Metodologia badań społecznych Wykłady I-III Roman Dolata Zakład Ewaluacji Instytucji Edukacyjnych Dyżury: piątki, 15.30-17.00, s. 314 rdolata@uw.edu.pl

Podstawowe teksty i zaliczenie przedmiotu Podręcznik: - Earl Babbie (2008) Podstawy badań społecznych. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN (załącznik F nieobowiązkowy) Uzupełniające teksty: David Silverman (2009) Prowadzenie badań jakościowych. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN M. Jakubowski, A. Pokropek (2009) Badając egzaminy. Podejście ilościowe w badaniach edukacyjnych. (www.ewd.edu.pl) Zaliczenie wykładu Test sprawdzający opanowanie pojęć metodologii badań społecznych Test składać się będzie z ok. 35 pytań zamkniętych

Problemy z tożsamością metodologiczną pedagogiki Pedagogika wykorzystuje warsztat badawczy przynajmniej czterech dyscyplin naukowych: filozofii, historii, psychologii, socjologii.

Czym zajmuje się metodologia? Metodologia - nauka o metodzie naukowej Hans Reichenbach: Kontekst odkrycia: czynniki psychologiczne i społeczne wpływające na sformułowanie danej teorii naukowej Kontekst uzasadnienia: przyjęte w danej nauce procedury racjonalnego akceptowania lub odrzucania teorii Karl Popper Świat I: świat obiektów i zjawisk fizykalnych Świat II: świat przeżyć subiektywnych Świat III: świat obiektywnej zawartości myśli, czyli zobiektywizowany (oderwany od procesu twórczego) świat nauki i sztuki Metodologia zajmuje się nauką w kontekście uzasadnienia i wiedzą zobiektywizowaną Metodologia nie jest psychologią, socjologią ani historią nauki Nauka a wartości

Pożytki płynące z metodologii Metodologia jest nauką normatywną Postępowanie zgodnie z zasadami formułowanymi przez metodologię nie zapewnia naukowej owocności naszych działań Postępowanie zgodnie z zasadami metodologii pozwala unikać typowych pułapek czyhających na (szczególnie początkującego) badacza Zasady metodologii są nagminnie łamane: Z niewiedzy Z lenistwa i oportunizmu Z racjonalnych powodów (ciężar dowodu, że złamanie zasad nie niweczy wartości poznawczej badania, spoczywa na łamiącym zasady)

Cechy postępowania naukowego Język umożliwiający komunikację w obrębie danej wspólnoty naukowej: jasność i jednoznaczność pojęć Zakorzenienie wiedzy w wynikach zaplanowanych i powtarzalnych badań Krytycyzm wobec procedur badawczych i formułowanych twierdzeń Problem falsyfikacji (Popper)

Struktura postępowania badawczego Podejścia badawcze Teorie naukowe Pytania badawcze/Hipotezy Wyniki Modele analizy danych Dane Metody i schematy badawcze Badane zjawiska ?

Podejścia badawcze Wybór dyscypliny naukowej Wybór w obrębie dyscypliny naukowej podejścia badawczego

Podejścia badawcze, cd Podstawowe podejścia badawcze w psychologii: behawiorystyczne psychoanalityczne humanistyczne poznawcze ewolucyjne

Podejścia badawcze, cd Podstawowe podejścia badawcze w socjologii: strukturalno-funkcjonalne teorie konfliktu interakcjonizm symboliczny etnometodologia

Podejścia badawcze, cd Podejścia niezależne od dyscypliny: wyjaśnienia nomotetyczne vs idiograficzne dane ilościowe vs jakościowe strategia indukcyjna vs dedukcyjna badania podstawowe vs badania stosowane (w tym ewaluacyjne)

Źródła pytań badawczych i hipotez: kontekst uzasadnienia i kontekst odkrycia Pytanie badawcze jest funkcją przyjętego podejścia i teorii naukowej danego zjawiska Hipoteza jest nowym (niepewnym) przewidywaniem postawionym na gruncie danej teorii naukowej Kontekst odkrycia Wykrycie źródeł pytań i hipotez w kontekście odkrycia to zadanie dla psychologów i socjologów nauki; dobre pytanie/hipoteza może się przyśnić, może być sformułowane na złość naukowemu rywalowi, może być dyktowana społeczną potrzebą, ideologiczną preferencją itp. Ważne, by kontekst odkrycia nie „obciążał” procesu badawczego.

Podstawowe typy pytań/hipotez naukowych Pytania/hipotezy mogą dotyczyć: występowania (nasilenia) zjawiska struktury (jawnej, ukrytej) zjawiska funkcji (jawnej, ukrytej) zjawiska przyczyn i konsekwencji zjawiska zmiany zjawiska w czasie (zmiany ilościowe vs jakościowe)

Poziomy sformułowania hipotezy naukowej Hipoteza teoretyczna nowe (niepewne), warte testowania przypuszczenie sformułowane na gruncie dotychczasowej wiedzy Hipoteza badawcza/operacyjna hipoteza odniesiona do przyjętych metod badania (wskaźników), schematu badawczego i modelu analizy danych

Cechy dobrej hipotezy naukowej Jest sformułowana w jasnym i jednoznacznym języku Jest ogólna (dla każdego x należącego do X) Jest falsyfikowalna nie jest tautologią jest tak sformułowana, iż można ją poddać empirycznemu testowi ma dużą moc poznawczą, czyli dużo „zakazuje”: szeroki zakres potencjalnych wyników wskazuje na jej fałszywość Jest prosta nie mnoży bytów teoretycznych (pojęć) bez potrzeby (brzytwa Ockhama); zawiera najprostsze z prawdopodobnych wyjaśnień

Problem przyczynowości Determinizm i indeterminizm Przykłady podejść deterministycznych: behawioryzm, podejście strukturalno- funkcjonalne Przykłady podejść indeterministycznych: psychologia humanistyczna, interakcjonizm symboliczny Schemat przyczynowo-skutkowy to podstawowa kategoria wyjaśniająca zjawiska w podejściu nomotetycznym

Związek przyczynowo-skutkowy przyczyna proces przyczynowo-skutkowy skutek

Problem przyczynowości, cd Pojęcie warunku koniecznego i wystarczającego Determinizm mechaniczny i probabilistyczny Probabilistyczny charakter praw odkrywanych w naukach społecznych

Warunki poprawnego uzasadnienia istnienia związku przyczynowo- skutkowego Wg. Paula Lazarsfelda: Przyczyna nie jest późniejsza niż skutek Istnieje empiryczna korelacja między wystąpieniem przyczyny i skutku Korelacja nie jest zależnością pozorną

Korelacja pozorna Zaobserwowanie korelacji między zjawiskiem X i Y nie jest dowodem istnienia związku przyczynowo- skutkowego Potrzeba kontroli zmiennych

Eksperyment

Eksperyment Eksperyment jako jeden ze schematów badawczych Eksperyment jako model „badania idealnego” Eksperyment jako model działania pedagogicznego

Eksperyment, podstawowe pojęcia manipulacja eksperymentalna, zmienna niezależna i zależna, grupa kontrolna i placebo, losowy dobór osób badanych i randomizacja.

Eksperyment: randomizacja Próba Grupa eksperymentalna 1 Grupa eksperymentalna 2 Grupa placebo Grupa kontrolna Losowy przydział

Różne schematy eksperymentalne klasyczny dwukrotny pomiar w jednej grupie szereg czasowy klasyczny bez pretestu pełny schemat Solomona schematy czynnikowe (np. 2x2, 2x3, 3x3 itd.) schematy ze zmienną mediującą (np. 2x2)

Eksperymenty klasyczny: schemat badania pretest grupa eksperymentalna: manipulacja eksperymentalna postetst pretest grupa kontrolna postetst

Kryteria oceny eksperymentu Trafność wewnętrzna Trafność zewnętrzna Powtarzalność Siła związku (problem determinizmu)

Zakłócenia eksperymyntu Wg D. T. Cambella: przypadkowe fluktuacje wartości zmiennych czynniki zewnętrzne samoistne trendy wpływ pretestu regresja do średniej zmiana narzędzi pomiarowych selektywny dobór grup wypadanie osób badanych