Podstawy procesu karnego Postępowanie przygotowawcze

Etapy procesu karnego Postępowanie przygotowawcze Postępowanie sądowe Postępowanie odwoławcze

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE – pierwsze stadium postępowania karnego ukierunkowanie na weryfikację czy przestępstwo zostało popełnione, ujawnienie jego sprawcy oraz zabezpieczenie dowodów przestępstwa umożliwiających sądowi prawidłowe rozstrzygnięcie sprawy.

Cele postępowania przygotowawczego Art. 297 § 1 KPK ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo, wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy, zebranie danych stosownie do art. 213 i 214, wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody, zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.

Funkcje postępowania przygotowawczgo Przygotowawcza- zebranie materiału dowodowego na użytek przyszłej rozprawy sądowej. Profilaktyczna- stworzenie takich warunków, które co najmniej utrudniają ponowne popełnienie przestępstwa przez podejrzanego lub inne osoby. Względnie prejudycjalna – oddziaływanie aktu oskarżenia, postanowienia o umorzeniu i innych rozstrzygnięć zapadających w toku postępowania przygotowawczego na treść decyzji podejmowanych w innych postępowaniach.

Zasady charakteryzujące postępowanie przygotowawcze Zasada działania z urzędu (art. 9 § 1 k.p.k.) Zasada inkwizycyjności (z wyjątkami na rzecz kontradyktoryjności) Zasada tajności (z wyjątkami na rzecz jawności) Zasada legalizmu (art. 10 k.p.k.)

Uczestnicy Organy: Prokurator- dominus litis postępowania przygotowawczego Policja i inne uprawnione organy Sąd- czynności sądowe w post. przyg., np. stosowanie tymczasowego aresztowania Strony: Podejrzany i pokrzywdzony W czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony (art. 299 § 3). UWAGA: Prokurator nie jest jednak stroną postępowania przygotowawczego!

Uczestnicy- strony post. przyg. Pokrzywdzony- osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 § 1 k.p.k.). Podejrzany- osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut z związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (art. 71 § 1 k.p.k.).

Uprawnienia stron w postępowaniu przygotowawczym Uprawnienia stron postępowania przygotowawczego można rozpatrywać w 4 kategoriach: uprawnienia związane z szeroko rozumianym prawem do informacji; prawo złożenia wniosku o przeprowadzenie czynności w postępowaniu przygotowawczym; możliwość wzięcia udziału w czynnościach postępowania przygotowawczego; możliwość zaskarżenia rozstrzygnięć oraz działań lub zaniechań organów procesowych.

Uprawnienia stron w postępowaniu przygotowawczym dostęp do akt postępowania przygotowawczego – art. 156 § 5 k.p.k., art. 157 § 3 k.p.k. – nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, art. 306 § 1b k.p.k. – prawo przejrzenia akt w przypadku złożenia zażalenia na odmowę wszczęcia lub umorzenie postępowania przygotowawczego art. 318 k.p.k. – zapoznanie się z opinią biegłego

Uprawnienia podejrzanego Prawo do żądania przesłuchania w obecności obrońcy (art. 301 k.p.k.), Prawo do pomocy tłumacza (art. 72 k.p.k.), Możliwość złożenia wniosku o końcowe zaznajomienie z materiałami postepowania (art. 321 k.p.k.), Prawo do posiadania obrońcy (art. 77 k.p.k.- jednocześnie może mieć ich maksymalnie 3)

Uprawnienia podejrzanego Oskarżony obowiązany jest także do stawiennictwa na każde wezwanie w toku postępowania karnego (art. 75 § 1 KPK). Musi także zawiadamiać organ prowadzący postępowanie (na każdym jego etapie) o każdej zmianie swojego miejsca zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie, jak również o każdej zmianie danych umożliwiających kontaktowanie się, wskazanych w art. 213 § 1 KPK, o których wie, że są znane organowi prowadzącemu postępowanie.

Uprawnienia podejrzanego Korzystanie z obrońcy niekiedy jest uznawane przez ustawodawcę za obowiązkowe→ obrona obligatoryjna nie ukończył 18 lat (art. 79 § 1 pkt 1 KPK), jest głuchy, niemy lub niewidomy (art. 79 § 1 pkt 2 KPK), zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona; chodzi tu o poczytalność oskarżonego w czasie czynu (tempore criminis) - (art. 79 § 1 pkt 3 KPK),

Uprawnienia podejrzanego zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny; chodzi tu o poczytalność w toku postępowania (tempore procedendo) - (art. 79 § 1 pkt 4 k.p.k.), sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę (art. 79§2 k.p.k.), w postępowaniu przed sądem okręgowym zarzucono mu zbrodnię (art. 80 k.p.k.), nie uwzględniono wniosku oskarżonego o sprowadzenie go na rozprawę odwoławczą (art. 451k.p.k.), postępowanie wznowiono na korzyść oskarżonego i toczy się ono po jego śmierci lub jeśli zachodzi przyczyna zawieszenia postępowania (art. 548 k.p.k.).

Uprawnienia podejrzanego Obrona z urzędu : Oskarżony (podejrzany) zażąda tego należycie wykazując, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 81§1 w zw. z art. 78 § 1 k.p.k.), Oskarżony (podejrzany) zażąda wyznaczenia obrońcy z urzędu w celu dokonania określonej czynności procesowe i wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony z wyboru bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 81§1 w zw. z art. 78 § 1a k.p.k.) oskarżony (podejrzany) nie ma obrońcy z wyboru w warunkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 k.p.k.- obrona obligatoryjna (art. 81 k.p.k.).

Uprawnienia podejrzanego składanie wniosków dowodowych (art. 167 § 1 k.p.k.), w tym wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia (art. 315 § 1 i art. 325a k.p.k.) oraz obecność przy czynnościach dowodowych (art. 175 § 2 k.p.k.), zaskarżanie niekorzystnych decyzji procesowych (np. art. 252 § 1 i 254 § 2, 302 § 2, art. 425 § 1, art. 459 § 1 i 2 k.p.k.).

Formy postępowania przygotowawczego ŚLEDZTWO Zarezerwowane dla spraw o wyższym ciężarze gatunkowym lub bardziej skomplikowanych oraz ze względu na osobę, którą podejrzewa się o popełnienie przestępstwa. DOCHODZENIE Uproszczona i mniej sformalizowana forma postępowania przygotowawczego. Prowadzi się w sprawach o niższym (lżejszym) ciężarze gatunkowym.

Śledztwo (art. 309) Dochodzenie (art. 325b) Śledztwo obligatoryjne: w sprawach, których rozpoznanie w I instancji należy do właściwości sądu okręgowego zbrodnie i występki wskazane w art. 25 § 1 o występki – gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, AW, SKW, SWW, Służby Celnej lub CBA o występki – gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, ŻW, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych o występkI, w których nie prowadzi się dochodzenia Śledztwo fakultatywne: w sprawach o występku, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego: zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200.000 zł dochodzenia nie prowadzi się jednak w sprawach o przestępstwa wskazane w art. 325b § 2 m.in. art. 155, 156 § 2, 157a § 1, 168, k.k., w sprawach o przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (z wyjątkiem art. 297 i 300 k.k.) oraz przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi przewidziane w art. 159, 254a i 262 § 2 k.k. przewidziane w art. 279 § 1, 286 § 1 i 2 k.k. oraz w art. 289 § 2 k.k., jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200.000 zł

Formy postępowania przygotowawczego ŚLEDZTWO termin: podstawowy: powinno zostać ukończone w ciągu 3 miesięcy (art. 310 k.p.k.) Organy: co do zasady prowadzi je prokurator, ale może je powierzyć do prowadzenia w całości lub w określonym zakresie Policji, lub też dokonanie poszczególnych czynności śledztwa (art. 311 k.p.k.)

Formy postępowania przygotowawczego DOCHODZENIE Termin podstawowy: powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy (art. 325i k.p.k.) Organy: prowadzi je Policja lub inne uprawnione organy (art. 312 k.p.k.- np. CBA, ABW), chyba że prowadzi je prokurator

Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym Prokurator w zakresie w jakim nie prowadzi postępowania przygotowawczego, sprawuje nadzór nad jego przebiegiem (art. 326 § 1 k.p.k.). Z tytułu sprawowanego nadzoru (art. 326 § 3 k.p.k.) prokurator może: zaznajamiać się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie, wskazywać kierunki postępowania oraz wydawać co do tego zarządzenia, żądać przedstawienia materiałów zebranych w toku postępowania, uczestniczyć w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie, osobiście je przeprowadzać albo przejąć sprawę do swego prowadzenia, wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia, zmieniać i uchylać postanowienia i zarządzenia.

Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym Trzy płaszczyzny ingerencji sądu w postępowaniu przygotowawczym: przeprowadzanie czynności dowodowych przewidzianych w ustawie, np. przesłuchanie w charakterze świadka osoby, która w chwili przesłuchania nie ukończyła 15 lat podejmowanie określonych rozstrzygnięć wykraczających poza kompetencje prokuratora, np. zastosowanie tymczasowego aresztowania rozpoznawanie zażaleń na decyzje prokuratora.

Przebieg postępowania przygotowawczego

Przebieg postępowania przygotowawczego Postępowanie karne bierze swój początek, gdy organy ścigania uzyskają informację o możliwości popełnienia przestępstwa. Źródła informacji o przestępstwie: informacje własne organów ścigania uzyskane w toku: czynności administracyjno-porządkowych, np. patrole ulic, rutynowe i planowane kontrole pojazdów, czynności operacyjno-rozpoznawczych, np. poprzez wykorzystanie podsłuchu przedprocesowego, innych prowadzonych postępowań karnych, informacje uzyskane z innych źródeł, tj. poprzez: zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, środki masowego przekazu, anonimy.

Przebieg postępowania przygotowawczego ZAWIADOMIENIE O PRZESTĘPSTWIE Społeczny obowiązek zawiadomienia→ art. 304 § 1 k.p.k. dotyczy przestępstw ściganych z urzędu, jego niedopełnienie nie wiąże się jednak z żadną sankcją karną. Prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie→ art. 240 k.k. i art. 304 § 2 k.p.k. niezawiadomienie podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat.

Przebieg postępowania przygotowawczego Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa: forma: pisemna lub ustna konieczność sporządzenia protokołu w przypadku złożenia ustnego zawiadomienia (art. 143 § 1 pkt 1 k.p.k.), sporządzenie wspólnego protokołu z zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa oraz przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej (art. 304a k.p.k.); można w nim zamieścić również wniosek o ściganie, może je złożyć każda osoba.

Przebieg postępowania przygotowawczego konieczność utajniania danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków, co dotyczy zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa (art. 148a KPK w zw. z art. 304 § 1 KPK), dane te zamieszcza się w załączniku do protokołu, który pozostaje dostępny wyłącznie dla organu prowadzącego postępowanie,.

Przebieg postępowania przygotowawczego Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia śledztwa (art. 305 § 1 k.p.k.), Wyjątki od powyższej zasady: konieczność weryfikacji informacji o możliwości popełnienia przestępstwa → czynności sprawdzające (art. 307 k.p.k.) konieczność natychmiastowego zabezpieczenia śladów przestępstwa → czynności w niezbędnym zakresie (art. 308 k.p.k.)

Przebieg postępowania przygotowawczego Czynności sprawdzające: Art. 307 k.p.k. Cel czynności sprawdzających → weryfikacja informacji o możliwości popełnienia przestępstwa pochodzących z własnych informacji oraz złożonego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Czas trwania czynności sprawdzających wynosi maksymalnie 30 dni. Okresu czynności sprawdzających nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego. W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania protokołu, z wyjątkiem przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie oraz przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej.

Przebieg postępowania przygotowawczego Czynności w niezbędnym zakresie: okoliczności popełnienia czynu wymagają natychmiastowego podjęcia czynności w wypadkach niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem (art. 308 § 1 k.p.k.), można przeprowadzać dowolne czynności procesowe, w tym wymagające spisania protokołu, czas trwania: maksymalnie 5 dni, które są wliczane do czasu trwania postępowania przygotowawczego,

Przebieg postępowania przygotowawczego na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub umorzeniu śledztwa przysługuje zażalenie, Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.

Fazy postępowania przygotowawczego in rem in personam Postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub przesłuchanie w charakterze podejrzanego

Przedstawienie zarzutów od momentu wszczęcia postępowanie przygotowawcze toczy się w sprawie (in rem) ustalenie sprawcy→ skierowanie postępowania przeciwko osobie (in personam) przedstawienie zarzutów→ osoba podejrzana staje się podejrzanym

Przedstawienie zarzutów Czynność przedstawienia zarzutów składa się z 4 etapów: Sporządzenia postanowienia Ogłoszenia go podejrzanemu Pouczenia go o prawach i obowiązkach Przesłuchania go

Przedstawienie zarzutów Przedstawienie zarzutów powinno nastąpić, jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba (art. 313 § 1 k.p.k.), Wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów jest konieczną przesłanką zastosowania środków zapobiegawczych.

Czynności związane z zakończeniem postępowania przygotowawczego Zaznajomienie z aktami postępowania przygotowawczego podejrzanego i obrońcy Czynność fakultatywna; Na wniosek uprawnionego podmiotu Nie przeprowadza się w przypadku umorzenia postępowania Wydanie postanowienia o zamknięciu postępowania przygotowawczego

Czynności związane z zakończeniem postępowania przygotowawczego Art. 321 § 5  Jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa, wydaje się postanowienie o jego zamknięciu. Postanowienie o zamknięciu śledztwa wydaje prokurator. Od tej daty liczony jest termin do sporządzenia aktu oskarżenia. Wydanie tego postanowienia nie jest konieczne, jeżeli: Postępowanie jest umarzane – art. 322 § 1 W dochodzeniu – chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany O wydaniu postanowienia o zamknięciu śledztwa zawiadamia się podejrzanego i jego obrońcę.

Subsydiarny akt oskarżenia Art. 55 § 1 W razie powtórnego wydania postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Termin prekluzyjny ma charakter gwarancyjny dla domniemanego sprawcy przestępstwa Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez pełnomocnika. Warunki formalne subsydiarnego aktu oskarżenia – art. 332 i 333 § 1 Pokrzywdzony może złożyć wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu, który sporządzi akt oskarżenia

Subsydiarny akt oskarżenia – procedura wnoszenia Postanowienie o umorzeniu/odmowie wszczęcia Zażalenie  zaskarżenie postanowienia przez pokrzywdzonego Sąd uchyla postanowienie o umorzeniu/odmowie wszczęcia Prokurator nadal nie widzi podstaw do wniesienia aktu oskarżenia Pokrzywdzony może w terminie 1 miesiąca od doręczenia powtórnego postanowienia o umorzeniu/odmowie wszczęcia wnieść akt oskarżenia

Skierowanie sprawy do sądu Podstawową formą jest wniesienie przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia Inne skargi to: Wniesienie wniosku z art. 335 § 1 (samoistny wniosek o skazanie bez rozprawy) Wniesienie wniosku o warunkowe umorzenie postępowania Wniesienie wniosku o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających Wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym

Akt oskarżenia w ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa lub od dnia otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję i wnosi go do sądu gdy podejrzany jest tymczasowo aresztowany- akt oskarżenia wnosi się w terminie 7 dni

Akt oskarżenia Warunki formalne  119 + 332 + 333 k.p.k. Do aktu oskarżenia należy dołączyć uzasadnienie, gdzie wskazuje się fakty i dowody, na których opiera się oskarżenie oraz podstawę prawną oskarżenia a także – okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swojej obronie. W dochodzeniu – uzasadnienie aktu oskarżenia fakultatywne

Skazanie bez przeprowadzenia rozprawy Do aktu oskarżenia można dołączyć wniosek z art. 335 § 2 – wniosek o skazanie bez rozprawy. Prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających też prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. Przesłanki: okoliczności popełnienia przestępstwa i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości, oświadczenia dowodowe złożone przez oskarżonego nie są sprzeczne z dokonanymi ustaleniami, postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte.

Skazanie bez przeprowadzenia rozprawy Samoistny wniosek o skazanie bez rozprawy (zamiast aktu oskarżenia) Przesłanki (art. 335 § 1 k.p.k.): oskarżony przyznaje się do winy w świetle jego wyjaśnień okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, jego postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte, można zaniechać przeprowadzenia dalszych czynności.