Stanisław Wyspiański

Wprowadzenie Stanisław Mateusz Ignacy Wyspiański urodził się w piątek 15 stycznia 1869 roku jako dziecko Franciszka Wyspiańskiego i Marii z Rogowskich w Krakowie. Wyspiańscy zamieszkali wówczas w domu Rogowskich przy ulicy Krupniczej 14 (obecnie 26), gdzie żyli przez 4 lata. W 1873 roku przeprowadzili się do tzw. "Domu Długosza" przy ulicy Kanonicznej 25. Od 1880 roku młody artysta wychowywał się u krewnych. Uczył się w Gimnazjum Św. Anny, gdzie zaprzyjaźnił się z Józefem Mehofferem, Lucjanem Rydlem, Stanisławem Estreichem. W 1887 roku rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych, której dyrektorem był wówczas Jan Matejko. Dowodem jego sympatii do ucznia było powierzenie wyróżniającemu się studentowi współudziału w wykonaniu polichromii odnawianego kościoła Mariackiego. Wyspiański równolegle uczęszczał na Uniwersytet Jagielloński, gdzie słuchał wykładów z historii sztuki i literatury. W roku 1890 udał się w podróż zagraniczną przez Włochy i Szwajcarię do Francji, następnie do Niemiec i Pragi. W latach 1891-1894 trzykrotnie przebywał w Paryżu, gdzie uczęszczał do Academie Colarossi. Do Krakowa powrócił w 1895 roku. Zaprojektował i częściowo wykonał polichromię w restaurowanym kościele Franciszkanów. Nawiązał współpracę z Teatrem Miejskim i w roku 1897 rozpoczął działania w krakowskim "Życiu" jako ilustrator. W 1902 roku został docentem Akademii Sztuk Pięknych, 3 lata później radnym miasta Krakowa. Projektował wnętrza i meble. W 1905 roku stawiając swoją kandydaturę na stanowisko dyrektora krakowskiego Teatru Miejskiego planował odnowienie i wzbogacenie wielkiego repertuaru teatralnego, niestety jego pomysły nie zostały zrealizowane, ponieważ dyrektorem został Ludwik Solski. Od wielu lat ciężko chory Wyspiański podupadał na zdrowiu, wreszcie unieruchomiony w podkrakowskich Węgrzcach kończył rozpoczęte dzieła, częściowo już tylko dyktując. Zmarł 28 listopada 1907 roku w Krakowie. Jego pogrzeb stanowił manifestację narodową, a ciało pochowane zostało w grobach zasłużonych na Skałce.

Biografia 1869 -15 stycznia w Krakowie urodził się Stanisław Wyspiański, pierwsze dziecko Franciszka i Marii z Rogowskich. Miało to miejsce w domu przy ulicy Krupniczej 14 (obecnie 26). 7 lutego - chrzest Stanisława Wyspiańskiego. Portret Franciszka Wyspiańskiego –ojca artysty- 1900 r. Maria z Rogowskich Wyspiańska, matka Stanisława Wyspiańskiego

1871 -Urodził się Tadeusz Wyspiański, młodszy brat Stanisława. 1873 -Wyspiańscy przenoszą się z ul. Krupniczej do tzw. Domu Długosza przy ul. Kanoniczej 13. Franciszek Wyspiański urządza tutaj swoją pracownię rzeźbiarską. Dom Długosza - ul. Kanonicza Dom Długosza od strony Wawelu z oknami pracowni Franciszka Wyspiańskiego, około 1900r, fot. Ignacy Krieger Dom narodzin - ul. Krupnicza 26

1875 -Umiera Tadeusz Wyspiański, młodszy brat Stanisława 1875 -Umiera Tadeusz Wyspiański, młodszy brat Stanisława. Stanisław Wyspiański rozpoczyna naukę w Szkole Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim Męskim, mieszczącej się w pałacu Larischa. Kolegami Wyspiańskiego w klasie I są Józef Mehoffer i Henryk Opieński, przyszły kompozytor. 1876 -18 sierpnia umiera matka Stanisława Wyspiańskiego. Dalsza nauka w Szkole Ćwiczeń. 1877 -W III klasie do grona kolegów i zarazem bliskich przyjaciół przyłącza się Stanisław Estreicher. 1878 -Dalsza nauka w Szkole Ćwiczeń, IV klasa. 1879 -W marcu Stanisław Wyspiański kończy naukę w Szkole Ćwiczeń, we wrześniu rozpoczyna naukę w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, najstarszym gimnazjum polskim zwanym dawniej Collegium Nowodworskiego. Tablica pamiątkowa w Liceum Ogólnokształcącym nr 1 w Krakowie Dom Turysty na ul. Kopernika - w domu, który już nie istnieje zamieszkał S.Wyspiański 1880 -W jesieni Stanisław Wyspiański przeprowadza się do domu wujostwa Stankiewiczów przy ul. Kopernika 1, przechodząc pod ich opiekę. 1881 -Dalsza nauka w Gimnazjum Św. Anny -II i III klasa. 1882 -Dalsza nauka w Gimnazjum Św. Anny -III i IV klasa. Założenie wraz z kolegami szkolnego kółka dramatycznego.

1881 -Dalsza nauka w Gimnazjum Św. Anny -II i III klasa. 1882 -Dalsza nauka w Gimnazjum Św. Anny -III i IV klasa. Założenie wraz z kolegami szkolnego kółka dramatycznego.   1883 - Dalsza nauka w Gimnazjum Św. Anny -IV i V klasa. Rysunkowy portret tercjana Jana Gwoździa, świetnie oddający podobieństwo modela, zwraca uwagę na plastyczne zdolności Wyspiańskiego. Stanisław wraz z wujostwem przeprowadza się na ul. Zacisze 2. Ulica Zacisze 2 Akademia Sztuk Pięknych 1884 -Dalsza nauka w Gimnazjum Św. Anny -V i V klasa. Początki znajomości i przyjaźni z Lucjanem Rydlem. Stanisław Wyspiański wpisuje się jako słuchacz nadzwyczajny do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, na Oddziale Rysunku. 1885 - Dalsza nauka w Gimnazjum Św. Anny -VII klasa. 1886 - Dalsza nauka w Gimnazjum Św. Anny. Pierwsza próba dramatyczna Batory pod Pskowem 1887 -Złożenie egzaminów maturalnych. Podróż artystyczna po Galicji Wschodniej -Lwów, Drohobycz, Rohatyn, Stanisławów, Bohorodczany, Halicz. Podróż przyniosła dużą liczbę rysunków, który zdobyły uznanie Jana Matejki. W październiku Wyspiański rozpoczyna studia w Szkole Sztuk Pięknych -Oddział Rysunku -oraz równocześnie na Uniwersytecie Jagiellońskim -Wydział Filozoficzny - słuchając wykładów z historii sztuki, historii Wielkiej Rewolucji Francuskiej, historii Polski, Rzymu i Niemiec oraz wykładów o Dantem; uczestniczy też w pracach uniwersyteckiego Kółka Estetyków.

Kościół Św. Krzyża w Krakowie - styczeń 2000 1888 -Studia nad twórczością wielkich mistrzów Renesansu: Rafaela, Michała Anioła i Albrechta Durera. W Kółku Estetyków wygłasza odczyt o wpływie sztuki włoskiej na sztukę Renesansu w Polsce. Przeniesienie Stanisława do III Oddziału Szkoły Sztuk Pięknych stanowiące wyróżnienie za postępy w nauce i pracy. Szkolna nagroda za rysunek Koncert Jankiela(czerwiec).Wizyta w Korabnikach u państwa Brudzewskich. Młodzieńczy flirt z Adelą Brudzewską. Szkic literacki Liga żółtych kwiatów. Podczas wakacji przebywa wraz z Komisją Historii Sztuki UJ, jako rysownik Komisji, na dwutygodniowym objeździe po ziemi kieleckiej. Liczne rysunki dokumentalne. Opis wnętrza kościoła Św. Krzyża w Krakowie. 1889 -W kwietniu prezydent miasta Krakowa przyznaje Stanisławowi Wyspiańskiemu stypendium Zubowskiego w wysokości 150 zł reńskich na rok. Wakacyjna wycieczka inwentaryzacyjna pod przewodnictwem profesora Władysława Łuszczkiewicz -od 25 lipca do 11 sierpnia (Nowy Sącz, Stary Sącz, Biecz, Jeżów, Bobowa), kontynuowana później wraz z Józefem Mehofferem (Krużlowa, Mogilna, Korzenna, Grybów, Ptaszkowa) oraz samotnie (Kamionka Wielka, Tarnów) do 5 września. Plonem wycieczki były liczne rysunki zabytków sztuki o wartości dokumentarnej., na przykład artysta odrysował drewniane domy z podcieniami w Bobowej na dwa miesiące przed ich spłonięciem w wyniku pożaru miasteczka. Od 15 września do końca roku Stanisław Wyspiański pracuje wraz z Janem Matejką przy wykonaniu nowej polichromii Kościoła Mariackiego w Krakowie. Kierownikiem robót jest Tadeusz Stryjeński. Liczne rysunki ukazujące m. in. pracę przy wykonywaniu polichromii oraz detale architektoniczne i rzeźbiarskie kościoła, m. in. odrysy figur i ornamentów z ołtarza Wita Stwosza. Bliższe zetknięcie się ze sztuką gotycką ma znaczny wpływ na ukształtowanie się języka plastycznego Wyspiańskiego, uczy go precyzji linii i muzyczności kształtu, które decydować będą w przyszłości o jego charakterystycznym stylu. Przeniesienie Wyspiańskiego na czwarty rok w Szkole Sztuk Pięknych i przyznanie mu stypendium Wydziału Krajowego na studia za granicą. Występy w teatrze amatorskim w przedstawieniu Paillerona Nieśmiały, w którym odtwarza główną rolę. Kościół Św. Krzyża w Krakowie - styczeń 2000 Wnętrze kościoła NMP przed restauracją, nawa główna, widok ku ołtarzowi, 1889 rok, fot. Ignacy Krieger:

1890 -Dalsze prace przy wykonywaniu polichromii w Kościele Mariackim, do 22 lutego. 1 marca wyjeżdża Wyspiański - za namową i przy pomocy Tadeusza Stryjeńskiego, a wbrew zdaniu Matejki - w pierwszą podróż zagraniczną. Wiedzie ona przez Wiedeń, Wenecję, Padwę, Weronę, Mantuę, Mediolan, Bazyleę, Como, Lucernę do Paryża. Wyspiański przybywa tu wkrótce po 24 kwietnia i pozostaje w Paryżu przez 6 tygodni. W Paryżu ogląda przedstawienia teatralne, m.in. spektakl Barbiera Joanna d’Arc z Sara Bernhardt w roli głównej. Z Paryża wycieczki do Chartres, Rouen, Reims, Amiens, gdzie zwiedza katedry gotyckie, uzupełniając studia nad sztuką gotycką podjęte wcześniej w Krakowie w Kościele Mariackim. Powrót przez Niemcy, Wielkopolskę i Śląsk (Strasburg, Spira, Wormacja, Moguncja -zwiedza niemieckie katedry romańskie; Norymberga, Ulm, Augsburg, Monachium -styka się tutaj z teatrem wagnerowskim; Ratyzbona, Praga -ogląda gotycką katedrę Św. Wita i interesuje się konkursem na dekorację gmachu Rudolfinum; Drezno, Wrocław, Legnica, Leszno, Poznań, okolice jeziora Gopła). Dwa wczesne autoportrety rysunkowe (jeden powstał w Pradze). 1891 - Praca nad projektami witraży dla Kościoła Mariackiego w Krakowie. 11 maja Stanisław Wyspiański wyjeżdża ponownie do Paryża udając się tam przez: Wiedeń, Salzburg, Innsbruck, Rapperswil, Zurich, Berno, Neuchatel, Dijon, Troyes. Do Paryża przyjeżdża 23 maja. Tu żywo interesuje się teatrem. Ogląda m. in. Sztuki Moliera, Corneille’a, Racine’a, Musseta, Beaumarchais, Hugo, Lessage’a i Scribe’a. 8 do 19 czerwca egzamin z rysunku (wraz z Józefem Mehofferem) do Ecole des Beaux -Arts, zakończony niepomyślnym wynikiem. W lipcu Wyspiański i Mehoffer rozpoczynają studia w zakresie malarstwa olejnego w prywatnej pracowni tzn. Akademii Colarossi. Prace Wyspiańskiego i Mehoffera nad projektami konkursowymi dekoracji ściennych dla gmachu Rudolfinum w Pradze. Obydwaj artyści nie uzyskali w tym konkursie żadnej nagrody. Dalsze zainteresowanie dla teatru (odwiedza modernistyczny Theatre d’Art) i dramatu - lektura Ibsena. Rudolfinum w Pradze

1892 -Zmiana paryskiego mieszkania z rue de l’Echaude na bulwar Montparnasse. Próby literackie -trylogia dramatyczna Podzamcze -Wawel, Fantazja, Idea. Teksty te nie dochowały się. Stanisław Wyspiański otrzymuje stypendium im. Matejki na kształcenie się w malarstwie za granicą, w wysokości 500zł reńskich. Praca nad librettem operowym Fantaści dla kompozytora Henryka Opieńskiego. Praca nad projektem konkursowym kurtyny dla teatru krakowskiego. Rozstrzygnięcie konkursu (kwiecień) jest nie pomyślne dla artysty. 1 -18 sierpnia zwiedzanie katedr francuskich -Rouen i Amiens. 10 października wyjeżdża do Krakowa przez Monachium i Wiedeń. 17 października powrót do Krakowa. Od 22 października do 8 listopada pobyt we Lwowie w związku z zakończeniem prac nad projektem witraża Śluby Jana Kazimierza dla tamtejszej katedry. 1893 -10 lutego ponowny przyjazd do Paryża. Ogląda w paryskich teatrach sztuki Moliera i Marivaux. Dramat -libretto operowe Daniel (lipiec). Pierwsza wersja Warszawianki (sierpień). Scena dramatyczna Królowa Korony Polskiej (listopad). Wyjazd do Lwowa z kartonami witrażowymi dla katedry i ich pokaz w sali Politechniki Lwowskiej. Obrazy: Dziewczynka gasząca świecę, Chłopiec z kwiatem. Rysunek Annah (modelka Gauguina). 1894 -17 marca czwarty już wyjazd do Paryża przez Wiedeń, Linz , Simbach , Monachium, Bazyleę, przybycie do Paryża 20 marca. Zamieszkuje w pracowni Paula Gauguina przy Avenue de Maine. Lektura dramatów Hauptmanna i Maeterlincka. Praca nad dramatem Meleager. Przed 1 listopada powrót do Krakowa. Obrazy: Planty o świcie, Planty w nocy, Weranda. Polonia -projekt witraża dla katedry we Lwowie. Portret Lucjana Rydla, Śmierć matki. Wnętrze pracowni paryskiej, 1893r Projekt kurtyny Wyspiańskiego na konkurs do nowego Teatru Miejskiego

Planty o świcie 1896 -Początek prac w kościele Franciszkanów. Dalsze prace nad witrażami dominikańskimi. Ćwiczenia rzeźbiarskie. Szkice dekoracji kościoła w Bieczu. W maju i w czerwcu częste wycieczki po okolicach Krakowa -Bielany, Panieńskie Skały, Krzemionki, Przegorzały, Zabierzów, Kalwaria -liczne studia i rysunki kwiatów i roślin -tzw. Zielnik. Początek pracy nad dramatem Legenda. Rysunki do Iliady Homera. Od 29 czerwca do 13 lipca ćwiczenia wojskowe odbywane w charakterze rezerwisty zapasowego. Wyspiański otrzymuje zamówienie na szkic polichromii kościoła św. Krzyża w Krakowie; okazuje się nieaktualne w związku z odkryciem - podczas prac restauratorskich -oryginalnej polichromii z XVI w. Prace w tym kościele . Kopie oryginalnej polichromii Polonia - projekt witraża dla katedry we Lwowie Kościół Franciszkanów w Krakowie

Kościół Św. Krzyża w Krakowie - 1897r 1897 -Dalsze prace w kościele Św. Krzyża. Zatarg z Tadeuszem Stryjeńskim na tle tych prac. Praca nad witrażami do kościoła Franciszkanów w Krakowie. Wyspiański jest współzałożycielem Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Ukończenie Legendy I . Ukończenie dramatu Meleager. Praca nad dramatem Protesilas i Laodamia. Wyspiański pokazuje na wystawie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Sukiennicach 35 swoich pasteli. Pozytywna recenzja w "Nowej Reformie". Dalsze studia roślin. We wrześniu początek współpracy z tygodnikiem Życie. 1 października na wystawie Towarzystwa Sztuka we Lwowie Wyspiański wystawia m. in. kartony witrażowe do kościoła Franciszkanów w Krakowie oraz ilustracje do Iliady. Obrazy: Skarby sezamu, Głowa Żyda, Portret Zenona Parviego, Żywioły- projekt dekoracji kościoła Franciszkanów w Krakowie. Głowa Żyda 1898 -W pierwszych dniach lutego krótki pobyt w Warszawie z okazji wystawy konkursowej Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, na której pokazywał swoje projekty witraży. Zwiedzanie m. in. Łazienek, i Starego Miasta. W kwietniu w Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego ukazuje się nakładem autora Legenda I stanowiąca debiut literacki Wyspiańskiego. Na karcie tytułowej umieszczone są daty: Paryż 1892 - Kraków 1897. Wyspiański wraz ze Stanisławem Przybyszewskim obejmuje redakcję Życia jako kierownik artystyczny tego pisma. W lipcu Wyspiański Winieta tygodnika "Życie"

Dom przy pl. Mariackim 9 Ludwik Solski w roli Starego przeprowadza się do tzn. kamienicy Czyncielów przy placu Mariackim 9. W Życiu - numery 45 z 26 listopada i 46 z 3 grudnia -ukazuje się drukiem Warszawianka. 26 listopada premiera Warszawianki w teatrze krakowskim za dyrekcji Tadeusza Pawlikowskiego. Jest to pierwsze wystawienie teatralne sztuki Wyspiańskiego. Reżyserował i grał rolę Starego Wiarusa Ludwik Solski. Obrazy: Chochoły(1898 -1899), Portret Kazimierza Lewandowskiego. Ukazuje się drukiem dramat Meleager. Na karcie tytułowej daty :Paryż 1894 - Kraków 1897. Dom przy pl. Mariackim 9 Ludwik Solski w roli Starego Wiarusa w ''Warszawiance''   Portret Kazimierza Lewandowskiego Chochoły

1899 -Dramat Lelewel dedykowany dyrektorowi Pawlikowskiemu wystawiony 20 maja w teatrze krakowskim. W Przeglądzie Polskim i w osobnej odbitce ukazuje się tragedia Protesilas i Leodamia. W Życiu publikacja tragedii Klątwa; także osobna odbitka książkowa. Obraz: Portret Jerzego Żuławskiego. 1900 -Praca nad dramatem Noc Listopadowa (scena pożegnania Demeter z Korą). Pierwsze szkice witraży wawelskich. Dramat Legion. Publikacja rapsodu Kazimierz Wielki w dodatku do Czasu. Publikacja rapsodu Bolesław Śmiały w Krytyce. 18 września ślub z Teofilą Spytkówną, służącą u ciotki Stankiewiczowej. 20 listopada w Kościele Mariackim w Krakowie ślub Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną i weselne uroczystości w dworku Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach. Obraz: Główka Helenki Teofila Spytkówna - żona Stanisława Wyspiańskiego Ciotka artysty, Joanna z Rogowskich Stankiewicz Główka Helenki 1901 -Praca nad Weselem. W lutym przeprowadzka z placu Mariackiego na ulicę Krowoderską. 16 marca premiera Wesela w teatrze krakowskim. Na przełomie kwietnia i maja ukazuje się w Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego - nakładem własnym autora -Wesele. 31 października inscenizacja Dziadów Adama Mickiewicza w teatrze krakowskim. 10 listopada umiera Franciszek Wyspiański, ojciec artysty

1902 -Praca nad Wyzwoleniem(3 akt) 1902 -Praca nad Wyzwoleniem(3 akt). Rapsody: Piast, Święty Stanisław, Henryk Pobożny pod Legnicą, fragment Wernyhory. Publikacja pierwszych fragmentów Nocy Listopadowej w czasopismach Krytyka i Czas. Wyspiański zostaje mianowany docentem na wydziale sztuki dekoracyjnej i kościelnej Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Projekt witraża z przedstawieniem Bł. Salomei dla kościoła Franciszkanów w Krakowie. Praca nad witrażem Kazimierz Wielki dla katedry na Wawelu. Praca nad dramatami Wyzwolenie i Noc Listopadowa. Obrazy: Autoportret, Portret żony, Dziewczynka z dzbankiem. Witraż - Błogosławiona Salomea Projekt witraża ''Kazimierz Wielki'' Dziewczynka z dzbankiem 1903 -10 stycznia ukazuje się w druku Wyzwolenie. 28 lutego premiera Wyzwolenia na scenie teatru krakowskiego z udziałem Stanisławy Wysockiej (Muza). Konrada grał Andrzej Mielewski. 25 kwietnia premiera dramatu Protesilas i Laodamia w teatrze krakowskim z udziałem Heleny Modrzejewskiej. 7 maja premiera Bolesława Śmiałego w teatrze krakowskim w inscenizacji Wyspiańskiego i w zaprojektowanych przez niego dekoracjach i kostiumach. Rolę Krasawicy odtwarzała Władysława Ordonówna. 25 czerwca ukazuje się w druku dramat Bolesław Śmiały. Stan zdrowia Wyspiańskiego pogarsza się; w lecie pobyt w Rymanowie. Praca nad dramatem Achilleis. Lektura Starego Testamentu. Krótki pobyt w Wenecji. Mieszka na Lido. W jesieni dalsze pogorszenie się stanu zdrowia. Praca nad dramatami Akropolis i Noc Listopadowa. 22 grudnia ukazuje się w druku dramat Achilleis. Obraz: Portret Władysławy Ordonówny w roli Krasawicy.

Balustrada z motywem liści kasztanowca w klatce schodowej 1905 -Zgłoszenie rezygnacji z docentury w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W lutym Wyspiański spotyka się z Józefem Piłsudskim. W lutym Wyspiański zgłasza swoją kandydaturę w konkursie na dyrektora Krakowskiego Teatru Miejskiego, po czym -wskutek nieprzychylnego stanowiska Rady Miejskiej w kwestiach finansowych (kaucja) -wycofuje się. Dyrektorem zostaje Ludwik Solski. W marcu ukazuje się studium o Hamlecie dedykowane Autorom Polskim. Wyspiański zostaje radnym miejskim z listy Komitetu Demokratycznego Polskiego. Zakończenie prac nad dekoracją Domu Towarzystwa Lekarskiego -witraż Apollo, balustrada z motywem liści kasztanowca. W lecie ponowna kuracja w Bad - Hall. Dalsze pogarszanie się stanu zdrowia. Podejrzenia o początek choroby umysłowej. Krótki pobyt w lecznicy dla nerwowo chorych doktora Żuławskiego. Obrazy: Krajobraz z Rudawą, Macierzyństwo, Portret Józefa Feldmana, cykl pejzaży Widok na Kopiec Kościuszki. Portret Józefa Feldmana Macierzyństwo Widoki na Kopiec Kościuszki Projekt witrażu "Apollo spętany" w Domu Towarzystwa Lekarskiego

1906 -Przekład piątego aktu dramatu Woltera Zaira opublikowany w dzienniku Nowa Reforma. Praca nad dramatem Skałka. Praca nad przekładem Cyda Corneille’a. Krakowska Akademia Umiejętności przyznaje Wyspiańskiemu nagrodę za cykl pejzaży z widokiem na Kopiec Kościuszki. W lipcu Wyspiański przenosi się do zakupionego przez siebie domu we wsi Węgrzce pod Krakowem. Przedstawienia Wesela w Łodzi i Warszawie (akt I i fragmenty aktu II). Na wystawie w Wiedniu pokaz projektu witraża Kazimierz Wielki. Wyspiański otrzymuje nominację na profesora Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. 1907 -Publikacja dramatu Zygmunt August w czasopismach Przegląd Powszechny i Krytyka. W marcu ukazują się w druku: dramat Powrót Odysa -nakładem autora -i przekład Cyda. Ukazuje się w druku -nakładem autora -tragedia Sędziowie. W lecie nieoczekiwana poprawa zdrowia stanu zdrowia. Wyspiański niszczy część swego dorobku artystycznego, m.in. Szkice rysunkowe do witraży wawelskich. Na niedługo przed śmiercią Wyspiańskiego -26 października -premiera Cyda Corneille’a -Wyspiańskiego w teatrze krakowskim. W roli Infantki wystąpiła Irena Solska. 28 listopada Stanisław Wyspiański umiera w prywatnej lecznicy prof. Maksymiliana Rutkowskiego w Krakowie, przy ul. Siemiradzkiego. Wystawienie trumny z ciałem Wyspiańskiego w krypcie kościoła Pijarów. 2 grudnia pogrzeb Stanisława Wyspiańskiego w Kościele Mariackim i złożenie trumny w Krypcie Zasłużonych na Skałce. 8 grudnia, w numerze 21 Literatury i Sztuki, poświęconym pamięci Wyspiańskiego, Henryk Opieński publikuje po raz pierwszy tekst Daniela opatrując go uwagą: Nieznany utwór Wyspiańskiego. Krypta Zasłużonych na Skałce Ulica Siemiradzkiego - w tym szpitalu 28 XI 1907 roku umarł St.Wyspiański

Literatura Oprócz malarstwa domeną Wyspiańskiego była również literatura. Główną część jego dorobku stanowią dramaty. Pod względem tematycznym podzielić je można na trzy grupy. Pierwsza to utwory dotyczące przeszłości Polski, zarówno dziejów zamierzchłych, jak i tradycji walk narodowo - wyzwoleńczych: "Warszawianka", "Legenda", "Lelewel", czy "Legion". Druga grupa to dramaty z życia współczesnego, jak np. "Klątwa". Wreszcie grupa trzecia - to utwory oparte na tematyce antycznej i rozważające problemy moralne: "Meleager", "Protesilas i Laodamia". Jednak sławę i olbrzymią popularność przyniosło Wyspiańskiemu dopiero "Wesele". Premiera tego dramatu w Teatrze Krakowskim stała się ważnym wydarzeniem kulturalno - społecznym. Krytyczny sąd o społeczeństwie, wypowiedziany z ogromną siłą w przejmujących obrazach artystycznych, wywołał głębokie przeżycia i dyskusje. Od "Wesela" rozpoczyna się najbardziej intensywny okres twórczej działalności Wyspiańskiego. W ciągu sześciu lat, które mu pozostały, wydał następujące utwory: "Wyzwolenie", "Bolesław Śmiały", "Achilleis", "Piast i Henryk Pobożny", "Akropolis i Noc Listopadowa", drugie opracowanie "Legendy", "Studium o Hamlecie", "Sędziowie", "Powrót Odysa", "Skałka", "Juliusz II", nie ukończony dramat "Zygmunt August" oraz tłumaczenie "Cyda" Corneille'a. Kilkanaście lat po śmierci artysty w księgarniach ukazało się zbiorowe wydanie jego dzieł. Literacki dorobek Wyspiańskiego upamiętniło również Wydawnictwo Literackie w Krakowie, wypuszczając na rynek tomik pt.: "Poezje Wyspiańskiego". Oprócz dramatów artysta tworzył również wiersze, w których wspominał swoje dzieciństwo lub opisywał piękno swojego rodzinnego miasta - Krakowa. Często zastanawiał się również nad życiem i jego sensem, czego dowodem są liczne przemyślenia przelane na papier. U stóp Wawelu miał ojciec pracownię... U stóp Wawelu miał ojciec pracownię, wielką izbę białą, wysklepioną, żyjącą figur zmarłych wielkich tłumem; tam, chłopiec mały, chodziłem; co czułem, to później w kształty mej sztuki zakułem. Uczuciem wtedy tylko, nie rozumem, obejmowałem zarys gliną ulepioną wyrastający przede mną w olbrzymy: w drzewie lipowym rzezane posągi.

O, kocham Kraków O, kocham Kraków - bo nie od kamieni przykrościm doznał - lecz od żywych ludzi, nie zachwieje się we mnie duch ani zmieni, ani się zapał we mnie nie ostudzi, to bowiem z Wiary jest, co mi rumieni różanym świtem myśl i co mnie budzi Im częściej we mnie kamieniem rzucicie, sami złożycie stos - stanę na szczycie.   Gdy przyjdzie mi ten świat porzucić... Gdy przyjdzie mi ten świat porzucić, na jakąż nutę będę nucić melodie zgonu ma wyprawna? Rzuciłem przecież go już dawno. Już dawno sie przestałem smucić o rzeczy miłe mnie stracone. Miałyżby smutki moje wrócić, kraść, co już dawno ukradzione. Przecież już dawno się wyzbyłem marzeń o utraconym raju. Żyję, by zwało się, że żyłem... nad jakąś rzeką, w jakimś kraju... Nad jakąś rzeką, w jakimś mieście, gdzie ślubowałem ślub niewieście, gdzie dom stworzyłem jej i sobie z myślą o jednym wspólnym grobie.

Malarstwo Portret Elizy Pareńskiej Portret podwójny Elizy Najwcześniejszym "malarskim" dziełem Wyspiańskiego były zaprojektowane przez niego karty do kabały. Wkrótce powstał szkicownik zawierający rysunki wiejskich chat, ruin budowli i szkice pejzażowe, które były owocem jego podróży w rejony wschodniej Małopolski, ziemi opoczyńskiej, czy też Sądecczyzny. Pierwszą poważniejszą pracą malarską młodego ucznia Szkoły Sztuk Pięknych było wykonanie polichromii Kościoła Mariackiego według projektu Jana Matejki, przerywaną wyjazdami artystycznymi za granicę. W tym czasie Wyspiański pracował również nad projektem kurtyny dla Teatru Krakowskiego. Niestety jego propozycja nie została przyjęta, wybrano bowiem rozwiązanie Siemiradzkiego. Kolejne prace krakowskiego artysty to: projekt okna witrażowego dla lwowskiej katedry (Polonia, Madonna z dzieciątkiem) oraz polichromia w Kościele Franciszkanów w Krakowie. Następnie Wyspiański otrzymał zlecenie na wykonanie kolejnych prac właśnie do tego kościoła. Powstały witraże będące personifikacją czterech żywiołów - wody, powietrza, ognia i ziemi, witraż "Bóg Ojciec - stań się", oraz kolejny witraż przedstawiający św. Salomeę. Bardzo oryginalnym dziełem Wyspiańskiego był również "Zielnik" - zbiór ołówkowych rysunków roślin wykonanych w trakcie wycieczek w okolice Krakowa.   Na jego kartach artysta umieścił nazwy roślin i ich opisy. W ten sposób powstało przepiękne, niepowtarzalne, jedyne w swoim rodzaju studium kwiatów polnych. Motywy roślinne wykorzystał również do malowania polichromii kościołów (motyw mlecza, nasturcji, kwitnącej wiśni). Trzy lata przed śmiercią Wyspiański pracował przy dekoracji Domu Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie. Po raz pierwszy mógł tutaj zrealizować całościowy projekt wystroju wnętrz, obejmujący zarówno kolorystykę poszczególnych pomieszczeń, jak i witraże, meble, ornamenty dekoracyjne. Szczególnie interesującym wnętrzem Domu jest reprezentacyjna klatka schodowa, ze słynną mosiężną balustradą wykorzystującą motyw kasztanowca i witrażami, z których centralny ukazuje boga Słońca - Apolla. Portret Elizy Pareńskiej Portret podwójny Elizy

Dziewczynka w niebieskim kapeluszu Autor "Wesela" nigdy nie malował portretów na zamówienie, przez co wszystkie wykonane przez niego wizerunki współczesne przedstawiają osoby, z którymi był związany emocjonalnie, bądź które uważał na godne tego wyróżnienia ze względu na posiadany przez nie talent. Jego portrety to w przeważającej mierze galeria artystycznych przyjaciół, takich jak Mehoffer, Rydel, Opieński, Włodzimierz Tetmajer, Jan Stanisławski, ludzi pióra - Jerzy Żuławski, Antoni Lange, Adolf Nowaczyński, aktorów - Irena Solska, Ludwik Solski i rozległego krakowskiego "high society" ze Stanisławem i Tadeuszem Estreicherami,Rudolfem Starzewskim, czy rodziną Pareńskich na czele. Jednak najbardziej osobiste i odbiegające od modernistycznej, nadmiernej dekoracyjności są portrety żony - Teofili Pytko i dzieci. Teofilia pozowała Wyspiańskiemu wielokrotnie - to jej oblicze nadał "Polonii" umieszczonej w projekcie witraża dla katedry lwowskiej. Ona jest bohaterką licznych obrazów ukazujących macierzyństwo, czy blisko 20 portretów (często w stroju ludowym), na których widoczna jest razem z mężem lub z dziećmi. Prawdą jest, że od wczesnej młodości artysta uwielbiał dzieci. Najwięcej istnieje wizerunków Helenki, Mietka i Stasia Wyspiańskich. Powstały również dziesiątki obrazów stanowiacych niezwykle Śpiący Mietek interesującą i rozpropagowaną później poprzez liczne reprodukcje część malarskiego dzieła mistrza. Bardzo ciekawą grupę obrazów stanowią też autoportrety Wyspiańskiego, który rysował i malował swój wizerunek przez całe życie. Poczynając od rysunkowego autoportretu z roku 1890, na którym ukazał siebie jako chłopca. Tworząc portrety stosował się do wielokrotnie głoszonej przez siebie zasady: "Portret można malować kwadrans, pół godziny - godzinę, ale nie można go malować dłużej, bo to już nie będzie portret, lecz obraz na temat danej osoby - historia osoby. Człowiek nie jest ten sam we wtorek, jakim był w poniedziałek, zmienia się bezpowrotnie, zmieniają go przeżycia i przemyślenia, portret to odbicie chwili, odbicie artystyczne, ujmujące rzecz do głębi." Obok monumentalnych projektów witraży, wystrojów wnętrz, portretów i autoportretów bardzo ważnym gatunkiem malarskim Wyspiańskiego był pejzaż, a w szczególności pejzaż Krakowa. Autor urodzony w tym mieście i związany z nim emocjonalnie rozpoczął malowanie widoków Krakowa bardzo wcześnie, bo już po powrocie z zagranicznych studiów, kiedy to powstały dwa widoki Plant widziane z okna jego pracowni, ukazujące Barbakan i Bramę Floriańską oraz Teatr Miejski. Do serii tej Wyspiański dołączył inne, w tym malowane olejno "Widok Plant o świcie" i "Planty z widokiem na Wawel". Później już z okna innej, jego ostatniej pracowni powstały pejzaże "Widok Kopca Kościuszki" o różnych porach roku. Śpiący Staś Dziewczynka w niebieskim kapeluszu

Bibliografia 1. O. Ortwin - „Pisma krytyczne” 2.    A. Grzymała- Siedlecki – „O twórczości Wyspiańskiego” 3.    S. Bmorowski – „Stanisław Wyspiański” 4.    S. Lach – „Studia o Wyspiańskim”