Średniowiecze Wojciech Smoła

,,Zbroja Kolczuga”

,,Bronie” Miecze Łuki

,,Machiny Obleznicze” Taran Katapulta

,,fortyfikacje” Zamki mury

,,Zawody rycerskie” Konne Wrecz

,,Rycerze” piechur piechur

,,Wielkie Bitwy” Grunwald Ledwo żywi rycerze

,,Ateny” Ateny starożytne, starożytne greckie państwo-miasto (polis) w Attyce. Stolica państwa ateńskiego. Ośrodek kulturalny i polityczny o wyjątkowym znaczeniu. Najdawniejsze ślady osadnictwa pochodzą z III tysiąclecia p.n.e. W XIV-XIII w. p.n.e. na Akropolisateńskiej powstały pierwsze zalążki późniejszego miasta (rezydencja władcy otoczona murami). W XI-VII w. p.n.e. na południe i północ od Akropolu powstało miasto z agorą, otoczone w VI w. p.n.e. murami obronnymi. Według legendy pierwszym królem Aten był Kekrops . Z Atenami wiąże się również mit o Tezeuszu, który miał połączyć gminy attyckie w jedno miasto. Pierwsze prawo Ateńczycy zawdzięczają Drakonowi, a organizację polityczno-społeczną - Solonowi. Następnie w Atenach władali tyrani (Pizystrat i synowie), którzy w VI w. p.n.e. przeprowadzili pierwsze wielkie prace urbanizacyjne (akwedukt, studnie uliczne, kanały ściekowe, nowe gmachy publiczne na agorze: prytaneion, buleuterion, sanktuarium Apollina Patroosa, świątynie na Akropolis: Hekatompedon - 570-550 p.n.e., u stóp wzgórza okrąg Dionizosa ze świątynią i teatrem. Rozpoczęto też budowę kolosalnego Olimpiejonu (530-510 p.n.e.).

W 510 p.n.e. Klejstenes przeprowadził reformy i wprowadził ustrój demokratyczny. Wojny perskie przyniosły zniszczenie Aten (480-479 p.n.e.), jednak z inicjatywy Temistoklesa podjęto budowę murów obronnych, łączących miasto z portami w Pireusie i Faleronie (tzw. Długie Mury). Miasto zostało odbudowane. W czasach Kimona (468-461 p.n.e.) prace objęły głównie agorę (ołtarz Dwunastu Bogów - 522-521 p.n.e., pomnik Herosów-Eponimów, druga grupa Tyranobójców - 477 p.n.e., Tolos - ok. 465 p.n.e., Hefajstejon, Stoa Pojkile). Partenonn, Ateny Czasy Pyraklesa (443-429 p.n.e.) obfitowały w wielkie budowle, świadczące o potędze Aten. Nieco później zbudowano Strategejon, Stoę Zeusa Eleuteriosa (po 421 p.n.e.), Metroon, dorycki Hefajstejon (ok. 445-425 p.n.e.). Dzięki Peryklesowi budowle na Akropolis: Propyleje, Partenon, Frechtejon. Wzgórze Pnyks przystosowano do zebrań ludowych, a na Areopagu odbywały się posiedzenia najwyższej rady państwowej. W okresie szczytowego rozwoju (V-IV w. p.n.e.) Ateny liczyły ok. 150 tys. mieszkańców i posiadały 7 dzielnic: Keramejkos, Kolonos, Kollytos, Melite, Skambonidai, Kydatenajon i Limnai. Głównym traktem procesyjnym była tzw. Święta Droga, łącząca Akropolis z Eleuzis. Za murami znajdowały się cmentarze (np. cmentarz za Bramą Dypilońską). Pod miastam zbudowano gimnazjony, m.in. w gaju Akademosa - Akademię, w ogrodach Lykosa - Lykejon. W V w. p.n.e. wytyczono stadion sportowy.

Rywalizacja Aten ze Spartą zakończyła się klęską po długiej Wojnie Penopoleskiej(431- 404 p.n.e.). w 404 p.n.e. Lizander ustanowił rządy oligarchiczne, jednak po roku przywrócono demokrację. W III-I w. p.n.e. Ateny stopniowo traciły swą pozycję. W czasie podbojów macedońskich Ateny usiłowały przeciwstawić się najeźdżcom (Demostenes), jednak klęska pod Cheroneją (338 p.n.e.) oddała miasto w ręce Macedonii. W 146 p.n.e. Ateny wraz z Grecją stały się prowincją rzymską, mimo tego nie utraciły znaczenia jako ośrodek kultury i sztuki. W czasach hellenistycznych i rzymskich rozbudowano agorę (Stoa Środkowa, Stoa Attalosa - 159-138 p.n.e., gimnazjon Ptolemeusza II - ok. 250 p.n.e., odeon Agryppy - ok. 15 p.n.e.). W jej pobliżu wytyczono nową rzymską agorę (ok. 40 p.n.e.) z Wieżą Wiatrów, propylonem. Przebudowano też stary teatr Dionizosa. II w. to dla Aten ostatni okres świetności - z inicjatywy Hadriana ukończono Olimpiejon, zbudowano południowo-wschodnią dzielnicę - Hadrianopolis z Bramą Hadriana, wzniesiono Bibliotekę Hadriana. Herodes Attyk zbudował odeon i świątynię Tyche. Niemal u schyłku starożytności Ateny padły dwukrotnie (269 i 369) ofiarą najazdu Gotów, co spowodowało całkowity niemal upadek miasta. Po rozwiązaniu Akademii Platońskiej (529) Ateny straciły znaczenie jako ośrodek naukowy i kulturalny. W połowie XIX w. podjęto systematyczne prace archeologiczne, dzięki którym można odtworzyć w głównych zarysach wygląd antycznego miasta.

,,Sparta” Wg starożytnej tradycji, Sparta istniała już w epoce mykeńskiej; jednym z jej władców miał być Menelaos. Pozostałości miasta z tego okresu nie zostały jednak dotąd odnalezione. Początki Sparty ustala się na XII-XI wiek p.n.e., kiedy Dorowie zaczęli się osadzać w Lakonii. Przybyli na tereny Lakedaimonu około 1000 roku p.n.e. W IX wieku p.n.e. łączą się cztery osady (obai), min. Pitana, w dolinie rzeki Ewrotas tworząc miasto Spartę. W latach późniejszych dołączona zostaje piąta wioska, Amyklaj. W VIII-VII w. p.n.e. Sparta wyłoniła się jako znacząca potęga militarna. W latach 730-710 p.n.e. Spartanie zajęli sąsiednią krainę Mesenię, a jej ziemie podzielono między Spartan z wyłączeniem grupy tzw. partheniai, czyli urodzonych ze Spartanki i ojca nie-Spartanina. Około roku 706 p.n.e. właśnie partheniai opuścili Spartę i w południowej Italii założyli kolonię (apoikię) – Tarent. Meseńczycy pozostali na swojej ziemi jako uprawiający ją chłopi, oddając Spartanom połowę plonów. W 660 p.n.e. Messenia zbuntowała się przeciw Spartanom, rozpoczynając II wojnę meseńską. Dzięki zastosowaniu falangi Spartanom udało się rozbić powstanie w 640 p.n.e. W roku 550 p.n.e. Spartanie założyli Związek Peloponeski, który obejmował wiele polis w południowej Grecji.

Starożytny, spartański teatr z Tajgetem w tle. Za twórcę Sparty jako bytu politycznego uważa się prawodawcę Likurga. Nie wiadomo, czy jest on postacią historyczną, bowiem już w czasach starożytnych uchodził za postać niemal mityczną. Żywot Likurga pióra Plutarcha zawiera krótki tekst traktujący o ustroju Sparty. Jest to tak zwana Wielka Rhetra napisana w dialekcie doryckim. Likurg miał jakoby otrzymać owe prawa od wyroczni delfijskiej, co znacznie podnosiło ich prestiż. Prawa Likurga miały zakończyć okres walk i niepokojów w Sparcie (około VIII w. p.n.e.). Na czele spartańskiego państwa stało dwóch dziedzicznych królów (archagetai) z dynastii Agiadów i Eurypontydów, którzy spełniali funkcję dowódców armii oraz pełnili pewne obowiązki natury religijnej, lecz mimo to nie mieli wielkiej władzy. Zgromadzenie wojowników (apella), obywateli spartańskich, miało formalnie najwyższą władzę w państwie. W praktyce decyzje były podejmowane pod wpływem królów lub Rady Starszych, czyli geruzji, która liczyła 30 członków (w tym dwóch królów). Do geruzji powoływano szanowanych obywateli, którzy mieli ukończone 60 lat. Geruzja miała wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej. Społeczeństwo spartańskie podzielone było na trzy fyle: Hylleis, Dymanes oraz Pamphyloi, które wedle wszelkiego prawdopodobieństwa dzieliły się na fratrie. Najważniejszymi urzędnikami byli eforowie, w liczbie pięciu, którzy pełnili urząd kolegialnie. Wybierano spośród wszystkich obywateli polis. Eforowie mogli kontrolować nawet samych królów.

Spartanie samych siebie nazywali homoioi – równi, jednakowi Spartanie samych siebie nazywali homoioi – równi, jednakowi. Rodowici Spartanie – pełnoprawni obywatele, którzy zresztą stanowili mniejszość ludności państwa (u szczytu potęgi, ok. 400 r. p.n.e., było ich 25 tysięcy wobec pół miliona niewolników, zajmowali się w znacznej części szkoleniem wojskowym i przygotowaniem do prowadzenia wojen. Od siódmego roku życia spartańskich chłopców poddawano rygorystycznym ćwiczeniom fizycznym i wojskowym (agoge), które miały z nich uczynić wybornych wojowników (hoplitów). Spartanie nie mieszkali w swych posiadłościach ziemskich, lecz wiedli wspólnotowe życie w mieście Sparta, gdzie toczyło się życie polityczne oraz wojskowe. Istotnym elementem życia Spartiaty były wspólne posiłki – syssitia. W wyniku wielkiej reformy rolnej (wprowadzenie przypisywane Likurgowi) ziemia należąca do Sparty została podzielona na 9 000 działek (kleroj). Następnie ziemię przekazywano Spartiatom wraz z przypisanymi do niej helotami, którzy zajmowali się uprawą roli jakkolwiek byli pozbawieni praw obywatelskich i osobiście poddani Spartiatom. W zamian razem z całą rodziną mieli być w stałym pogotowiu bojowym.

W wojnach perskich na początku V w. p. n. e. Sparta (miasto o pow W wojnach perskich na początku V w. p.n.e. Sparta (miasto o pow. 300 ha i 8 tys. mieszkańców) była połączona sojuszem z Atenami (zob. Termopile). W połowie stulecia doszło jednak do konfliktu między tymi najsilniejszymi greckimi polis. Wojnę tę, zwaną peloponeską wygrała Sparta, dzięki czemu zdobyła hegemonię w Helladzie. Zarówno Ateny jak i Sparta na przemian były opłacane przez Persję. Sparta utraciła hegemonię na rzecz Teb w 371 p.n.e. W następnych latach znaczenie Sparty malało. Głównym powodem był spadek liczby obywateli w wyniku wojen, przez co Sparta nie mogła wystawić tak silnej armii jak dawniej. W 146 p.n.e., podobnie jak cała Grecja, weszła w skład imperium Rzymskiego. Państwem spartańskim zachwycała się oligarchia ateńska oraz filozofowie z Platonem na czele. Zachwycała ich prostota życia, jasność prawa oraz wysokie morale społeczeństwa mające swój wyraz w poświęceniu się całkowicie ideałowi wielkości Sparty. Do dziś jej historia jest klasycznym w swej oryginalności wycinkiem historii Hellady.

Dziękuję serdecznie za oglądnięcie Wojciech Smoła