LIBERALIZM (łac. – liber - wolny) Doktryna liberalizmu powstała na przełomie XVII i XVIII wieku; Powstała na skutek zatoczenia szerokich kręgów poza granicami najwyższych warstw społecznych. Przenikała coraz bardziej w poglądy średniej warstwy społeczeństwa; Na skutek silnych nastrojów przeciw nieograniczoności władzy króla, poddano krytyce despotycznych władców i arystokrację, ośmieszano szlachectwo, a na dalszy plan stawiano kult religii; Doktryna liberalna powstała pod wpływem epoki oświecenia, która zakładała panowanie rozumu, co prowadziło do kultu utylitaryzmu; Postulaty liberalizmu wywodzące się z oświecenia prezentowały interesy oraz ambicje przede wszystkim mieszczaństwa. Dlatego też wiek XVIII przyniósł rozrost form kapitalistycznych w większości krajów Europy.

Cechy charakterystyczne doktryn liberalnych Wolność – eliminacja narzucania władzy absolutnej w stosunku do jednostki, jednostka ma prawo swobodnie kierować swoją działalnością w sferze osobistej jak też gospodarczej (antyfeudalizm, antykolektywizm) Racjonalizm – wiara w nieograniczoną zdolność rozumu ludzkiego w kwestii umiejętności poznawczych (dlatego też realizuje się postęp na płaszczyźnie wszystkich dziedzin) Indywidualizm

LIBERALIZM POLITYCZNY John Locke (1632 – 1704) Prekursor liberalizmu Filozof, pisarz polityczny, teoretyk utylitaryzmu Twórca umowy społecznej, której podstawy wyznaczał utylitaryzm (jednostki rezygnują ze stanu natury w celu utrzymania praw do życia – wolności i mienia. Dlatego też, powołują społeczeństwo, a następnie powstaje rząd na skutek umowy społeczeństwa z władzą.

Konsekwencją umowy społecznej u J Konsekwencją umowy społecznej u J. Locka jest przede wszystkim uzyskanie przez człowieka prawa do skuteczniejszej ochrony najważniejszego z naturalnych praw – prawa własności. Własność prywatna według J. Locka to symbol pracowitości, źródło bogactwa oraz najwyższa wartość człowieka. Utylitaryzm J. Locka prowadził ku sformułowaniu podstawowych postulatów liberalizmu, a przede wszystkim zasady indywidualizmu oraz leseferyzmu (wolności jednostki od państwa)

- John Locke ograniczył funkcję państwa do zabezpieczania podstawowych wartości (życia oraz własności obywateli); - Zakaz ingerencji państwa w sferę produkcji, życia społecznego (także religijnego); - Autonomia partii politycznych, korporacji, stowarzyszeń spółek oraz przedsiębiorstw; - Uważał, że należy zredukować do minimum niebezpieczeństwo tyranii. Dlatego też wzorem rządu powinna być monarchia umiarkowana, w której władza uległaby podziałowi na: -władzę ustawodawczą (dwuizbowy parlament), chroniący klasy mieszczańskie i szlacheckie); - władzę wykonawczą (rządzenie oraz wymiar sprawiedliwości); - władzę federacyjną (polityka zagraniczna)

LIBERALIZM GOSPODARCZY Adam Smith (1723-1790) Szkocki myśliciel, profesor Uniwersytetów Brytyjskich, jeden z twórców szkoły klasycznej w ekonomii. Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów – dzieło A. Smitha, uznane za fundament ekonomii systemy kapitalistycznego oraz reprezentatywny wykład o liberalizmie gospodarczym

-Adam Smith postrzegał człowieka w aspekcie indywiduum homo oeconomicus kierującego się w swoim postępowaniu zasadą zysku; - Społeczeństwo to zespół swobodnie połączonych jednostek, a państwo powstaje spontanicznie pod wpływem różnorodnych wzajemnie układających się stosunków międzyludzkich; - Gospodarką rządzą ekonomiczne prawa obiektywne, a wszelka wartość stanowi rezultat produkcyjnej pracy ludzkiej; - Praca stanowi źródło bogactwa, niezależnie od sektora produkcji; - Wolna konkurencja stanowi najpewniejszą ochronę praw jednostki.

Według Adama Smitha podstawową rolą państwa jest zapewnienie działania reguł, które rządzą gospodarką. Państwo nie może ingerować w gospodarkę, pomimo, że usytuowane jest ponad jednostką. Państwo jako stróż naturalnego porządku oraz naturalnych praw jednostek może wkraczać w sferę tych stosunków jedynie w dwóch przypadkach (kiedy jednostki same zwrócą się do władzy z prośbą o interwencję bądź w sytuacji zakłócenia publicznego ładu)

RADYKALIZM POLITYCZNY I FILOZOFICZNY Jeremy Bentham (1748 – 1832) Twórca teorii etycznej opartej na założeniach sensualistycznych, hedonistycznych oraz utylitarystycznych. Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa

Doktryna utylitaryzmu J Doktryna utylitaryzmu J. Benthama - Przyjemność stanowi kategorie etyczną, a przyjemne doznania utożsamiane są z dobrem, zatem są użyteczne; - Dążenie do przyjemności jest nakazem etycznym, stanowiącym kierunek ku stworzeniu powszechnej szczęśliwości społeczeństwa; - Każdy człowiek liczy się tak samo, nikt nie jest uprzywilejowany, a społeczność przenika wzajemna życzliwość; - Pochwała dla egoizmu jednostki przynoszącego istotną korzyść ogółowi.

Doktryna etyczna J. Benthama wiązała się poglądami na ustrój oraz zadania państwa - wyznawał atomizm społeczny (społeczeństwo jest rzekomym ciałem złożonym z indywidualnych osób) - zarówno państwo jak i jednostki dążą do osiągnięcia korzyści – przyjemności, dlatego też aby uniknąć konfliktów pomiędzy interesami należy ustanowić odpowiedni ustrój jakim jest demokracja; - istnienie organów państwa jak też ich działanie powinno być wyznaczane względami utylitaryzmu; - Bentham uznawał prawo państwa do podejmowania pozytywnych zadań mających na celu ochronę życia i mienia obywateli oraz likwidację dysproporcji majątkowych.

LIBERALIZM KLASYCZNY Benjamin Constant (1767-1830) Koncepcja wolności zawarta w broszurze O wolności starożytnych w porównaniu z wolnością współczesnych Polemika z koncepcją suwerenności J.J. Rousseau

Władza prawodawcza, niezależnie od kogo jest sprawowana powinna pochodzić z wyboru dokonanego przez ogół obywateli; Prawa osobiste obywateli stanowią wolność, zaś jej gwarancją są prawa polityczne; Wolność ludzi związana jest ze swobodnym korzystaniem z własności prywatnej.

Aspekty wolności w doktrynie B Aspekty wolności w doktrynie B. Constanta - prawo do posiadania własności jako jedno z praw podstawowych; - prawo jednostki do posiadania sfery prywatnej, która warunkuje istnienie sfery – wolności publicznej; - prawo do samorealizacji. Dla B. Constanta najważniejszą swobodą nadaną człowiekowi jest wolność wypowiedzi, a szczególnie wolności prasy. B. Constant wyróżnił także nieograniczone prawo do poszukiwania prawdy.

B. Constant był zwolennikiem monarchii konstytucyjnej oraz uważał, że podstawowe wolności nie mogą ulec reglamentacji przez prawo B. Constant nawiązywał do Monteskiusza w koncepcji władzy państwowej, która winna ulec podziałowi oraz wzajemnej kontroli i hamowaniu w celu ochrony wolności. B. Constant wyróżnił 6 rodzajów władz: - władza reprezentacyjna trwała (izba wyższa), - władza reprezentacyjna opinii (izba niższa), - władza królewska, - egzekutywa (władza wykonawcza rządu), - władza sądownicza, - władza municypalna.

LIBERALIZM O DEMOKRACJI Alexis de Tocqueville (1805-1859) O demokracji w Ameryce – analiza demokratycznego społeczeństwa amerykańskiego Analiza zalet i wad demokracji Arystokracja jest źródłem najwyższych wartości dla życia zbiorowego oraz indywidualnego

Zniszczona przez rewolucję arystokracja oraz rodząca się demokracja doprowadziły do dążenia ludzi do równości; Demokracja stanowi przyszłość cywilizacji europejskiej, a pierwszym krajem, w którym funkcjonuje społeczeństwo demokratyczne są Stany Zjednoczone (A. De Tocqueville analizował dobre strony oraz zagrożenia płynące z ustroju demokratycznego, a także czy nadejście demokracji oznacza rezygnację z tradycyjnych wartości)

A. De Tocqueville stwierdził, że w demokracji zanika dążenie w kierunku zmian społecznych, ponieważ nie są one zgodne z interesem grup społecznych sprawujących władzę (Filozof zauważa, że drobne mieszczaństwo – klasa średnia są najbardziej konserwatywnymi środowiskami, obawiającymi się wszelkich zmian i deklasacji. Dlatego też według A. De Tocqueville’a demokracja powoduje wzrost działań egoistycznych jednostek nie zdających sobie sprawy, że ich osamotnienie wpływa na zmniejszenie szansy osiągnięcia sukcesu w każdej dziedzinie życia społecznego)

Żyjące w izolacji jednostki, zdobywając majątek nie uzyskują pomocy od innych osób, ponieważ te widzą w nich konkurentów. Kariera wyraża wybicie się ponad przeciętność, a demokracja ceni równość, dążąc do uniformizacji jednostek. Zasady moralności są wyznaczane przez opinię publiczną, a rozwój osobowości jednostek ulega ograniczeniu.

Wolność zostanie zastąpiona przez despotyzm nisko cenionych warstw mieszczaństwa wraz z jego ideami, które w dzisiejszych czasach można nazwać jako konsumpcyjne; Despotyzm, choć nie używa przemocy propaguje nowe, gotowe wzorce zachowań. Nie toleruje nonkonformizmu, promując postawy oportunistyczne (bierne)

WIZJA PAŃSTWA I PRAWA W przeciwieństwie do pozostałych przedstawicieli doktryny liberalizmu, A. De Tocqueville na pierwszy plan wysuwał zwyczaj oraz system moralny. Prawo nie może wyznaczać bytu państwowego, a jego rola jest wtórna względem zasad moralnych.

Pomimo, że doktryna A. De Tocqueville’a nawiązuje do koncepcji konserwatywnych, jest ona klasyfikowana jako liberalna ze względu na pierwszeństwo wolności w systemie wartości oraz postulat konieczności znalezienia dla niej miejsca w obliczu rosnącej roli równości.

DEMOLIBERALIZM – LIBERALIZM SCEPTYCZNY John Stuart Mill (1806-1873) Krytyczna ocena dotychczasowej doktryny liberalizmu, postulat nieadekwatności wcześniejszych założeń do współczesnych warunków.

J. S. Mill był świadkiem rozwoju konfliktu społecznego pomiędzy burżuazją, a klasą robotniczą w Anglii. Silnie akcentował brak zgodności między interesem jednostki, a ogółu. Podstawowym prawem przysługującym jednostce jest dążenie do szczęścia (szczęście to zdobywanie wiedzy, obcowanie z nauką – kulturą) Jednostka mogła osiągnąć szczęście jedynie w społeczeństwie, wnosząc wkład na rzecz „największego szczęścia w ogóle”

J. S. Mill uznał jednostkę oraz jej dobro za najważniejszą wartość, a warunkiem jej odpowiedniego rozwoju jest zapewnienie jej wolności. Dlatego też wizję państwa przedstawiał jako istnienie państwa liberalnego, które dba o porządek i wspiera postęp. Podstawową zasadą istnienia państwa jest zasada utylitaryzmu, która wyznacza obowiązek dbałości o zapewnienie szczęścia dla jak największej liczby osób.

W poglądach Milla silnie uwidacznia się obraz odrębnej oraz wykształconej jednostki, która w ustroju demokratycznym kształtuje swoją indywidualność, skuteczność działania i odpowiedzialność. Dlatego też połączenie myśli liberalnej J. S. Milla z demokracją uważane jest jako Demoliberalizm

Państwo wraz ze społeczeństwem będą w stanie spełnić obowiązki wynikające z kształtowania autonomicznej osobowości jednostki jedynie w formie Rządu reprezentatywnego (tzn. Naród sprawuje władzę za pośrednictwem deputowanych) Koncepcja ta wyznacza suwerenność ludu. Jednakże ograniczoną – delegowaną, ulegającą znacznemu ograniczeniu w momencie aktu wyboru. Od tego momentu lud nie ma już kontroli nad parlamentem.

ODRODZENIE KLASYCZNEGO LIBERALIZMU Friedrich August von Hayek (1899-1992) Główna postać XXwiecznego liberalizmu „Zasadniczym problemem dla mnie nie jest to, kto rządzi lecz co rząd powołany ma czynić”

F. A. von Hayek nawiązywał w swojej doktrynie do koncepcji niewidzialnej ręki rynku A. Smitha. Odrzucał koncepcje oświeceniowego racjonalizmu, opowiadając się równocześnie za spontanicznym kształtowaniem się porządku społecznego. Nie przyznawał państwu wiodącej roli w kształtowaniu porządku społecznego. Obce mu były idee planowej gospodarki, centralizacji władzy oraz biurokratycznego zarządzania.

F. A. von Hayek uważał, że po wprowadzeniu systemu centralnego planowania zanika możliwość obserwacji popytu oraz analizy cen co pomaga w tworzeniu teorii na temat potrzeb i stylu życia ludzi jak na wolnym rynku. F. A. von Hayek zwracał się z ostrożnością do ustroju demokratycznego. Swój postulat uzasadniał tym, że rozwiązania demokratyczne nie zachowują spontaniczności właściwej dla wolnego rynku oraz powodują ograniczenie wolności jednostki

WIZJA PRAWA A. F. von Hayeka Filozof przeciwstawiał się pozytywizmowi prawniczemu. Postulował zwiększenie roli systemu common law. Uważał, że system common law tworzy się w miarę potrzeb społecznych oraz dostosowuje się do konkretnych przypadków. Common law to porządek prawny nienarzucany przez władzę, a wynikający z rzeczywistych potrzeb ludzi.

Milton Friedman (1912-2006) Amerykański ekonomista, twórca monetaryzmu Milton Friedman (1912-2006) Amerykański ekonomista, twórca monetaryzmu. Teoria M. Friedmana stanowi krytykę koncepcji państwa opiekuńczego.

Najważniejszą wartością dla M Najważniejszą wartością dla M. Friedmana jest wolność jednostki (oznaczająca brak przymusu) składająca się m.in. z wolności ekonomicznej - swobody użytkowania przez jednostkę własnych wypracowanych zasobów w celu wykonywania zamierzonych planów (wolność pracy, produkcji i handlu na wolnym rynku) Wolność ekonomiczna (w tym wolna konkurencja) warunkuje wolność polityczną, ponieważ umożliwia współpracę równorzędnych jednostek bez instytucji centralnego planowania.