ZAPASY W ZARZĄDZANIU PRODUKCJĄ - UJĘCIE LOGISTYCZNE Zarządzanie zapasami Funkcja zarządzania produkcją kształtująca ilościowo-czasowe parametry przepływów materiałowych ZAPASY W ZARZĄDZANIU PRODUKCJĄ - UJĘCIE LOGISTYCZNE D O S T A W C Y Zarządzanie produkcją K L I E N C Zarządzanie zapasami Zaopatrzenie Sprzedaż Produkcja elementów Montaż wyrobów Zapasy kupowane Zapasy sprzedawane Zapasy przetwarzane

Dlaczego powstaje zapas ? Rozbieżność między tempem dopływu (dostaw) i odpływu materiałów (zużycia zapasu) PRZEPŁYWOWY MODEL POWSTAWANIA ZAPASÓW Tempo odpływu (popytu) Tempo dopływu (dostaw) Zapas rotujący Zapas nierotujący

Struktura ilościowa (wartościowa) zapasów Zużycie zapasu Odnowienie zapasu Czas Ilość (wartość) Zapas średni ZAPAS ROTUJĄCY (część obrotowa zapasów) Zapas bezpieczeństwa ZAPAS NIEROTUJĄCY (część nieobrotowa zapasów) Zapas nadmierny (martwy)

Istota i funkcje zapasów Zasób materialny znajdujący się w różnych fazach łańcucha logistycznego (w sferze zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji) 1. FUNKCJE ANTYCYPACYJNE Zapewnianie dostępności produktów poprzez wyprzedające zaspokajanie potrzeb odbiorców 2. FUNKCJE EKONOMICZNE  Produkcja i zakupy w seriach/partiach ekonomicznych,  Oszczędności w zakupach przy ofertach rabatowych,  Oszczędności z zapasów spekulacyjnych przy fluktuacji cen i inflacji 3. FUNKCJE ZABEZPIECZAJĄCE Ochrona przed niepewnością popytu i skutkami opóźnień w dostawach poprzez tworzenie buforów bezpieczeństwa

Zadania zarządzania zapasami ODPOWIEDŹ NA PYTANIA Zapas kupowany Zapas produkowany Ustalenie wielkości zamówień (partii zakupu) ILE ZAMAWIAĆ ? ILE ZLECAĆ ? Ustalenie wielkości zleceń produkcyjnych (serii / partii produkcyjnej) KIEDY ZAMAWIAĆ ? Ustalenie terminów uruchomienia zamówień KIEDY ZLECAĆ ? Ustalenie terminów uruchomienia zleceń produkcyjnych

Determinanty poziomu zapasu Ilość Czas Zapas kupowany Ilość Czas Zapas produkowany Q1 1. Zakupy w partiach Q1 = 3000 szt. Czas zużycia zapasu Q1 1. Produkcja w seriach Q1 = 3000 szt. Czas zużycia zapasu Q1 Q1 Zapas średni = 1500 Q2 Czas Q2 2. Zakupy w partiach Q2 = 1000 szt. Q2 Czas Q2 2. Produkcja w seriach Q2 = 1000 szt. Zapas średni = 500 Zapas średni = 1500 Zapas średni = 500

KOSZT ZAMAWIANIA / ZLECANIA KOSZT UTRZYMANIA ZAPASU Koszty zapasu KOSZT ZAMAWIANIA / ZLECANIA (Ordering Cost) [zł/zamówienie] Koszt związany z procesem tworzenia zapasu zlecenie zakupu – koszt realizacji zaopatrzenia (Purchasing Cost) zlecenie produkcyjne – koszt uruchomienia produkcji (Setup Cost) KOSZT UTRZYMANIA ZAPASU (Holding Cost) [zł/szt/okres] Koszt zamrożenia kapitału (Capital Cost), Koszt oprocentowania (Interest Cost) Koszt utraconych możliwości (Opportunity Cost) Sposób ustalania – wartość kwotowa (stała) lub procentowa (% ceny)

Klasyczne systemy sterowania zapasami SYSTEMY WIELOOKRESOWE (cykliczne uzupełnianie zapasów) SYSTEM: STAŁA WIELKOŚĆ ZAMÓWIENIA ZASADY prognozowany charakter popytu zasada uzupełniania zapasu SYSTEM: STAŁY OKRES ZAMAWIANIA SYSTEMY JEDNOOKRESOWE MODEL JEDNEGO OKRESU (Newsboy Problem) ZASADY prognozowany charakter popytu planowanie na jeden okres

System: stała wielkość zamówienia - SWZ Fixed Order Quantity System (zasada R, Q) ZAŁOŻENIA Wielkość zamówienia - stała Okres (cykl) zamawiania - zmienny Ciągła kontrola stanów zapasów ILE ZAMAWIAĆ / ZLECAĆ ? (modele wielkości zamówienia) STAŁA WIELKOŚĆ ZAMÓWIENIA Wielkość zamówienia ustalana arbitralnie (np. dostawa 1 palety = 1000 sztuk) Fixed Order Quantity - FOQ EKONOMICZNA WIELKOŚĆ ZAMÓWIENIA Economic Order Quantity Model - EOQ

Model ekonomicznej wielkości zamówienia Economic Order Quantity Model - EOQ ZAŁOŻENIA MODELU Popyt na zapas jest znany i stały Czas dostawy (realizacji zamówienia) jest znany i stały Uzupełnianie zapasu jest natychmiastowe Występują tylko zmienne koszty zamawiania i utrzymania zapasu Oznaczenia PARAMETRY ILOŚCIOWE Q - wielkość zamówienia S - zapas maksymalny Sśr - zapas średni R - punkt zamawiania PARAMETRY CZASOWE T - okres (cykl) zamawiania Cz - cykl zapasów TD - czas dostawy LD - liczba dni roboczych w roku

Ustalanie ekonomicznej wielkości zamówienia Koszty roczne Oznaczenia D - popyt roczny KU - koszt utrzymania zapasu Ku - jednostkowy koszt utrzymania KZ - koszt zamawiania Kz - jednostkowy koszt zamawiania K - łączny roczny koszt zmienny Kmin - minimalny roczny koszt zmienny Q - wielkość zamówienia Q* - ekonomiczna wielkość zamówienia C - jednostkowa cena zakupu K Kmin KU KZ Q* Q KRYTERIUM OPTYMALIZACJI Minimalizacja łącznych kosztów zmiennych (zamawiania i utrzymania zapasów) Ekonomiczna wielkość zamówienia Roczny koszt utrzymania zapasu Roczny koszt zamawiania

Model EOQ - przykład Liczba zamówień w roku DANE D = 1200 szt./rok Kz = 100 zł/zamówienie Ku = 6 zł/szt./rok LD = 240 dni roboczych/rok Liczba zamówień w roku Roczny koszt utrzymania zapasu Ekonomiczna wielkość zamówienia Roczny koszt zamawiania Zapas maksymalny Łączny roczny koszt zapasu Zapas średni Cykl zapasów = Okres (cykl) zamawiania

Kiedy zamawiać? - model punktu zamawiania Punkt zamawiania R (Reorder Point - ROP) Ustalony poziom zapasu sygnalizujący konieczność ponownego złożenia zamówienia uzupełniającego stan zapasu Oznaczenia Q - wielkość zamówienia S - zapas maksymalny SS - zapas bezpieczeństwa Sśr - zapas średni R - punkt zamawiania d - tempo popytu TD - czas dostawy

System: stały okres zamawiania - SOZ Fixed Order Period System ZAŁOŻENIA Wielkość zamówienia - zmienna Okres (cykl) zamawiania - stały Okresowa kontrola stanów zapasów Oznaczenia T - okres (cykl) zamawiania Q - wielkość zamówienia S - zapas maksymalny s - zapas ma koniec przyjętego okresu T SS - zapas bezpieczeństwa d - tempo popytu TD - czas dostawy ILE ZAMAWIAĆ? (ustalanie wielkości zamówienia)

Systemy SWZ i SOZ - porównanie SYSTEM: STAŁA WIELKOŚĆ ZAMÓWIENIA SWZ SYSTEM: STAŁY OKRES ZAMAWIANIA SOZ

Atrybuty systemów SWZ i SOZ STAŁA WIELKOŚĆ ZAMÓWIENIA STAŁY OKRES ZAMAWIANIA Tankowanie 40 litrów paliwa po osiągnięciu poziomu sygnalizacyjnego ANALOGIA Tankowanie do pełna co tydzień NORMY STEROWANIA Punkt zamawiania R Wielkość zamówienia Q Okres zamawiania T Zapas maksymalny S CECHY Okres osłaniany zapasem bezpieczeństwa CZAS DOSTAWY TD Zwiększenie tempa popytu skraca okres (cykl) zamawiania CZAS DOSTAWY TD + OKRES T Zwiększenie tempa popytu zwiększa wielkość zamówienia Bieżąca informacja o stanie zapasu Wygoda. Zamawianie w stałych ilościach Mały zapas bezpieczeństwa ZALETY Brak konieczności ciągłej kontroli zapasów Okresowość (cykliczność) zamawiania Możliwość grupowania zamówień WADY Wymóg ciągłej kontroli zapasów Konieczność (na ogół) informatyzacji Brak bieżącej informacji o stanie zapasów Cykliczne ustalanie wielkości zamówienia Duży zapas bezpieczeństwa KOSZTY Większe koszty inwestycyjne Mniejsze koszty eksploatacyjne Mniejsze koszty inwestycyjne Większe koszty eksploatacyjne

Systemy zarządzania zapasami Brak powiązania wielkości i czasu zamówienia z przyszłym zapotrzebowaniem. Popyt niezależny Powiązanie wielkości i czasu zamówienia z przyszłym zapotrzebowaniem. Popyt zależny SYSTEMY PUNKTU ZAMAWIANIA SYSTEMY PLANOWANIA POTRZEB MATERIAŁOWYCH MRP SYSTEMY STAŁEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA SYSTEMY STAŁEGO OKRESU ZAMAWIANIA ZASADA: Obliczanie planowanych potrzeb w fazach czasowych ZASADA: Uzupełnianie zapasu – punkt ponawiania zamówienia (R)

Zapasy a kapitał obrotowy Kapitał obrotowy zamrożony Kapitał obrotowy niezamrożony ŚRODKI PŁYNNE ODBIORCY (należności) DOSTAWCY (zobowiązania) ZAPASY KUPOWANE ZAPASY SPRZEDAWANE ZAPASY PRZETWARZANE przepływ pieniężny przepływ materialno – pieniężny

Wskaźnik rotacji zapasów SPRZEDAŻ (OBRÓT) WRZ = ZAPAS (WARTOŚĆ) [w razach] WRZ - Iloraz wielkości sprzedaży i wielkości zapasów. Wskazuje ile razy w ciągu roku zapasy zostały przekształcone w gotowe wyroby. Niski WRZ oznacza, że zapas spędza długi okres w magazynie i w toku produkcji a firma ponosi wysokie koszty utrzymania, a zapas może zestarzeć się ekonomicznie. ZAPAS (WARTOŚĆ)· 360 WRZ = SPRZEDAŻ (OBRÓT) [w dniach] WRZ wskaźnik rotacji zapasów w dniach. Obliczany jest jako odwrotność wskaźnika rotacji zapasów pomnożoną przez 360 dni. Oznacza przeciętną liczbę dni, jaka mija od wprowadzenia zapasu do magazynu do czasu jego zużycia. Wysoki poziom wskaźnika oznacza, że obrót zapasami odbywa się wolno i tym samym zalegają one w magazynie. Niska wartość wskaźnika wskazuje na szybki obrót zapasami, co jest sytuacją pożądaną, o ile nie jest związane z brakiem towarów czy surowców i nie przekłada się na przerwy w produkcji.

Wskaźnik rotacji zapasów (przykład obliczania) WRT w razach Sprzedaż (przychód ze sprzedaży) 1 600 000 PLN Wartość zapasu 200 000 PLN Wskaźnik rotacji zapasu (w razach) 8 razy WRT w dniach Sprzedaż (przychód ze sprzedaży) 1 600 000 PLN Wartość zapasu 200 000 PLN Wskaźnik rotacji zapasu (w dniach) (200 000 x 360)/ 1600 000 = 45 dni WRT wielkość wskaźnika zależy od branży. W niektórych firmach wielkość wskaźnika wynosi 100 i więcej. Oznacza to, że firma odnawia zapasy co 3 dni. Firmy japońskie branży motoryzacyjnej odnawiają zapas co 1 dzień a nawet częściej.