu, Ministrowie - przewodniczący 5 komisji rządowych oraz sekretarz stanu; 10 radców stanu zwyczajnych; 10 referendarzy stanu zwyczajnych; Radcy stanu nadzwyczajni - Prokurator Generalny, Prezes Głównej Izby Obrachunkowej oraz członkowie Trybunału Najwyższego (mieli oni prawo zasiadać i uczestniczyć w głosowaniach w Zgromadzeniu Ogólnym na wezwanie Namiestnika).

I Rada Stanu 1815-1830 (kompetencje) realizowała inicjatywę ustawodawczą króla, oddawała urzędników pod sąd, kontrola nad działalnością ministrów, rozpatrywanie sprawozdań, rachunków, raportów ministrów, udział w wykładni prawa, rozpatrywanie spraw budżetowych (dochodów, wydatków z dóbr narodowych). sądownictwo kompetencyjne (rozpoznawanie sporów o właściwość między organami sądowymi a administracyjnymi), sądownictwo administracyjne - nie zostało zapisane w konstytucji: w II 1816 r. postanowieniem Namiestnika powołano przy Radzie Stanu Delegację Administracyjną złożoną z 6 członków, 5 osób powoływał Namiestnik w Radzie Stanu spośród potrójnej liczby kandydatów przedstawionych przez komisje rządowe sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i policji oraz przychodów i skarbu, prezesem był jeden z senatorów, orzekała ona w sprawach o uchylenie lub zmniejszenie podatków, rozstrzygała spory wynikające z dzierżawy dóbr koronnych i narodowych i z kontraktów zawartych przez władze administracyjne, w 1822 r. Delegację rozwiązano, a kompetencje z zakresu sądownictwa administracyjnego przejęła Rada Stanu.

I Rada Stanu 1815-1830 (Rada Administracyjna ) Rada Administracyjna skład: Król, Namiestnik lub Prezes Rady Stanu, ministrowie - przewodniczący 5 komisji rządowych oraz sekretarz stanu; Komisje Rządowe: Komisja wyznań religijnych i oświecenia publicznego; Komisja przychodów i skarbu; Komisja wojny; Komisja spraw wewnętrznych i policji Komisja sprawiedliwości. Rada była ciałem doradczym dla namiestnika, wykonywała postanowienia królewskie, rozstrzygała sprawy przekraczające kompetencje jednego ministra oraz przygotowywała projekty dla Ogólnego Zgromadzenia Rady Stanu.

II Rada Stanu 1832-1841 (skład i kompetencje) ze składu Rady Stanu wyłączono Radę Administracyjną, RS została podporządkowana Radzie Państwa Cesarstwa, Skład: Namiestnik. 3 dyrektorów komisji rządowych; Kontroler generalny z Izby Obrachunkowej; inne osoby powołane przez cara; Rada Stanu utraciła kompetencje budżetowe na rzecz Rady Administracyjnej, ograniczono kompetencje ustawodawcze ze względu na likwidację Sejmu, Rada Stanu została rozwiązana w 1841 r. ze względu na istnienie Departamentu ds. Królestwa Polskiego w Petersburgu.

III Rada Stanu 1861-1867 (skład) Rada Administracyjna nadal była poza Radą Stanu, Radę Stanu powołano w miejsce Ogólnego Zebrania Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu i Heroldii, Skład: Namiestnik albo inna osoba powołana na stanowisko wiceprezesa Rady; 4 dyrektorów komisji rządowych (spraw wewnętrznych i policji, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, sprawiedliwości, przychodów i skarbu); Kontroler generalny z Izby Obrachunkowej; Radcy stanu; inne osoby powołane przez cara spośród wyższego duchowieństwa, prezesów i członków rad gubernialnych oraz władz Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego; 6 referendarzy i 4 wicereferendarzy.

III Rada Stanu 1861-1867 (kompetencje) opiniowanie aktów prawnych przesłanych przez cara, opiniowanie budżetu dla Królestwa, wykładnia statutów organicznych, rozpatrywanie raportów dyrektorów komisji rządowych oraz kontrolera generalnego z Izby Obrachunkowej, rozpatrywanie skarg na urzędników, w ramach Rady Stanu funkcjonowały cztery wydziały jako organy przygotowujące materiały dla Rady: prawodawczy, sporny, skarbowo-administracyjny oraz próśb i zażaleń, połączone wydziały prawodawczy, sporny i skarbowo-administracyjny tworzyły skład sądzący Rady Stanu, pełnił on funkcję sądu administracyjnego oraz decydował o oddaniu najwyższych urzędników pod sąd.

Królestwo Polskie (administracja terytorialna) Według Konstytucji kraj podzielono na 8 województw, a każdy województwo dzieliło się na 4-7 obwodów. Wszystkich obwodów było 39. Obwody podzielono na gminy miejskie i wiejskie. Województwa: mazowieckie-Warszawa; płockie; augustowskie- Suwałki; podlaskie- Siedlce kaliskie; krakowskie - Miechów , od XII 1816 r. Kielce; sandomierskie- Radom; lubelskie.

Królestwo Polskie (administracja terytorialna: województwa) Organem władzy w województwie była kolegialna komisja wojewódzka, Skład: prezes i 5 komisarzy zasiadających, komisarzy delegowanych do obwodów (4-7) oraz urzędników zawodowych, komplet komisji to prezes i trzech komisarzy, Komisja dzieli się na wydziały kierowane przez komisarzy zasiadających: administracyjny, policji, wojskowego, skarbu, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, W 1818 powstał 6 wydział dóbr i lasów państwowych, W 1821 wydziały połączono: wydział wyznań religijnych z wydziałem administracyjnym, wydział policji z wydziałem wojskowym, wydział skarbu z wydziałem dóbr i lasów państwowych. Kompetencje: zajmowały się wszystkim co „naród i rzecz publiczną obchodzić może”: realizacja uchwał rządu, bezpieczeństwo publiczne, ochrona własności, przedstawianie potrzeb mieszkańców, rozstrzyganie zażaleń na urzędników, sądownictwo administracyjne I instancji,

Królestwo Polskie (administracja terytorialna: obwody) w obwodach władza należała do komisarza delegowanego do obwodu, wykonywał rozkazy i zalecenia komisji wojewódzkiej. w swoich rękach skupiał kompetencje wszystkich wydziałów komisji wojewódzkiej, bez jej zgody nie mógł niczego przedsiębrać, prócz tego miał ścigać przemyt i nadużycia w ekonomiach narodowych, do pomocy posiadał 2 asesorów, sekretarza i personel kancelaryjny, nadzorował również zwierzchności miejskie i wiejskie.

Królestwo Polskie (administracja terytorialna: gminy) w gminach miejskich w 1816 r. ustanowiono zwierzchności miejskie: Skład: prezydent municypalności (powoływany przez Króla) i radni w miastach wojewódzkich; burmistrz (powoływany przez Komisje rządową spraw wewnętrznych i policji) i ławnicy w pozostałych miastach; liczba radnych i ławników nie mogła przekraczać 4. Zwierzchności dzieliły się na wydziały: policyjno-wojenny; skarbowy; administracyjny. we wsiach (co najmniej 10 gospodarstw) zwierzchnością wiejską był wójt. W 1818 r. postanowiono, że wójtem musi być właściciel wsi. Wsie podległe jednemu wójtowi tworzyły gminę wiejską. Pomocnikami wójta byli sołtysi z reguły mianowani przez pana dla każdej wsi. obok kompetencji administracyjnych wójtowie posiadali kompetencje sądowe w drobnych sprawach cywilnych i przestępstwach i wykroczeniach policyjnych.

Królestwo Polskie (administracja terytorialna po 1832 r.) w 1837 r. województwa przemianowano na gubernie. Organem władzy był rząd gubernialny podzielony na trzy wydziały, kierowany przez gubernatora cywilnego: w 1841 zmieniono gubernię krakowską na kielecką; w 1844 zmniejszono liczbę guberni z 8 do 5 poprzez połączenie guberni sandomierskiej i kieleckiej w gubernie radomską, połączenie guberni kaliskiej i mazowieckiej w gubernie warszawską oraz wcielenie guberni podlaskiej do guberni lubelskiej, w 1866 r. powiększono liczbę guberni do 10 (warszawska, kaliska, piotrkowska, radomska, kielecka, lubelska, siedlecka, płocka, łomżyńska, suwalska), w 1912 r. zlikwidowano gubernię siedlecką oraz przeprowadzono reorganizację guberni lubelskiej i powołano gubernię chełmską, w 1915 r. wyłączano ją z Kraju Przywiślańskiego, w 1842 obwody przemianowano na powiaty, organem władzy był naczelnik powiatu kierujący zarządem powiatowym.