SEKSUALNOŚĆ A HIV / AIDS. Opracowała: Monika Haligowska

HIV a AIDS HIV (human immunodeficiency virus): ludzki wirus upośledzenia (niedoboru) odporności. Wirus niszczący układ odpornościowy - zwykle powoli, niezauważalnie, powodując, że po latach trwania zakażenia organizm człowieka staje się bezbronny wobec chorób, które nie zagrażają osobom o sprawnym układzie immunologicznym. HIV jest wirusem ludzkim (tylko człowiek może się nim zarazić i przekazać go innemu człowiekowi). AIDS (scquired immune deficiency sydrome): zespół nabytego upośledzenia odporności, końcowe stadium zakażenia wirusem HIV. Jest to zespół objawów towarzyszących zakażeniu HIV.

HIV / AIDS Od momentu zakażenia wirusem HIV do powstania pełnoobjawowego AIDS mija ok. 8 -12 lat. Zakażenie HIV nie powoduje żadnych objawów na skórze czy na błonach śluzowych oraz zmian w badaniach laboratoryjnych. Zakażenie HIV może nie dawać objawów przez wiele lat. HIV w organizmie człowieka powiela się w 10 - 20 miliardach kopii dziennie. Wiele z nich różni się od oryginału (mutacja wirusa). Niektóre mutanty są nieszkodliwe i szybko giną, inne zaś są oporne na działanie leków i szybko się mnożą. Wystarczy przerwać na jakiś czas kurację, aby wirus uodpornił się na leki.

WAŻNE POJĘCIA DOT. HIV / AIDS Okienko serologiczne: czas, jaki mija od momentu zakażenia do wytworzenia w organizmie przeciwciał w ilości wystarczającej do stwierdzenia zakażenia istniejącymi metodami. Dla HIV wynosi ono 3 miesiące. Wrota zakażenia: błona śluzowa znajdująca się w pochwie, przy ujściu cewki moczowej w penisie, w jamie ustnej, w odbycie, w oku, w nosie, w drobnych ranach, w skaleczeniach.

SPOŁECZNE PROBLEMY HIV / AIDS

SPOŁECZNE PROBLEMY HIV / AIDS Epidemia AIDS rozpoczęła się pod koniec lat 70 –tych XXw. Pierwsze zachorowania stwierdzono w 1981r. w USA. Codziennie na świecie HIV zakaża się 16 tys. osób, z czego prawie połowa to młodzież miedzy 15 a 24 rokiem życia. Wg Światowego Raportu 2012 (UNAIDS) na temat epidemii HIV/AIDS, na świecie żyje obecnie 34 mln osób zakażonych wirusem HIV. Na świecie w 2011 r. stwierdzono 2,5 mln nowych zakażeń HIV, z tego: - 2,2 mln osób dorosłych, - 300 000 zakażeń wśród dzieci. W 2011r. 1,7 mln. osób zmarło z powodu AIDS – 24% mniej niż w 2005r.

SPOŁECZNE PROBLEMY HIV / AIDS HIV i AIDS w Polsce - dane od początku epidemii (1985r.) do 30 czerwca 2013 roku: Dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego -Państwowy Zakład Higieny 16 916 zakażonych ogółem co najmniej 5 973 zakażonych w związku z używaniem narkotyków 2 937 zachorowań na AIDS 1 217 chorych zmarło Od wdrożenia badań w 1985 r. do 31 sierpnia 2013 r. stwierdzono: zakażenie HIV u 17 084 osób, odnotowano 2 948 zachorowań na AIDS, 1 220 chorych zmarło.

Liczba zakażonych wirusem HIV Liczba nowych przypadków zakażeń HIV Sytuacja epidemiologiczna HIV/AIDS w Polsce w latach 2007 - 2012: (dane od 1985r. do 30 września 2012 r. wg NIZP-PZH) Rok Liczba zakażonych wirusem HIV Liczba chorych na AIDS Liczba zgonów Liczba nowych przypadków zakażeń HIV 2007 11 259 2028 906 716 2008 12 068 2189 962 809 2009 12 757 2313 1010 689 2010 13 926 2435 1052 169 2011 15 196 2704 1136 1270 do 30.09. 2012 r. 16 053 2802 1177 857

Liczba przypadków zarejestrowanych w okresie 1 - 30. 06. 2013r Liczba przypadków zarejestrowanych w okresie 1 - 30.06.2013r. wg płci i wieku w Polsce (NIZP – PZH): 20 – 29 lat: 50 – 59 lat: HIV: 27 mężczyzn, 4 kobiety HIV: 2 mężczyzn, 1 kobieta AIDS: 2 mężczyzn AIDS: 1 mężczyzna 30 – 39 lat: 60 + HIV: 35 mężczyzn, 9 kobiet HIV: 2 mężczyzn AIDS: 6 mężczyzn, 2 kobiety zgony: 2 mężczyzn 40 – 49 lat: HIV: 15 mężczyzn, 1 kobieta AIDS: 3 mężczyzn, 1 kobieta zgony: 1 mężczyzna, 1 kobieta

Liczba przypadków zarejestrowanych w okresie 1 - 30. 06. 2013r Liczba przypadków zarejestrowanych w okresie 1 - 30.06.2013r. wg prawdopodobnej drogi transmisji w Polsce (NIZP – PZH): Grupa ryzyka HIV AIDS Zgony Mężczyźni utrzymujący kontakty seksualne z mężczyznami 20 1 - Stosujący narkotyki w iniekcjach 8 3 Chorzy na hemofilię Biorcy krwi Utrzymujący ryzykowne kontakty heteroseksualne 5 4 Dzieci matek zakażonych HIV Zakażenia jatrogenne Inne / brak danych 72 2 Razem 97 15

Epidemia HIV w Europie ma charakter niejednorodny. EPIDEMIOLOGIA wg UNAIDS (2012) Epidemia HIV w Europie ma charakter niejednorodny. W Europie Środkowej i Skandynawii sytuacja epidemiologiczna jest stabilna, a do nowych zakażeń dochodzi tam najczęściej już nie drogą iniekcji środków psychoaktywnych, ale poprzez kontakty seksualne. W Europie Wschodniej, głównie na terytorium Federacji Rosyjskiej, na Ukrainie i w Państwach Bałtyckich, następuje lawinowy wzrost zakażeń HIV i umieralności na AIDS. To jedyny region na świecie, gdzie częstość występowania HIV wyraźnie rośnie, w latach 2001-2008 liczba zakażeń wzrosła o 66%. Populacją najbardziej dotkniętą przez epidemię w tym regionie są osoby stosujące środki psychoaktywne w iniekcjach.

EPIDEMIOLOGIA Rozpoznawanie nowych przypadków HIV nadal jest wyższe wśród osób świadczących usługi seksualne w dużych miastach niż w populacji ogólnej i plasuje się na poziomie 23%. Około 3 milionów z szacowanych 16 milionów osób stosujących środki odurzające w iniekcji żyje z HIV. Liczba zakażeń HIV wśród mężczyzn mających seks z mężczyznami mieszkających w miastach stołecznych jest przeciętnie 13 razy większa niż wśród osób z populacji ogólnej.

DROGI ZAKAŻENIA HIV kontakty seksualne bez zabezpieczenia (stosunek płciowy pochwowy, analny, oralny) (90% w skali ogólnej) bezpośredni kontakt z krwią zakażonych osób, która może dostać się do organizmu poprzez przerwaną ciągłość skóry (rana, skaleczenie, wspólne używanie strzykawek i igieł do narkotyków, transfuzje krwi i preparatów krwiopochodnych) matka zakażona HIV może zakazić swoje dziecko - w czasie ciąży, porodu lub podczas karmienia piersią 8 – krotnie łatwiej przenosi się zakażenie z mężczyzny na kobietę niż z kobiety na mężczyznę.

PŁYNY USTROJOWE A HIV DUŻA ILOŚĆ WIRUSA MAŁA ILOŚĆ WIRUSA krew ślina sperma mocz wydzielina z pochwy i szyjki macicy łzy płyn rdzeniowo – mózgowy pot mleko kobiece płyn przedejakulacyjny * jeśli nie zawierają domieszki krwi, płyn opłucnowy nie są zakaźne płyn stawowy płyn owodniowy każdy płyn zawierający krew

CO ZWIĘKSZA RYZYKO ZAKAŻENIA WIRUSEM HIV każda zmiana partnera seksualnego infekcje dróg rodnych i choroby przenoszone drogą płciową używanie wspólnych zabawek erotycznych używanie alkoholu, narkotyków i innych substancji psychoaktywnych, które powodują utratę zdolności kontrolowania własnych zachowań współżycie z osobą zakażoną podczas miesiączki poddanie się zabiegom wykonanym niesterylnym sprzętem (np. akupunktura, tatuaż, piercing) wspólne używanie sprzętu do iniekcji np. podczas przyjmowania narkotyków, sterydów anabolicznych

NIE MOŻNA SIĘ ZARAZIĆ W NASTĘPUJACYCH SYTUACJACH: Zwykłe, codzienne kontakty z osobą zakażoną są całkowicie bezpieczne. przez pocałunek, dotyk, kichanie, kaszel, kąpiel w basenie, korzystanie ze wspólnej toalety, wspólne jedzenie, korzystanie ze wspólnych sztućców, talerzy; Wirus HIV nie jest przenoszony przez komary i inne insekty.

WYKRYWANIE HIV Zakażenie stwierdza się w oparciu o BADANIE KRWI, w której szuka się przeciwciał anty-HIV. Badanie powinno być wykonane 3 miesiące po ryzykownym zachowaniu, a do tego czasu należy zachować całkowitą wstrzemięźliwość seksualną. Poziom przeciwciał systematycznie rośnie, ale nie może natychmiast osiągnąć poziomu wykrywalnego przez test. Potrzebny czas: od 2 tygodni do 6 miesięcy – praktycznie przyjmuje się ok. 6 tygodni (okienko serologiczne). Z tego powodu wynik ujemny nie zawsze oznacza, że nie doszło do zakażenia.

LECZENIE Cel: opóźnienie wystąpienia AIDS, łagodzenie objawów. W przypadku osób z wirusem HIV i AIDS istotne jest, aby poddawały się systematycznym badaniom i systematycznie zażywały leki. Leki nie spowodują wyleczenia, jednak mogą doprowadzić do zatrzymania procesu rozmnażania wirusa, dzięki czemu rośnie odporność organizmu. Życie z HIV może trwać wiele lat i samo zakażenie ma charakter przewlekły. Skutki zaniedbania leczenia: przyspieszone wystąpienie AIDS i śmierć.

HIV / AIDS a SEKS

HIV / AIDS a SEKS W dobie HIV / AIDS seks jest bezpieczny, ale tylko dla osób, które są dla siebie pierwszymi partnerami seksualnymi i wcześniej nie miały innych ryzykownych zachowań, a później są zachowują wobec siebie wierność. Im częstsza zmiana partnerów seksualnych, tym ryzyko zakażenia HIV większe. Najbardziej ryzykowne są kontakty analne – dla strony biernej i waginalne bez użycia prezerwatywy. Występowanie stanów zapalnych i chorób przenoszonych drogą płciową z jednej strony zwiększa zakaźność HIV osoby zakażonej, a z drugiej – możliwość zakażenia się osoby dotąd zdrowej.

HIV / AIDS a SEKS Kontakty waginalne są bardziej ryzykowne dla kobiet niż dla mężczyzn. Dla kobiety uprawiającej seks z mężczyzną zakażonym HIV ryzyko wynosi 1 / 1250 kontaktów, dla mężczyzny uprawiającego seks z zarażoną kobietą – 1/2500 kontaktów. Niekiedy zdarza się tak, że do zakażenia dochodzi w następstwie jednego kontaktu seksualnego z zakażonym HIV partnerem. Ryzyko nabycia zakażenia HIV w kontaktach seksualnych zwiększają inne choroby przenoszone drogą płciową.

RYZYKOWNE ZACHOWANIA W KONTEKŚCIE HIV / AIDS podejmowanie kontaktów seksualnych z przypadkowym partnerem bez prezerwatywy; częsta zmiana partnerów seksualnych bez względu na preferencje seksualne; dożylne przyjmowanie narkotyków; ryzykowane zachowania partnera/ ów seksualnych pacjenta; przeszczep narządów, transfuzja krwi, sztuczne zapłodnienie, zwł. przed 1987r.;

MITY I FAKTY NA TEMAT HIV I AIDS

PROBLEM AIDS NALEŻY JUŻ DO PRZESZŁOŚCI. FAŁSZ Ponad 7000 osób na świecie każdego dnia zakaża się HIV, a około 5000 umiera z przyczyn związanych z HIV/AIDS. Co roku w Polsce wykrywanych jest ok. 800 – 1200 nowych zakażeń. Pomimo działań profilaktycznych oraz programów edukacyjnych, liczba nowych zakażeń stale rośnie, a prognozy wskazują na to, że tendencja ta będzie się utrzymywać.

RYZYKO ZAKAŻENIA HIV JEST TAKIE SAMO DLA KOBIET I MĘŻCZYZN FAŁSZ Ryzyko zakażenia jest znacznie większe dla kobiet. W trakcie kontaktu seksualnego bez prezerwatywy, jeśli dochodzi do wytrysku w pochwie, duża powierzchnia błony śluzowej ma długotrwały kontakt z zakażoną spermą. Dodatkowo wszelkie najdrobniejsze skaleczenia, otarcia, uszkodzenia śluzówki wynikające np. z występowania innych chorób przenoszonych drogą płciową, mogą ułatwić wniknięcie wirusa do organizmu. U mężczyzn wrażliwa na zakazanie HIV powierzchnia błon śluzowych jest znacznie mniejsza, a kontakt z wydzielinami narządów płciowych zakażonej kobiety trwa tyle, ile trwa kontakt seksualny, a więc znacznie krócej.

HIV MOŻE PRZENIEŚĆ SIĘ PRZEZ POCAŁUNEK FAŁSZ Nie doniesiono o żadnym takim przypadku. Ślina nie jest zakaźna. Zakażona jest krew, która np. na skutek uszkodzenia śluzówki jamy ustanej, może znaleźć się w ślinie.

WIRUS HIV MOŻE PRZETRWAĆ POZA ORGANIZMEM CZŁOWIEKA FAŁSZ HIV ginie poza organizmem człowieka. Wysokie temperatury szybko go niszczą – po 30 minutach w temperaturze 56 st. C – wirus ginie. HIV jest wrażliwy na działanie powszechnie stosowanych środków dezynfekujących, m.in. zawierających chlor 12.

Podczas takiego stosunku może dojść do tzw. nadkażenia, superinfekcji, NIE MA RYZYKA PODCZAS STOSUNKU PŁCIOWEGO DWÓCH OSÓB ZAINFEKOWANYCH HIV. FAŁSZ Podczas takiego stosunku może dojść do tzw. nadkażenia, superinfekcji, co może znacznie skomplikować i utrudnić terapię antywirusową.

HIV MOŻE PRZENIEŚĆ SIĘ PODCZAS STOSUNKU ORALNEGO PRAWDA Tak, choć kontakty oralne są najmniej ryzykowną formą aktywności seksualnej. Błona śluzowa jamy ustanej może jednak ulec mikrourazom. Nie powinno się więc dopuszczać do kontaktu błony śluzowej z nasieniem, wydzieliną pochwy lub krwią. Gdy jednak dojdzie to takiej sytuacji, trzeba możliwie szybko wypluć i wypłukać usta dużą ilością wody lub innych płynów, z wyjątkiem alkoholu.

KOBIETA ZARAŻONA HIV MOŻE URODZIĆ ZDROWE DZIECKO. PRAWDA HIV jest czasami zdolny przenieść się na płód albo zakazić dziecko podczas porodu, ale nie zawsze. Ryzyko takiego zakażenia wynosi 20-30%. Poród przez cesarskie cięcie oraz odpowiednie leki przeciwwirusowe zmniejszają prawdopodobieństwo zakażenia dziecka wirusem HIV (ryzyko do 1-2%).

OSOBY ZAKAŻONE HIV MOGĄ MIEĆ ZDROWE DZIECI PRAWDA Jeśli kobieta zakażona HIV wie o swojej infekcji, podczas ciąży pozostaje pod opieką nie tylko ginekologa-położnika, ale także specjalisty od terapii AIDS, wówczas szanse na urodzenie zdrowego dziecka wynoszą ponad 98%. W przypadku pary, w której zakażony HIV jest mężczyzna również możliwe jest bezpieczne posiadanie dzieci. Plemniki nie przenoszą wirusa, który znajduje się w innych komórkach płynu nasiennego. Dokładne „wypłukanie” plemników i podanie ich kobiecie chroni ją przed zakażeniem.

NIEPOKOJĄCE TENDENCJE DOT. HIV / AIDS W POLSCE

NIEPOKOJĄCE TENDENCJE DOT. HIV / AIDS W POLSCE Diagnozowanie zakażenia odbywa się często zbyt późno, wówczas, gdy stwierdza się pełnoobjawowy AIDS. Zwiększa się odsetek zakażonych poprzez kontakty heteroseksualne. Zwiększa się odsetek kobiet w ogólnej populacji zakażonych. Obecnie stanowią one ok. 23 % ogółu zakażonych. Kobiety w Polsce poddają się testom na obecność HIV rzadziej niż mężczyźni. W Europie obserwowana jest tendencja przeciwna.

NIEPOKOJĄCE TENDENCJE DOT. HIV / AIDS W POLSCE Zdecydowana większość Polaków nie myślała o tym, aby wykonać test w kierunku HIV. Zwiększa się odsetek Polaków deklarujących praktykowanie zachowań ryzykownych. W 75 % nowowykrytych zakażeniach nie ma informacji o drodze zakażenia. Prawie 68 % Polaków, którzy wykonali testy na HIV przyznaje, że nie przeprowadzono z nimi żadnej rozmowy ani przed, ani po badaniu.

LITERATURA: M. Biernat (2008). Kierunki działań pedagogicznych w zakresie profilaktyki AIDS. Kontra. Biuletyn Krajowego Centrum ds. AIDS Nr 3 (37), s. 1-3. A. Długołęcka (2010). Infekcje przenoszone drogą płciową w: A. Długołęcka, Z. Lew – Starowicz (red). Jak się kochać? Edukacja seksualna dla każdego. Warszawa Wyd. Świat Książki. A. Gładysz, B. Krzysz (red.). (2009. Diagnostyka, profilaktyka kliniczna i terapia zakażeń HIV / AIDS – współczesne możliwości i problemy. Wrocław Wyd. Continuo. D. Rogowska – Szadkiewicz (red.) (2010). Żyć z wirusem. Poradnik dla osób żyjących z HIV. Wyd. V uzupełnione i poprawione. Warszawa Krajowe Centrum ds. AIDS. Z. Lew-Starowicz (1994). AIDS i zachowania seksualne. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne nr 2, s. 51-57 . K. Walkowska – Iwańska (przekład) (2013). Co musisz wiedzieć o HIV i AIDS bez względu na to, gdzie mieszkasz i pracujesz. Wyd. IX zmienione i uaktualnione. Warszawa. www.aids.gov.pl