Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

UKŁAD ODDECHOWY

ODDYCHANIE Jest jedną z najważniejszych czynności organizmów i podstawowym przejawem życia Człowiek potrzebuje tlenu do przeprowadzenia utlenienia wewnątrzkomórkowego – dlatego gaz ten musi zostać dostarczony z zewnątrz, ze środowiska Dwutlenek węgla, powstający w wyniku przemian zachodzących w komórkach, musi zostać usunięty na zewnątrz Taka wymiana gazowa między organizmem a otoczeniem nazywana jest ODDYCHANIEM

BUDOWA UKŁADU ODDECHOWEGO W skład układu oddechowego wchodzą: 1)Górne drogi oddechowe: Jama nosowa Gardło Krtań 3)płuca 2)Dolne drogi oddechowe: Tchawica Oskrzela

Układ oddechowy Jama nosowa Krtań Oskrzele prawe Oskrzeliki Gardło Tchawica Płuca Przepona

Jama nosowa Jest to pierwszy odcinek dróg oddechowych Podzielona jest na dwie połowy przegrodą nosa zbudowaną z kości i chrząstki Wyścielona jest nabłonkiem jednowarstwowym wielorzędowym z licznymi komórkami śluzowymi W niej znajduje się także urzęsiony nabłonek węchowy, tworzący pole węchowe. Ma ono zaledwie 5 cm2 powierzchni,ale mimo tego człowiek może rozróżnić kilka tysięcy różnych zapachów Funkcją jamy nosowej jest ogrzewanie, nawilżanie i oczyszczanie z kurzu, bakterii i innych zanieczyszczeń powietrza, które przez nie przepływa

Gardło Odcinek w którym krzyżują się drogi oddechowe i pokarmowe Jama gardła dzieli się na: - część górną – nosową(1), która łączy się z jamą nosową - część środkową – ustną(2) - część dolną – krtaniową (3)

Krtań Narząd zbudowany z 9 chrząstek, połączonych ze sobą więzadłami i mięśniami Jedna z chrząstek – nagłośnia – zamyka wejście do krtani w czasie połykania pokarmu, co zabezpiecza drogi oddechowe przed niepożądanym wniknięciem do nich cząstek pokarmowych Inna z chrząstek – chrząstka tarczowata – silniej rozwinięta u mężczyzn nazywana jest jabłkiem Adama Krtań jest narządem głosotwórczym

Krtań – jako narząd głosotwórczy Wewnątrz krtani, pomiędzy chrząstkami (1) rozpięte są fałdy (struny) głosowe(2). Ograniczają one przestrzeń zwaną głośnią(3) – jest to właściwy aparat głosowy. Struny mogą się przemieszczać, powodując powiększanie lub wycieśnianie szpary głośni Szpara głośni szeroka – przechodzące powietrze nie powoduje powstawania dźwięku Przy wąskiej szparze głosowej, przechodzące przez nią powietrze powoduje drgania strun głosowych i powstawanie dźwięku

Tchawica Ma kształt rury o dużej sprężystości Ściana tchawicy zbudowana jest z chrzęstnych pierścieni, o kształcie podkowy Wewnątrz wysłana jest błoną śluzową pokrytą nabłonkiem z rzęskami, dzięki czemu przepływające powietrze jest oczyszczane z zanieczyszczeń W klatce piersiowej tchawica rozgałęzia się na dwa oskrzela

Oskrzela Są naturalnym przedłużeniem tchawicy Zbudowane podobnie jak tchawica z podkowiastych chrząstek Wyróżniamy dwa oskrzela główne, które rozgałęziają się na oskrzeliki o coraz mniejszej średnicy tworząc drzewo oskrzelowe Najdrobniejsze z oskrzelików zakończone są pęcherzykami płucnymi

Płuca - pęcherzykowe - zbudowane z płatów (prawe - 3 płaty, lewe –2 płaty) -         oskrzela główne rozgałęziają się na coraz drobniejsze oskrzeliki, które zakończone są pęcherzykami płucnymi - oplecionymi siecią naczyń włosowatych (gdzie zachodzi właściwa wymiana gazowa)         Zamknięte są w jamie opłucnej, której wilgotna powierzchnia zmniejsza tarcie między płucami a klatką podczas oddychania

Mechanizm oddychania Wdech Faza czynna oddechu - biorą w niej udział mięśnie międzyżebrowe i przepona. Podczas wdechu płuca zwiększają swoją objętość i tworzy się podciśnienie, które zasysa powietrze. Mięśnie międzyżebrowe kurczą się, żebra unoszą się do góry, przepona obniża się, ciśnienie spada i powietrze dostaje się do płuc. Wydech Faza bierna - jest to usuwanie "zużytego" powietrza bogatego w dwutlenek węgla. Podczas wydechu następuje rozluźnienie przepony (unosi się) oraz mięśni oddechowych klatki piersiowej. Zmniejszanie objętości płuc wytwarza lekkie nadciśnienie, które wyciska powietrze z płuc.

Mechanizm wymiany gazowej 1 – płuco 2 – przepona 3 – mięśnie międzyżebrowe

Skład powietrza wdychanego i wydychanego

Jak udowodnić, że w wydychanym powietrzu znajduje się dwutlenek węgla ? Obecność dwutlenku węgla można wykryć za pomocą wody wapiennej(Ca(OH)2 ). W zetknięciu się wody wapiennej z dwutlenkiem węgla następuje reakcja: CO2 + Ca(OH)2 → H2O + CaCO3 Wytrącenie się węglanu wapnia powoduje zmętnienie wody wapiennej.

Objętość oddechowa, objętość powietrza wciąganego do dróg oddechowych w czasie jednego wdechu (w czasie spokojnego oddychania); u dorosłego człowieka ok. 500 cm3. Objętość zalegająca, objętość powietrza pozostającego w drogach oddechowych i pęcherzykach płucnych po maksymalnym wydechu ( około 1200 cm3) Objętość zapasowa, objętość powietrza usunięta podczas pogłębionego wydechu – około 1200 cm3 Objętość uzupełniająca, dodatkowa objętość powietrza, która dostaje się do płuc podczas pogłębionego wdechu ( około 2500 cm3) Pojemność życiowa płuc – objętość powietrza wymieniana pomiędzy stanem najgłębszego wdechu i wydechu (około 4200 cm3) Całkowita pojemność płuc = pojemność życiowa + zalegająca

W spoczynku człowiek wykonuje około 16 oddechów na minutę W spoczynku człowiek wykonuje około 16 oddechów na minutę. W czasie wysiłku wartość ta może wzrosnąć prawie 20 razy Spirometr, przyrząd służący do pomiarów objętości oddechowej płuc (pojemności życiowej płuc) oraz do wykreślania spirogramu, który ma duże znaczenie diagnostyczne w schorzeniach dróg oddechowych. Za regulację pracy układu oddechowego odpowiedzialny jest ośrodek oddechowy zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym Głównym czynnikiem powodującym przyśpieszenie wentylacji jest wzrost stężenia dwutlenku węgla we krwi

Choroby układu oddechowego Choroby infekcyjne: Nieżyt nosa Przeziębienie Zapalenie krtani Zapalenie oskrzeli i płuc Gruźlica Grypa Choroby nowotworowe: Rak krtani, płuc Choroby zawodowe: Pylica płuc Azbestoza

Nieżyt nosa – choroba wirusowa szerząca się drogą kropelkową Zapobieganie: unikanie kontaktów z chorymi, Objawy: kichanie, drapanie w nosie i gardle, wyciek płynnej wydzieliny z nosa, osłabienie, ból głowy Grypa – choroba wirusowa wywołująca okresowo epidemie czyli masowe fale zachorowań Zapobieganie: szczepionka, unikanie kontaktów z chorymi Objawy: chrypka, suchy kaszel, gorączka, bóle głowy, mięśni, stawów Zapalenie płuc – wszelkie zmiany miąższu tkanki płucnej Czynniki wywołujące: bakterie – dwoinki, paciorkowce Objawy – ból w klatce piersiowej, gorączka, kaszel połączony z odpluwaniem Gruźlica – choroba zakaźna wywoływana przez prątek gruźlicy, należy do chorób społecznych Zapobieganie: izolowanie chorych, szczepienia, eliminowanie bydła chorego na gruźlicę, higiena Objawy: ból w klatce piersiowej, krwioplucie oraz kaszel

Układ oddechowy a palenie papierosów Płuca zdrowego człowieka Płuca palacza

Literatura: Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa Lewiński W, 2001. Biologia 2. Operon Opracowała: Katarzyna Szymura