Czynności procesowe

Czynność procesowa - definicja Czynność procesowa to „prawem przewidziane zachowanie organu procesowego lub uczestnika procesu zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych”. Aby była dopuszczalna musi spełniać warunki określone w ustawie, np. forma, podmiot, termin i miejsce. Może polegać na działaniu, np. wydanie wyroku przez sąd lub zaniechaniu, np. niewniesienie wyroku przez stronę.

Zdarzenie procesowe Zdarzenia procesowe są faktami niezależnymi od zachowania uczestników procesu, wywołują skutki procesowe przewidziane w ustawie. Przykłady: Śmierć oskarżonego, pokrzywdzonego, Choroba psychiczna lub inna ciężka choroba, Zaginięcie lub zniszczenie akt, Upływ terminu przedawnienia, Upływ terminu zawitego.

Rodzaje czynności procesowych

Rodzaje czynności procesowych ze względu na cel Rozpoznawcze Wykonawcze Kognicyjne: np. decyzja o zasadności tymczasowego aresztowania Egzekucyjne: np. wykonanie tej decyzji

Rodzaje czynności procesowych ze względu na sposób przekazania wiadomości o danej czynności Wyraźne Dorozumiane Konkludentne (wyjątek), np. faktyczne dopuszczenie do udziału oskarżyciela posiłkowego Ekspresywne (reguła), np. akt oskarżenia

Rodzaje czynności procesowych ze względu na formę Ustne Pisemne Np. prowadzenie rozprawy Np. akt oskarżenia Np. wyrok

Rodzaje czynności procesowych ze względu na podmiot Czynności organów procesowych, Czynności stron procesowych, o charakterze oświadczeń woli postulujących, np. wnioski dowodowe, Czynności innych uczestników postępowania, np. zeznania świadków.

Rodzaje czynności organów procesowych Imperatywne Inne Rozstrzygnięcia Np. przeprowadzanie dowodów

Rodzaje czynności procesowych ze względu na wady Niedopuszczalne, Bezzasadne, Bezskuteczne, Wadliwe, Nieważne.

Czynności niedopuszczalne Gdy ustawa wyraźnie wskazuje zakaz prowadzenia danej czynności. Nie mogą wywoływać skutków prawnych. Np. przesłuchanie duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.

Czynności bezzasadne Stwierdza się po dokonaniu merytorycznej oceny tej czynności pod względem prawnym i faktycznym. Skutkuje: Uchyleniem, np. bezzasadne postanowienie o umorzeniu, Umorzeniem, np. bezzasadny akt oskarżenia, Rozpoznaniem sprawy na rozprawie, np. bezzasadny wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania, Utrzymaniem w mocy, np. bezzasadna apelacja, Oddaleniem, np. bezzasadnej kasacji.

Czynności bezskuteczne Z powodu niedopełnienia wskazanych w ustawie warunków. Np. wyłączenie swobody wypowiedzi osoby przesłuchiwanej. Przyczyny bezskuteczności: Niewypełnienie przez określony podmiot przesłanek koniecznych do dokonania czynności, np. warunków formalnych pisma procesowego, Przyczyny niezależne od dokonującego czynność a spowodowane oświadczeniem innych podmiotów, np. bezskuteczność dobrowolnego poddania się karze jeśli sprzeciwi się temu prokurator i pokrzywdzony.

Czynności wadliwe Czynności, co do których popełniono jakieś uchybienie w toku postępowania wpływające na treść tej czynności (error procedendi) albo uchybienie dotyczące wydanej decyzji (error decedendi). Rodzaje wadliwości: Względna: względna przyczyna odwoławcza art. 438 KPK. Bezwzględna: bezwzględna przyczyna odwoławcza art. 439 § 1 KPK.

Konwalidacja wadliwości Uzdrowienie, usunięcie wadliwości. Z mocy prawa, np. zmiana ustawy, Przez organy procesowe, np. uzupełnienie wyroku w kwestii dowodów rzeczowych, Przez strony procesowe, na wezwanie organu, np. usunięcie braków formalnych pisma procesowego. Konwalidacja nie jest możliwa kiedy nastąpi tzw. stan nieodwracalny, np. niesłuszne zatrzymanie. Wadliwość wydanych orzeczeń kończących postępowanie musi być usunięta tylko przez środki zaskarżenia. Samo złożenie środka zaskarżenia nie oznacza jednak wadliwości czynności, to stwierdzi sąd.

Konwersja czynności Jest to zmiana czynności z pozornie wadliwej w czynność wywołującą skutki prawne. Np. złożenie apelacji w terminie zawitym od ogłoszenia wyroku traktuje się jako złożony w terminie wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem.

Czynności nieważne W KPK nieważność nie jest przewidziana. W ustawie z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń osób represjonowanych za działalność za rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego: jest równoznaczne z uniewinnieniem. W ustawie o SN: unieważnić może SN, na wniosek Prokuratora Generalnego, w sprawie, która ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów w chwili orzekania, jeżeli orzeczenie to nie może być wzruszone w innym trybie.

Rodzaje czynności procesowych ze względu na istotę i charakter czynności Czynności realne (faktyczne): dokonywanie zmian w sytuacji zewnętrznej, np. przeszukanie, Spostrzeżenia procesowe: przyjmowanie informacji oraz percepcja wrażeń zmysłowych przy dokonywaniu czynności procesowych, np. oględziny. Oświadczenia procesowe.

Oświadczenia procesowe Oświadczenia wiedzy Oświadczenia woli Przekazanie informacji posiadanych przez uczestników procesu, np. zeznania świadków Przewidziane prawem formy uzewnętrznienia woli lub dążeń uczestników procesu

Imperatywne (władcze) Oświadczenia woli Postulujące Imperatywne (władcze) Wydają organy procesowe w formie decyzji procesowych i poleceń. Polecenia wiążą adresata. Decyzje, czyli orzeczenia i zarządzenia wiążą uczestników procesu, i osoby trzecie. Z reguły oświadczenia uczestników procesu wobec organu procesowego, zawiera postulat, np. akt oskarżenia. Złożenie nie wiąże organu, ale cofnięcie już tak.

Rodzaje czynności procesowych ze względu na odwoływalność Odwoływalne Nieodwoływalne Oświadczenia wiedzy, Polecenia, Nieogłoszone decyzje. - Oświadczenia woli uczestników postępowania, - Decyzje. Są wyjątki.

Orzeczenia, zarządzenia i polecenia

Decyzje procesowe Orzeczenia: Wyroki (zaskarżalne zawsze apelacją), Postanowienia (zaskarżalne zażaleniem, zażalenie dotyczy postanowień zamykających drogę do wydania wyroku, chyba, że ustawa stanowi inaczej, postanowień co do środka zabezpieczającego, innych wypadków określonych w ustawie), Zarządzenia.

Rodzaje wyroków Wydawane na rozprawie (reguła) i na posiedzeniu (wyjątek, np. przypadek wniosku z art. 335 KPK, tryb nakazowy). W I instancji: skazujący, warunkowo umarzający, umarzający, uniewinniający. Szczególne rodzaje wyroków: nakazowy, łączny, w sprawie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. W II Instancji: o utrzymaniu w mocy, zmianie, uchyleniu zaskarżonego orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, o uchyleniu zaskarżonego orzeczenia i umorzeniu postępowania. W postępowaniu kasacyjnym: uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, umorzenie, uniewinnienie (art. 537 KPK). W postępowaniu o wznowienie: uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, uniewinnienie, umorzenie (art. 547 KPK).

Uzasadnianie wyroków Wyroki sądu I instancji: na wniosek (art. 422 § 1 KPK), z urzędu gdy zdanie odrębne (art. 114 § 1 KPK). Wyrok nakazowy: może nie zawierać uzasadnienia (art. 504 § 2 KPK). Wyroki sądu II instancji: z urzędu, na wniosek jeśli sąd zmienia lub utrzymuje zaskarżony wyrok w mocy, chyba że zostało złożone zdanie odrębne (art. 457 KPK).

Postanowienia Wydaje się je jeśli ustawa nie wymaga formy wyroku ani nie przewiduje formy zarządzenia, art. 93 § 1 KPK. Wydaje sąd a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. Postanowienia wydawane przez sąd nie zależnie od stadium procesu: ze względu na gwarancje praw oskarżonego, np. zastosowanie tymczasowego aresztowania. Postanowienia odwoławcze w stadium przygotowawczym: wydaje sąd po zażaleniu na postanowienie prokuratora. Postanowienia w stadium jurysdykcyjnym: przed rozprawą lub na rozprawie w kwestiach incydentalnych. Postanowienia w sprawach o wznowienie: o oddaleniu wniosku o wznowienie albo pozostawienie go bez rozpoznania. Postanowienia w postępowaniu kasacyjnym: SN wydaje postanowienie o oddaleniu kasacji.

Treść postanowienia art. 94 KPK Oznaczenie organu oraz osoby lub osób wydający postanowienie, Data wydania postanowienia, Wskazanie sprawy oraz kwestii, której postanowienia dotyczy, Rozstrzygnięcie z podaniem podstawy prawnej, Uzasadnienie, chyba że ustawa zwalnia z tego wymagania.

Uzasadnienie postanowienia Sporządza się na piśmie wraz z samym postanowieniem. Odroczenie do 7 dni w sprawie zawiłej lub z innych ważnych przyczyn. Zwolnienie od uzasadnienia: np. uwzględniające wniosek, któremu druga strona się nie sprzeciwiła lub uzależnienie od wniosku strony, np. postanowienie o przedstawieniu zarzutów.

Zarządzenia Wydawane jeśli nie jest wymagane wydanie postanowienia. Dotyczą kwestii porządkowych, ale też ważniejszych spraw, np. odmowa przyjęcia środka odwoławczego niedopuszczalnego z mocy ustawy, po terminie lub wniesionego przez osobę nieuprawnioną na podstawie art. 429 KPK. Treść: stosujemy odpowiednio przepisy dotyczące postanowień. Wydaje je prezes sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu orzekającego, upoważniony sędzia, w postępowaniu przygotowawczym prokurator lub inny uprawniony organ. Zaskarżalne: w wypadkach przewidzianych w ustawie, stosujemy odpowiednio przepisy o postanowieniach.

Sprostowanie omyłki Art. 105 KPK: § 1. Oczywiste omyłki pisarskie i rachunkowe oraz w obliczeniu terminów w orzeczeniu lub zarządzeniu albo w ich uzasadnieniu można sprostować w każdym czasie. § 2. Sprostowania dokonuje organ, który popełnił omyłkę. Jeżeli postępowanie toczy się przed instancją odwoławczą, może ona z urzędu sprostować orzeczenie pierwszej instancji. § 3. Sprostowanie orzeczenia lub jego uzasadnienia następuje w drodze postanowienia, a sprostowanie zarządzenia w drodze zarządzenia. § 4. Na postanowienie lub zarządzenie co do sprostowania wydane w pierwszej instancji służy zażalenie.

Ogłoszenie (promulgacja) Umożliwia zapoznanie się stron i publiczności z decyzją procesową. Różne formy w zależności od rodzaju decyzji. Wyrok ogłasza się publicznie, na rozprawie, ustnie, wydany na posiedzeniu przez złożenie jego odpisu na 7 dni w sekretariacie sądu, o czym należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia. Art. 100 § 3 KPK: Wyrok doręcza się podmiotom uprawnionym do wniesienia środka odwoławczego, jeżeli ustawa tak stanowi. Art. 128 § 1 KPK: Orzeczenia i zarządzenia doręcza się w uwierzytelnionych odpisach, jeżeli ustawa nakazuje ich doręczenie. (art. 100 KPK).

Kazus 1 W związku z podejrzeniem popełnienia czynu z art. 286 § 1 KK przeciwko Piotrowi M. skierowano postępowanie karne. Jednakże potem okazało się, że postępowanie przygotowawcze nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i prokurator umorzył śledztwo. Mimo uchylenia tego postanowienia przez sąd prokurator ponownie wydał postanowienie o umorzeniu postępowania. O tym został powiadomiony pełnomocnik pokrzywdzonego, ale nie otrzymał odpisu orzeczenia. Stąd pełnomocnik pokrzywdzonego wniósł do sądu o doręczenie odpisu orzeczenia jemu i pokrzywdzonemu, ponieważ mają prawo wnieść środka odwoławczy w postaci subsydiarnego aktu oskarżenia, a na podstawie art. 100 § 4 KPK odpis takiego postanowienia doręcza się podmiotom uprawnionym do wniesienia takiego środka. Oceń zasadność argumentacji pełnomocnika pokrzywdzonego.

Polecenia Art. 93 § 4 KPK: W wypadkach określonych w ustawie sąd oraz prokurator wydają polecenia Policji lub innym organom. Polecenia mogą być wydawane także wewnątrz organów procesowych działających według zasady hierarchicznego podporządkowania, czyli Policji i prokuratury. Polecenia wiążą organy. Np. dotyczą środków przymusu dowodowego tj. przeszukanie, wydanie rzeczy.

Uchwały SN Szczególna forma rozstrzygnięcia wydawana przez SN. Art. 441 KPK: § 1. Jeżeli przy rozpoznawaniu środka odwoławczego wyłoni się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, sąd odwoławczy może odroczyć rozpoznanie sprawy i przekazać zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. § 2. Sąd Najwyższy może przekazać rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego powiększonemu składowi tego sądu. § 3. Uchwała Sądu Najwyższego jest w danej sprawie wiążąca. § 4. Prokurator, obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu. § 5. Sąd Najwyższy może przejąć sprawę do swego rozpoznania.

Narada i głosowanie

Kolegialność i tajność narady Narada i głosowanie dotyczą decyzji podejmowanych kolegialnie. Art. 108 KPK: § 1. Przebieg narady i głosowania nad orzeczeniem jest tajny, a zwolnienie od zachowania w tym względzie tajemnicy nie jest dopuszczalne. § 2. Podczas narady i głosowania oprócz członków składu orzekającego może być obecny jedynie protokolant, chyba że przewodniczący uzna jego obecność za zbędną. Jednak bezwzględną przyczyną odwoławczą jest okoliczność, że orzeczenie zapadło z naruszeniem większości głosów. W doktrynie postuluje się, że zwolnienie z tajemnicy jest możliwe ze względu na stan wyższej konieczności.

Przebieg narady i głosowania Najpierw narada, a potem głosowanie. Art. 109 KPK: § 1. Naradą i głosowaniem kieruje przewodniczący, a jeżeli co do porządku i sposobu narady oraz głosowania podniesione zostaną wątpliwości, rozstrzyga je skład orzekający. § 2. Po naradzie przewodniczący zbiera głosy poczynając od najmłodszego, najpierw od ławników według ich wieku, następnie od sędziów według ich starszeństwa służbowego, a sam głosuje ostatni. Sprawozdawca, jeżeli nie jest przewodniczącym, głosuje pierwszy. Art. 110 KPK: Narada i głosowanie nad wyrokiem odbywają się osobno co do winy i kwalifikacji prawnej czynu, co do kary, co do środków karnych, co do przepadku, co do środków kompensacyjnych oraz co do pozostałych kwestii. Inne orzeczenia są głosowane totalnie.

Zasada większości głosów Art. 111 KPK: § 1. Orzeczenia zapadają większością głosów. § 2. Jeżeli zdania tak się podzielą, że żadne z nich nie uzyska większości, zdanie najmniej korzystne dla oskarżonego przyłącza się do zdania najbardziej doń zbliżonego, aż do uzyskania większości. Art. 112 KPK: Sędzia, który głosował przeciwko uznaniu oskarżonego za winnego, może wstrzymać się od głosowania nad dalszymi kwestiami; wówczas głos tego sędziego przyłącza się do zdania najprzychylniejszego dla oskarżonego.

Zdania odrębne Art. 114 KPK: § 1. Przy składaniu podpisu członek składu orzekającego ma prawo zaznaczyć na orzeczeniu swoje zdanie odrębne podając, w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje orzeczenie. § 2. Zdanie odrębne może dotyczyć również samego uzasadnienia orzeczenia; wówczas zdanie to zaznacza się przy podpisywaniu uzasadnienia. § 3. Jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie dotyczy ławnika.

Podpisanie orzeczenia i uzasadnienia Art. 113 KPK: Orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego, nie wyłączając przegłosowanego, chyba że orzeczenie zamieszczono w protokole. Art. 115 KPK: § 1. Uzasadnienie orzeczenia podpisują osoby, które orzeczenie wydały, nie wyłączając osoby przegłosowanej. § 2. W sprawach rozpoznawanych w składzie sędziego i dwóch ławników uzasadnienie podpisuje tylko przewodniczący, chyba że zgłoszono zdanie odrębne. W sprawach rozpoznawanych w składzie dwóch sędziów i trzech ławników uzasadnienie podpisują obaj sędziowie, chyba że zgłoszono zdanie odrębne. § 3. Jeżeli nie można uzyskać podpisu przewodniczącego lub innego członka składu orzekającego, jeden z podpisujących czyni o tym wzmiankę na uzasadnieniu z zaznaczeniem przyczyny tego faktu.

Porządek czynności procesowych

Forma czynności procesowych Art. 116 KPK: Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, strony i inni uprawnieni do wzięcia udziału w czynności procesowej mogą składać wnioski i inne oświadczenia na piśmie albo ustnie do protokołu.

Wymogi formalne Art. 119 KPK: § 1. Pismo procesowe powinno zawierać: 1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy, 2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo, 3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem, 4) datę i podpis składającego pismo. § 2. Za osobę, która nie może się podpisać, pismo podpisuje osoba przez nią upoważniona, ze wskazaniem przyczyny złożenia swego podpisu. Czasem ustawa wymaga zachowania szczególnych wymogów, np. przymus adwokacko-radcowski lub wymogi dotyczące aktu oskarżenia .

Usunięcie braków formalnych Art. 120 KPK: § 1. Jeżeli pismo nie odpowiada wymaganiom formalnym, przewidzianym w art. 119 lub w przepisach szczególnych, a brak jest tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać biegu, albo brak polega na niezłożeniu należytych opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności procesowej, wzywa się osobę, od której pismo pochodzi, do usunięcia braku w terminie 7 dni. § 2. W razie uzupełnienia braku w terminie, pismo wywołuje skutki od dnia jego wniesienia. W razie nieuzupełnienia braku w terminie, pismo uznaje się za bezskuteczne, o czym należy pouczyć przy doręczeniu wezwania. § 3. W postępowaniu przed sądem zarządzenia w sprawach, o których mowa w § 1 i 2, może wydać także referendarz sądowy.

Usunięcie braków aktu oskarżenia Art. 337 KPK: § 1. Jeżeli akt oskarżenia nie odpowiada warunkom formalnym wymienionym w art. 119, art. 332, art. 333 lub art. 335, a także jeżeli nie zostały spełnione warunki wymienione w art. 334, prezes sądu zwraca go oskarżycielowi w celu usunięcia braków w terminie 7 dni. § 2. Na zarządzenie, o którym mowa w § 1, oskarżycielowi przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy. § 3. Oskarżyciel publiczny, który nie wnosi zażalenia, jest obowiązany wnieść w terminie wskazanym w § 1 poprawiony lub uzupełniony akt oskarżenia.

Ocena znaczenia czynności procesowych Art. 118 KPK: § 1. Znaczenie czynności procesowej ocenia się według treści złożonego oświadczenia. § 2. Niewłaściwe oznaczenie czynności procesowej, a zwłaszcza środka zaskarżenia, nie pozbawia czynności znaczenia prawnego. § 3. Pismo w sprawie należącej do właściwości sądu, prokuratora, Policji lub innego organu dochodzenia, skierowane do niewłaściwego organu, przekazuje się właściwemu organowi.

Obecność stron przy czynnościach procesowych Art. 117 KPK: § 1. Uprawnionego do wzięcia udziału w czynności procesowej zawiadamia się o jej czasie i miejscu, chyba że ustawa stanowi inaczej. § 2. Czynności nie przeprowadza się, jeżeli osoba uprawniona nie stawiła się, a brak dowodu, że została o niej powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn, a także wtedy, gdy osoba ta usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzanie czynności bez jej obecności, chyba że ustawa stanowi inaczej. § 2a. Usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby oskarżonych, świadków, obrońców, pełnomocników i innych uczestników postępowania, których obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o dopuszczenie do czynności, będąc uprawnionymi do wzięcia w niej udziału, wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego przez lekarza sądowego.

Obecność stron przy czynnościach procesowych c.d. Art. 117 KPK: § 3. W razie niestawiennictwa strony, obrońcy lub pełnomocnika, których stawiennictwo jest obowiązkowe, czynności procesowej nie przeprowadza się, chyba że ustawa stanowi inaczej. § 5. Przepisu § 2a nie stosuje się do osób pozbawionych wolności, których zasady usprawiedliwiania niestawiennictwa regulują odrębne przepisy. Art. 117a. § 1 KPK: Jeżeli strona ma więcej niż jednego obrońcę lub pełnomocnika, czynność procesową można przeprowadzić w wypadku stawiennictwa przynajmniej jednego z nich, chyba że strona wyrazi zgodę na przeprowadzenie czynności bez udziału obrońcy lub pełnomocnika, których udział nie jest obowiązkowy. Stosujemy to odpowiednio do pełnomocników osób niebędących stronami. Art. 121 KPK: Jeżeli osoba uczestnicząca w czynności procesowej odmawia podpisu lub nie może go złożyć, organ dokonujący czynności zaznacza przyczynę braku podpisu.

Rodzaje posiedzeń związane z obecnością stron (art. 96 KPK) Obecność stron jest obowiązkowa, zostają wezwane, Strony mają prawo wziąć udział, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, zostają zawiadomione, Bez udziału stron, Pozostałe przypadki, strony mają prawo wziąć udział, jeżeli się stawią.

Sprawdzanie okoliczności faktycznych w związku z posiedzeniem Art. 97 KPK: Jeżeli zachodzi potrzeba sprawdzenia okoliczności faktycznych przed wydaniem orzeczenia na posiedzeniu, sąd dokonuje tego sam albo w tym celu wyznacza sędziego ze składu orzekającego bądź zwraca się o wykonanie określonych czynności do sądu miejscowo właściwego. Jeżeli czynność nie wymaga przeprowadzenia dowodu, może ją wykonać także referendarz sądowy.

Odniesienie do szybkości i ekonomii procesowej Terminy

Termin - pojęcie Wskazany w ustawie okres, w ciągu którego ma być dokonana czynność procesowa, np. wniesienie apelacji w ciągu 14 dni od doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Okres trwania czynności, np. tymczasowego aresztowania. Punkt czasowy, w którym ma być dokonana dana czynność procesowa, np. przesłuchanie.

Rodzaje określania terminów Podanie czasu, w którym czynność ma być dokonana, np. trwanie zatrzymania, Określenie terminu końcowego (termin maksymalny), np. na złożenie apelacji, Podanie okresu, który musi minąć, aby dana czynność mogła być dokonana (termin minimalny), np. między doręczeniem zawiadomienia a terminem rozprawy, Określenie blankietowe i zależne od uznania organu postępowania, np. na przedłużenie śledztwa.

Rodzaje określenia terminów 2 Upływem czasu: w godzinach, np. zatrzymanie, w dniach, np. wniesienie zażalenia, w miesiącach, np. czas trwania śledztwa, w latach, np. przedawnienie. Relatywnie przez wskazanie czynności procesowej, np. „niezwłocznie”. W postępowaniu karnym istnieją także terminy przedawnienia karalności czy cywilnoprawne terminy przedawnienia roszczenia.

Obliczanie terminów Art. 123 KPK: § 1. Do biegu terminu nie wlicza się dnia, od którego liczy się dany termin. § 2. Jeżeli termin jest oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach, koniec terminu przypada na ten dzień tygodnia lub miesiąca, który odpowiada początkowi terminu; jeżeli w danym miesiącu nie ma takiego dnia, koniec terminu przypada na ostatni dzień tego miesiąca. § 3. Jeżeli koniec terminu przypada na dzień uznany przez ustawę za dzień wolny od pracy, czynność można wykonać następnego dnia. Art. 127a § 1 KPK: Jeżeli warunkiem skuteczności czynności procesowej jest jej dokonanie przez obrońcę lub pełnomocnika, termin do jej dokonania ulega zawieszeniu dla strony postępowania na czas rozpoznania wniosku o przyznanie pomocy prawnej w tym zakresie.

Obliczanie terminów c.d. Art. 127a § 2 KPK: W wypadku wyznaczenia obrońcy lub pełnomocnika z urzędu termin do dokonania czynności przez wyznaczonego przedstawiciela procesowego rozpoczyna bieg od daty doręczenia mu postanowienia lub zarządzenia o tym wyznaczeniu. Art. 127b KPK: Jeżeli czas trwania środków przymusu jest określony w tygodniach, miesiącach lub latach, przyjmuje się, że tydzień liczy się za dni 7, miesiąc za dni 30, a rok za dni 365. Art. 127c KPK: Za dzień trwania środka przymusu skutkującego pozbawieniem wolności przyjmuje się okres 24 godzin liczony od chwili rzeczywistego pozbawienia wolności.

Data wniesienia pisma procesowego Art. 124 KPK: Termin jest zachowany, jeżeli przed jego upływem pismo zostało nadane w placówce podmiotu zajmującego się doręczaniem korespondencji na terenie Unii Europejskiej, w polskim urzędzie konsularnym lub złożone przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej albo przez osobę pozbawioną wolności w administracji odpowiedniego zakładu, a przez członka załogi polskiego statku morskiego – kapitanowi statku. Art. 125 KPK: Pismo omyłkowo wniesione przed upływem terminu do niewłaściwego sądu, prokuratora, organu Policji albo innego organu postępowania przygotowawczego uważa się za wniesione z zachowaniem terminu.

Tradycyjny podział terminów, związany z następstwami niezachowania Prekluzyjne, Zawite, Instrukcyjne (porządkowe).

Termin prekluzyjny Charakter materialnoprocesowy. To okres, w którym czynność procesowa musi być wykonana pod rygorem bezskuteczności. Jest nieprzekraczalny, nieprzywracalny, wiąże organy procesowe i innych uczestników procesu. Może być określony: W sposób bezwzględny, np. roczny termin do wniesienia kasacji na niekorzyść, Względnie przez wskazanie momentu procesowego, np. do otwarcia przewodu sądowego pokrzywdzony może złożyć oświadczenie o występowaniu jako oskarżyciel posiłkowy.

Terminy zawite Art. 122 KPK: § 1. Czynność procesowa dokonana po upływie terminu zawitego jest bezskuteczna. § 2. Zawite są terminy do wnoszenia środków zaskarżenia oraz inne, które ustawa za zawite uznaje. Są przywracalne. Jedyny rodzaj terminów wskazany przez ustawę. Obowiązują strony. Wskazują konkretny, wymierny okres, np. na złożenie apelacji.

Procedura przywrócenia terminu Art. 126 KPK: § 1. Jeżeli niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn od strony niezależnych, strona w zawitym terminie 7 dni od daty ustania przeszkody może zgłosić wniosek o przywrócenie terminu, dopełniając jednocześnie czynności, która miała być w terminie wykonana; to samo stosuje się do osób nie będących stronami. § 2. W kwestii przywrócenia terminu orzeka postanowieniem organ, przed którym należało dokonać czynności. § 3. Na odmowę przywrócenia terminu przysługuje zażalenie. Art. 127 KPK: Wniosek o przywrócenie terminu nie wstrzymuje wykonania orzeczenia, jednakże organ, do którego wniosek złożono, lub organ powołany do rozpoznania środka zaskarżenia może wstrzymać wykonanie orzeczenia; odmowa wstrzymania nie wymaga uzasadnienia.

Terminy porządkowe To okres, w którym czynność procesowa powinna być wykonana. Dotyczy zwykle organów procesowych. Przekroczenie nie powoduje ujemnych konsekwencji procesowych, ale może powodować skutki pozaprocesowe, np. postępowanie dyscyplinarne. Może być określony: Przez wskazanie okresu, np. 14 dni na sporządzenie uzasadnienia wyroku, W sposób ogólny, np. „niezwłocznie”, „natychmiast”.

Inne terminy Terminy, które nie mieszczą się w przedstawionych trzech grupach. Mają szczególne konsekwencje przekroczenia, np. przekroczenie 35-dniowego okresu przerwy powoduje, że rozprawę uważa się za odroczoną.

Kazus 2 Jan Z. został podejrzany o popełnienie czynu z art. 197 § 1 KK. W toku postępowania przygotowawczego ustalono, że podejrzany jest chory psychicznie w rozumieniu psychozy i w krytycznym czasie w odniesieniu do stawianego mu zarzutu miał zniesioną zdolność rozpoznania znaczenia zarzucanego mu czynu i pokierowania swoim postępowaniem. W związku z powyższym prokurator po zamknięciu śledztwa skierował sprawę do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i zastosowanie względem Jana Z. środków zabezpieczających. Posiedzenie w tej sprawie wyznaczono na dzień 10 lutego 2016 r. na godz. 10.30. Dzień wcześniej, 9 lutego 2016 r. pokrzywdzona Anna K. złożyła w sądzie oświadczenie, że będzie działał w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Czy sąd mógł dopuścić pokrzywdzoną do udziału w postępowaniu? Jaki charakter ma termin złożenia oświadczenia przez oskarżyciela posiłkowego?

Doręczenia

Forma doręczenia Uwierzytelnione odpisy orzeczeń: przypomnienie. Art. 128 KPK: § 2. Wszelkie pisma przeznaczone dla uczestników postępowania doręcza się w taki sposób, by treść ich nie była udostępniona osobom niepowołanym. Art. 129 KPK: § 1. W wezwaniu należy oznaczyć organ wysyłający oraz podać, w jakiej sprawie, w jakim charakterze, miejscu i czasie ma się stawić adresat i czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, a także uprzedzić o skutkach niestawiennictwa. § 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do zawiadomień. § 3. Jeżeli od dnia doręczenia pisma biegnie termin wykonania czynności procesowej, należy pouczyć o tym adresata.

Forma doręczenia c.d.: Art. 130 KPK: Pisma doręcza się za pokwitowaniem odbioru. Odbierający potwierdza odbiór swym czytelnym podpisem zawierającym imię i nazwisko na zwrotnym pokwitowaniu, na którym doręczający potwierdza swym podpisem sposób doręczenia. Art. 140 KPK: Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy, które ustawa nakazuje doręczać stronom, doręcza się również obrońcom, pełnomocnikom i ustawowym przedstawicielom.

Podmioty uprawnione do doręczeń Art. 131 KPK: § 1. Wezwania, zawiadomienia oraz inne pisma, od których daty doręczenia biegną terminy, doręcza się przez operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe albo pracownika organu wysyłającego, a w razie niezbędnej konieczności przez Policję.

Sposoby doręczeń Bezpośrednie, Pośrednie, Zastępcze, Fikcyjne.

Doręczenie bezpośrednie Art. 132 KPK: § 1. Pismo doręcza się adresatowi osobiście. § 2. zd. 1. W razie chwilowej nieobecności adresata w jego mieszkaniu pismo doręcza się dorosłemu domownikowi. § 3. Pismo może być także doręczone za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej. W takim wypadku dowodem doręczenia jest potwierdzenie transmisji danych. Art. 135 KPK: Prokuratora zawiadamia się o rozprawach i posiedzeniach przez doręczenie wykazu spraw, które mają być w danym dniu rozpoznane. (wokandą)

Doręczenie pośrednie Art. 134 KPK: § 1. Pisma adresowane do żołnierzy oraz funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Celnej i Służby Więziennej można doręczyć adresatom za pośrednictwem ich przełożonych, przy czym wezwania przeznaczone dla żołnierzy pełniących zasadniczą służbę wojskową przesyła się do dowódcy jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę, w celu doręczenia i zarządzenia stawienia się stosownie do wezwania. § 2. Osobom pozbawionym wolności doręcza się pismo za pośrednictwem administracji odpowiedniego zakładu. § 3. Pismo przeznaczone dla adresata nie będącego osobą fizyczną albo dla obrońcy lub pełnomocnika doręcza się w biurze adresata osobie tam zatrudnionej. Art. 133 § 3 KPK: Pismo można również pozostawić osobie upoważnionej do odbioru korespondencji w miejscu stałego zatrudnienia adresata.

Doręczenie zastępcze Art. 132 § 2 zd. 2 KPK: W razie nieobecności domownika pismo doręcza się administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi, jeżeli podejmą się oddać pismo adresatowi. Przepis art. 133 § 2 stosuje się odpowiednio. Art. 133 KPK: § 1. Jeżeli doręczenia nie można dokonać w sposób wskazany w art. 132, pismo przesłane za pośrednictwem operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe pozostawia się w najbliższej placówce pocztowej tego operatora pocztowego, a przesłane w inny sposób w najbliższej jednostce Policji albo we właściwym urzędzie gminy.

Doręczenie zastępcze c.d. Art. 133 KPK: § 2. O pozostawieniu pisma w myśl § 1 doręczający umieszcza zawiadomienie w skrzynce do doręczania korespondencji bądź na drzwiach mieszkania adresata lub w innym widocznym miejscu ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono oraz że należy je odebrać w ciągu 7 dni; w razie bezskutecznego upływu tego terminu, należy czynność zawiadomienia powtórzyć jeden raz. W razie dokonania tych czynności pismo uznaje się za doręczone. § 2a. Pismo pozostawione w placówce pocztowej w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe, adresowane do obrońcy albo pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym, może zostać odebrane także przez osobę upoważnioną na podstawie pełnomocnictwa pocztowego do odbioru przesyłek pocztowych w rozumieniu tej ustawy. Art. 136 § 2. KPK: Pismo nie przyjęte przez adresata zwraca się organowi wysyłającemu.

Doręczenie fikcyjne Art. 138 KPK: Strona, a także osoba niebędąca stroną, której prawa zostały naruszone, przebywająca za granicą, ma obowiązek wskazać adresata dla doręczeń w kraju; w razie nieuczynienia tego pismo wysłane na ostatnio znany adres w kraju albo, jeżeli adresu tego nie ma, załączone do akt sprawy uważa się za doręczone. Art. 139 KPK: § 1. Jeżeli strona, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie, pismo wysłane pod tym adresem uważa się za doręczone. § 1a. Przepis § 1 stosuje się do pokrzywdzonego także wtedy, gdy nie jest stroną. § 3. Przepis § 1 nie dotyczy pism wysłanych po raz pierwszy po prawomocnym uniewinnieniu oskarżonego.

Kazus 3 W toku prowadzonego postępowania przed sądem pierwszej instancji oskarżony Andrzej W. był każdorazowo zawiadamiany o prowadzonych czynnościach procesowych pod adresem miejsca swego zamieszkania. W ten sposób był zawiadamiany m.in. o terminach kolejnych rozpraw. Sąd przyjmując fikcję doręczenia rozpoznawał sprawę i wydał wyrok. Od niego dowołał się oskarżony, zarzucając naruszenie art. 139 KPK, mającego wpływ na treść orzeczenia, ponieważ błędnie przyjęto fikcję doręczenia, oskarżony był w tym czasie osadzony w areszcie śledczym. Czy oskarżony został prawidłowo zawiadomiony o terminach rozpraw?

Szczególne sposoby doręczeń Art. 131 KPK: § 2. Jeżeli w sprawie ustalono tylu pokrzywdzonych, że ich indywidualne zawiadomienie o przysługujących im uprawnieniach spowodowałoby poważne utrudnienie w prowadzeniu postępowania, zawiadamia się ich poprzez ogłoszenie w prasie, radiu lub telewizji. § 3. Jeżeli istnieje obowiązek doręczenia postanowienia, przepis § 2 stosuje się odpowiednio. Należy jednak zawsze doręczyć je temu pokrzywdzonemu, który w zawitym terminie 7 dni od dnia ogłoszenia o to się zwróci. Art. 136 KPK § 1 KPK: W razie odmowy przyjęcia pisma lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru przez adresata, doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę; wówczas doręczenie uważa się za dokonane.

Szczególne sposoby doręczeń c.d. Art. 137 KPK: W wypadkach nie cierpiących zwłoki można wzywać lub zawiadamiać osoby telefonicznie albo w inny sposób stosownie do okoliczności, pozostawiając w aktach odpis nadanego komunikatu z podpisem osoby nadającej. Art. 142 KPK: Doręczenie bez zachowania przepisów niniejszego rozdziału uważa się za dokonane, jeżeli osoba, dla której pismo było przeznaczone, oświadczy, że pismo to otrzymała.

Skutki procesowe niedoręczenia Od doręczenia biegną terminy. Brak dowodu doręczenia powoduje, że czynności nie przeprowadza. W razie obowiązkowej obecności tylko doręczenie pozwala na uznanie niestawiennictwa za nieuzasadnione.

Utrwalanie czynności procesowych

Formy utrwalania czynności procesowych Protokół, Notatka urzędowa, Stenogram, Urządzenie rejestrujące obraz lub dźwięk.

Protokół „Protokół to dokument sporządzony na piśmie przez uprawniony podmiot stwierdzający formę i treść danej czynności oraz odzwierciedlający jej przebieg”. Podstawowy dowód prawidłowości postępowania. Podlega swobodnej ocenie sądu jak inne dowody. Jeśli jest obligatoryjny, to niespisanie powoduje, że czynność staje się bezskuteczna. Protokół fakultatywny spisuje się gdy prowadzący czynność uważa to za potrzebne.

Protokół obligatoryjny: Art. 143. KPK: § 1. Spisania protokołu wymagają: 1) przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie, 2) przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego i kuratora, 3) dokonanie oględzin, 4) dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu, 5) przeprowadzenie eksperymentu, konfrontacji oraz okazania, 6) przeszukanie osoby, miejsca, rzeczy i systemu informatycznego oraz zatrzymanie rzeczy i danych informatycznych, 7) otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów, 8) zaznajomienie podejrzanego z materiałami zebranymi w postępowaniu przygotowawczym, 9) przyjęcie poręczenia, 10) przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawią się na nim uprawnione osoby albo ich obecność jest obowiązkowa, 11) przebieg rozprawy. § 2. Z innych czynności spisuje się protokół, jeżeli przepis szczególny tego wymaga albo przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne. W innych wypadkach można ograniczyć się do sporządzenia notatki urzędowej.

Sporządzanie protokołu Art. 144 KPK: § 1. Protokół rozprawy spisuje pracownik sekretariatu lub inna osoba upoważniona przez prezesa sądu. § 2. Inny protokół spisać może, poza osobami wymienionymi w § 1, osoba przybrana w charakterze protokolanta przez prowadzącego czynność lub sam przeprowadzający czynność. § 3. Od osoby przybranej, która nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie, odbiera się przyrzeczenie następującej treści: „Przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki protokolanta wykonam sumiennie”.

Treść protokołu i prawa uczestnika co do protokołu Art. 148 KPK: § 1. Protokół powinien zawierać: 1) oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących, 2) przebieg czynności oraz oświadczenia i wnioski jej uczestników, 3) wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeżeli postanowienie lub zarządzenie sporządzono osobno, wzmiankę o jego wydaniu, 4) w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności. § 2. Wyjaśnienia, zeznania, oświadczenia i wnioski oraz stwierdzenia określonych okoliczności przez organ prowadzący postępowanie zamieszcza się w protokole z możliwą dokładnością. Osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać zamieszczenia w protokole z pełną dokładnością wszystkiego, co dotyczy ich praw lub interesów. § 3. W protokole nie wolno zastępować zapisu treści zeznań lub wyjaśnień odwoływaniem się do innych protokołów. § 4. Osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać odczytania fragmentów ich wypowiedzi wciągniętych do protokołu. Art. 148a KPK: Problem niezamieszczania w protokole danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków.

Podpisanie protokołu i prawa uczestnika co do protokołu Art. 149 KPK: § 1. Protokół rozprawy oraz posiedzenia podpisują niezwłocznie przewodniczący i protokolant. § 3. Jeżeli przewodniczący nie może podpisać protokołu, protokół podpisuje za niego jeden z członków składu orzekającego, zaznaczając przyczynę braku podpisu przewodniczącego. Art. 150 KPK: § 1. Z wyjątkiem protokołu rozprawy lub posiedzenia protokół podpisują osoby biorące udział w czynności. Przed podpisaniem należy go odczytać i uczynić o tym wzmiankę. § 2. Osoba uczestnicząca w czynności może podpisując protokół zgłosić jednocześnie zarzuty co do jego treści; zarzuty te należy wciągnąć do protokołu wraz z oświadczeniem osoby wykonującej czynność protokołowaną. Art. 151 KPK: § 1. Skreślenia oraz poprawki i uzupełnienia poczynione w protokole wymagają omówienia podpisanego przez osoby podpisujące protokół. § 2. Jeżeli protokół nie został należycie podpisany bezpośrednio po zakończeniu czynności, brakujące podpisy mogą być złożone później, ze wskazaniem daty ich złożenia i przyczyn opóźnienia. Stosujemy także art. 121 KPK jeśli osoba odmawia podpisu lub nie może go złożyć.

Załączniki do protokołu Pierwopis stenogramu i jego przekład, Zapis obrazu lub dźwięku i jego przekład, Pisemne wyjaśnienia oskarżonego złożone w postępowaniu przygotowawczym.

Uproszczona forma protokołu Art. 325h KPK: Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Należy jednak dokonać czynności przewidzianych w art. 321 § 1–5 oraz w art. 325g § 2, przesłuchać podejrzanego i pokrzywdzonego oraz przeprowadzić i utrwalić w protokołach czynności, których nie będzie można powtórzyć. Utrwalenie innych czynności dowodowych następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności; przepisu art. 148 § 2 zdanie pierwsze nie stosuje się.

Szczególna forma protokołu Art. 304a KPK: Sporządza się wspólny protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej; w protokole tym można również zamieścić wniosek o ściganie.

Sprostowanie protokołu Art. 152 KPK: Strony oraz osoby mające w tym interes prawny mogą złożyć wniosek o sprostowanie protokołu rozprawy i posiedzenia lub przekładu zapisu dźwięku, wskazując na nieścisłości i opuszczenia. Art. 154 KPK: Sprostowanie oczywistych omyłek pisarskich lub rachunkowych w protokole lub przekładzie zapisu dźwięku może nastąpić na wniosek lub z urzędu w każdym czasie; przepisy art. 153 stosuje się odpowiednio. Art. 155 KPK: § 1. O treści sprostowania zawiadamia się strony, a o odmowie sprostowania osobę, która zgłosiła wniosek o sprostowanie. § 2. Wniosek o sprostowanie, niezależnie od sposobu jego załatwienia, dołącza się do protokołu.

Notatka urzędowa Może być sporządzana jeżeli sporządzenie protokołu nie jest obligatoryjne. Notatka urzędowa nie może zastępować dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka.

Stenogram Stenogram jest sporządzany przez stenografa, który musi złożyć odpowiednie przyrzeczenie i podać system, jakim się posługiwał. Art. 145 KPK: § 1. Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą stenogramu, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Stenograf przekłada stenogram na pismo zwykłe, przy czym czyni wzmiankę, jakim posługiwał się systemem; pierwopis stenogramu oraz jego przekład stają się załącznikami do protokołu. § 2. Przepis art. 144 § 3 stosuje się odpowiednio. Art. 149 KPK: § 2. Stenogram oraz jego przekład podpisuje stenograf, a ponadto przewodniczący rozprawy lub przeprowadzający czynność.

Wyłączenie protokolanta i stenografa Art. 146 KPK: § 1. Protokolant i stenograf ulegają wyłączeniu z tych samych powodów co sędzia. § 2. O wyłączeniu orzeka w toku rozprawy lub posiedzenia sąd, a w innych wypadkach osoba, która przeprowadza czynność protokołowaną.

Zapis dźwięku lub obrazu Art. 147 KPK: § 1. Przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony ponadto za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy przed uruchomieniem urządzenia uprzedzić osoby uczestniczące w czynności. § 2. Przesłuchanie świadka lub biegłego utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk, gdy: 1) zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu, 2) przesłuchanie następuje w trybie określonym w art. 396. (pomoc prawna). § 2a. Przesłuchanie pokrzywdzonego, o którym mowa w art. 185a i art. 185c, oraz świadka, o którym mowa w art. 185b, utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk. § 2b. Przebieg rozprawy utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, chyba że jest to niemożliwe ze względów technicznych. § 2c. Przebiegu rozprawy w zakresie, w którym wyłączono jej jawność ze względu na obawę ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”, nie utrwala się w sposób określony w § 2b, jeżeli nie ma możliwości zapewnienia właściwej ochrony zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku przed nieuprawnionym ujawnieniem.

Zapis obrazu lub dźwięku c.d. Art. 147 KPK: § 3. Jeżeli czynność procesową inną niż rozprawa utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. § 3a. Zapis obrazu lub dźwięku staje się załącznikiem do protokołu. W wypadku ograniczenia protokołu do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności sporządza się przekład zapisu dźwięku, który również staje się załącznikiem do protokołu. § 4. Strona, obrońca, pełnomocnik i przedstawiciel ustawowy ma prawo otrzymać odpłatnie jedną kopię zapisu obrazu lub dźwięku. Nie dotyczy to przebiegu rozprawy lub innej czynności odbywającej się z wyłączeniem jawności albo czynności w postępowaniu przygotowawczym. Z ważnych przyczyn, uzasadnionych ochroną interesu prywatnego osób biorących udział w rozprawie, prezes sądu może nie wyrazić zgody na sporządzenie dla stron, obrońców, pełnomocników i przedstawicieli ustawowych kopii zapisu obrazu z rozprawy. Szczegóły w rozporządzeniu.

Sprostowanie protokołu oraz zapisu dźwięku lub obrazu Art. 153 KPK: § 1. Przewodniczący po wysłuchaniu protokolanta lub osoby, która sporządziła przekład zapisu dźwięku, oraz po odtworzeniu zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku może przychylić się do wniosku i wydać zarządzenie o sprostowaniu protokołu lub przekładu zapisu dźwięku; w przeciwnym razie w przedmiocie sprostowania orzeka, po wysłuchaniu protokolanta lub osoby, która sporządziła przekład zapisu dźwięku, sąd w składzie, który rozpoznawał sprawę. § 2. Jeżeli nie można utworzyć tego samego składu, postanowienie nie zapada, a poszczególni jego członkowie oraz protokolant lub osoba, która sporządziła przekład zapisu dźwięku, składają do akt sprawy oświadczenie co do zasadności wniosku. § 3. W razie uwzględnienia wniosku należy w sprostowanym protokole i przekładzie zapisu dźwięku umieścić odpowiednią wzmiankę, którą podpisują przewodniczący i protokolant lub osoba, która sporządziła przekład zapisu dźwięku. § 4. Jeżeli nieścisłość lub opuszczenie w przekładzie zapisu dźwięku wynika z niedającego się usunąć zniekształcenia lub braku zapisu dźwięku, stosowną wzmiankę należy zamieścić w protokole i przekładzie zapisu dźwięku. § 5. Wniosek o sprostowanie protokołu rozprawy i posiedzenia lub przekładu zapisu dźwięku pozostawia się bez rozpoznania, jeżeli został złożony po wysłaniu akt sprawy do wyższej instancji.

Utrwalanie przebiegu rozprawy przez stronę Art. 358 KPK: Jeżeli nie przemawia przeciw temu wzgląd na prawidłowość postępowania, sąd na wniosek strony wyraża zgodę na utrwalenie przez nią przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk.

Kazus 4 Na rozprawę główną, wyznaczoną w Sądzie Rejonowym w Jeleniej Górze na 5 lipca 2016 r. wezwano pięciu świadków w sprawie przeciwko Janowi J. i Rafałowi D., oskarżonym o czyn z art. 280 § 2 KK. Przed przystąpieniem do odbierania od świadków zeznań organ procesowy uprzedził osoby biorące udział w rozprawie, że zeznania świadków zostaną utrwalone za pomocą kamery, ponieważ w świetle okoliczności sprawy, należy się spodziewać, że przesłuchanie świadków potrwa ok. 4 godz. Ponadto sąd postanowiła zaniechać sporządzenia protokołu z zeznań świadków, powierzając rejestrację rozprawy kamerą protokolantce. Czy sąd postąpił prawidłowo? W jakich okolicznościach można utrwalić przesłuchanie świadka za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk?

Przeglądanie akt i sporządzanie odpisów

Przeglądanie akt i sporządzanie odpisów – informacje ogólne Instytucja ta realizuje: zasadę jawności i zasadę prawa do informacji.

Udostępnianie akt w postępowaniu przygotowawczym Art. 156 § 5 KPK: Jeżeli nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów lub kopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kopie; prawo to przysługuje stronom także po zakończeniu postępowania przygotowawczego. W przedmiocie udostępnienia akt, sporządzenia odpisów lub kopii lub wydania uwierzytelnionych odpisów lub kopii prowadzący postępowanie przygotowawcze wydaje zarządzenie. W wypadku odmowy udostępnienia akt pokrzywdzonemu na jego wniosek należy poinformować go o możliwości udostępnienia mu akt w późniejszym terminie. Z chwilą powiadomienia podejrzanego lub obrońcy o terminie końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego pokrzywdzonemu, jego pełnomocnikowi lub przedstawicielowi ustawowemu nie można odmówić udostępnienia akt, umożliwienia sporządzania odpisów lub kopii oraz wydania odpisów lub kopii. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom. Prokurator może udostępnić akta w postaci elektronicznej.

Udostępnianie akt w postępowaniu przygotowawczym c.d. Art. 156 § 5a KPK: W razie złożenia w toku postępowania przygotowawczego wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się niezwłocznie akta sprawy w części zawierającej treść dowodów dołączonych do wniosku, z wyłączeniem dowodów z zeznań świadków, o których mowa w art. 250 § 2b. Art. 159 KPK: Na odmowę udostępnienia akt w postępowaniu przygotowawczym przysługuje stronom zażalenie; na zarządzenie prokuratora zażalenie przysługuje do sądu.

Udostępnianie akt w postępowaniu sądowym Art. 156 KPK: § 1. Stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej oraz daje możność sporządzenia z nich odpisów lub kopii. Za zgodą prezesa sądu akta te mogą być udostępnione również innym osobom. Informacje o aktach sprawy mogą być udostępnione także za pomocą systemu teleinformatycznego, jeżeli względy techniczne nie stoją temu na przeszkodzie. § 2. Na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy wydaje się odpłatnie kopie dokumentów z akt sprawy. Kopie takie wydaje się odpłatnie, na wniosek, również innym stronom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym. Zarządzenie w przedmiocie wniosku może wydać również referendarz sądowy. Od kopii wykonanej samodzielnie nie pobiera się opłaty. § 3. Prezes sądu lub referendarz sądowy może w razie uzasadnionej potrzeby zarządzić wydanie odpłatnie uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy.

Szczególne uprawnienia prokuratora Art. 158 KPK: § 1. Prokurator może przeglądać akta sprawy sądowej w każdym jej stanie oraz żądać przesłania mu ich w tym celu, jeżeli nie tamuje to biegu postępowania i nie ogranicza dostępu do akt innym uczestnikom postępowania, a zwłaszcza oskarżonemu i jego obrońcy. § 2. W razie przesłania akt prokuratorowi jest on obowiązany udostępnić je stronie, obrońcy lub pełnomocnikowi.

Obostrzenia przy tajemnicy państwowej Art. 156 § 4 KPK: Jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”, przeglądanie akt, sporządzanie odpisów i kopii odbywa się z zachowaniem rygorów określonych przez prezesa sądu lub sąd. Uwierzytelnionych odpisów i kopii nie wydaje się, chyba że ustawa stanowi inaczej. Art. 156a KPK: Dane lub oryginały dokumentów znajdujące się w załączniku adresowym udostępnia się wyłącznie organom państwowym oraz organom samorządu terytorialnego na ich wniosek, jeżeli jest to niezbędne dla wykonywania ustawowych zadań tych organów. Można je udostępnić także na wniosek innych instytucji lub osób, jeżeli przemawia za tym ich ważny interes.

Doręczanie odpisów orzeczeń Art. 157 KPK: § 1. Stronom oraz osobom, których orzeczenie bezpośrednio dotyczy, należy na ich żądanie nieodpłatnie wydać jeden uwierzytelniony odpis każdego orzeczenia. Odpis wydaje się z uzasadnieniem, jeżeli je sporządzono. § 2. W sprawach, w których wyłączono jawność ze względu na ważny interes państwa, osobom, o których mowa w § 1, wydaje się tylko odpis orzeczenia kończącego postępowanie w danej instancji, bez uzasadnienia. § 3. Nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której strona uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niej lub sporządzonego z jej udziałem.

Kazus 5 Kacper N., student Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, przygotowywał pracę magisterską na temat: „Warunkowe umorzenie postępowania w świetle badań akt sądowych”. W związku z realizowanym tematem skierował pismo do Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej oraz dla Wrocławia Śródmieścia z prośbą o udostępnienie akt dotyczących warunkowych umorzeń z ostatniego roku, z którym udał się do sekretariatów wydziałów karnych wybranych sądów, gdzie jednak odmówiono mu dostępu do akt, tłumacząc, że nie jest on stroną w żadnej ze spraw, a zatem nie może mieć dostępu do akt sądowych. Czy Kacper N. może uzyskać dostęp do akt sądowych? W jaki sposób?

Odtwarzanie zaginionych lub zniszczonych akt

Odtwarzanie zaginionych lub zniszczonych akt – informacje ogólne Może: Dotyczyć całości lub części akt, Toczyć się na wniosek stron lub z urzędu, Toczyć się w trakcie postępowania karnego lub po jego prawomocnym zakończeniu.

Organy właściwe do odtwarzania akt Art. 160 KPK: § 1. Postępowanie w wypadku zaginięcia lub zniszczenia w całości lub w części akt sprawy będącej w toku przeprowadza sąd, w którym sprawa ostatnio się toczyła. § 2. Sąd Najwyższy przeprowadza takie postępowanie jedynie w zakresie odtworzenia akt tego sądu. § 3. Postępowanie w wypadku zaginięcia lub zniszczenia akt sprawy prawomocnie zakończonej przeprowadza sąd, w którym sprawa się toczyła w pierwszej instancji, lub inny sąd wskazany w ustawie. § 4. Akta postępowania przygotowawczego odtwarza prokurator, stosując odpowiednio przepisy niniejszego rozdziału.

Tryb odtwarzania akt Art. 162 KPK: Prezes sądu lub referendarz sądowy wzywa strony do złożenia w oznaczonym terminie wniosków co do sposobu odtworzenia akt sprawy oraz przedstawienia dokumentów umożliwiających ich odtworzenie. Art. 163 KPK: § 1. Prezes sądu lub referendarz sądowy wzywa osoby posiadające potrzebne dokumenty do ich przedstawienia sądowi, a w razie potrzeby prezes sądu zarządza ich przymusowe odebranie. Przepisy art. 217– 236 stosuje się odpowiednio. § 2. Po sporządzeniu uwierzytelnionych odpisów należy dokumenty zwrócić osobie, która je dostarczyła lub od której je odebrano.

Tryb odtwarzania akt c.d. Art. 164 KPK: W celu odtworzenia akt sąd przeprowadza postępowanie, w tym również dowody, jakie uzna za konieczne. W szczególności sąd bierze pod uwagę wpisy do rejestrów karnych, repertoriów i innych ksiąg biurowych, utrwalenia dźwięku lub obrazu, notatki protokolantów, sędziów, ławników, prokuratorów, adwokatów lub radców prawnych, którzy uczestniczyli w rozprawie. Sąd może też przesłuchać w charakterze świadków wszystkich uczestników sprawy, której akta zaginęły lub uległy zniszczeniu, a także inne osoby, które mogą mieć wiadomości co do treści akt. Strony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu. Art. 165 KPK: § 1. Postanowienie co do odtworzenia akt sprawy ustala jego zakres lub stwierdza, że odtworzenie akt jest niemożliwe. § 2. Na postanowienie to przysługuje zażalenie. Art. 166 KPK: Jeżeli akta sprawy prawomocnie nie ukończonej nie mogą być odtworzone albo zostały odtworzone w części, należy czynności procesowe powtórzyć w zakresie niezbędnym do kontynuowania postępowania.

Kazus 6 W Sądzie Okręgowym we Wrocławiu na skutek strat spowodowanych powodzią uległy zniszczeniu m.in. Akta sprawy zakończonej wydaniem prawomocnego wyroku skazującego Kamilę B., oskarżoną o czyn z art. 278 § 5 KK. Ponieważ obrońca oskarżonej planował złożenie kasacji od zapadłego orzeczenia, wystąpił do Sądu Okręgowego we Wrocławiu z wnioskiem o odtworzenie w całości akt w celu umożliwienia przeprowadzenia postępowania w trybie kasacji. Czy i w jakim zakresie możliwe jest postępowanie w przedmiocie odtworzenia akt sprawy prawomocnie zakończonej? Kto jest uprawniony do zainicjowania przedmiotowego postępowania?

Bibliografia Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 1749). Skorupka Jerzy (red.), Postępowanie karne. Część ogólna, Warszawa 2012. Skorupka Jerzy (red.), Postępowanie karne. Materiały do ćwiczeń, Warszawa 2011.

Dziękuję za uwagę. 