Sytuacja prawna spadkobiercy

Oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku – art Oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku – art. 1012 i n. k.c. Otwarcie spadku (śmierć spadkodawcy) Dzień dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule powołania do spadku 6 miesięcy 6 miesięcy 6 miesięcy Oświadczenie o przyjęciu spadku wprost Oświadczenie o odrzuceniu spadku Oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Rodzaje oświadczeń Przyjęcie spadku wprost – pełna odpowiedzialność za długi spadkowe Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – odpowiedzialność ograniczona do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku Odrzucenie spadku – spadkobierca zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku

Wykaz i spis inwentarza Wykaz inwentarza – sporządzany przez spadkobiercę (ewentualnie zapisobiercę windykacyjnego, wykonawcę testamentu); ma obejmować przedmioty należące do spadku, przedmioty ewentualnych zapisów windykacyjnych (z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku) oraz długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku Spis inwentarza – sporządzany przez komornika na podstawie postanowienia sądu – spełnia analogiczną funkcję do wykazu inwentarza Pierwszeństwo spisu inwentarza - od chwili sporządzenia spisu inwentarza spadkobierca spłaca długi spadkowe zgodnie ze sporządzonym spisem (art. 10313 § 2 k.c.)

Cechy oświadczenia w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku Składane przed sądem lub przed notariuszem Bezwarunkowe, nie może zawierać terminu – inaczej jest nieważne Nie jest możliwe częściowe przyjęcie spadku, a częściowe odrzucenie (wyjątki – art. 1014 k.c., art. 1022 k.c.) Nieodwołalne Błąd lub groźba (wady oświadczenia woli) – możliwość uchylenia się przed sądem, konieczność złożenia ponownego oświadczenia – dotyczy także sytuacji niezłożenia żadnego oświadczenia pod wpływem błędu lub groźby – art. 1019 k.c. Brak świadomości lub swobody – art. 82 k.c. – nieważność oświadczenia Oświadczenie o odrzuceniu spadku bądź przyjęciu wprost składane przez rodzica (przedstawiciela ustawowego) w imieniu niepełnoletniego dziecka – wymagana zgoda sądu opiekuńczego

Ochrona wierzycieli spadkobiercy – 1024 k.c. Odrzucenie spadku może być niekorzystne dla wierzycieli spadkobiercy, który spadek odrzucił, jeżeli stan aktywów spadkowych przewyższa pasywa spadkowe Każdy wierzyciel spadkobiercy, który odrzucił spadek ma możliwość żądania uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne w stosunku do tego wierzyciela – odesłanie do art. 527 i n. k.c. Skutkiem uwzględnienia żądania wierzyciela nie jest zmiana porządku dziedziczenia – wierzyciel może jedynie egzekwować swoje roszczenie ze spadku Termin dla wierzyciela – 6 miesięcy od dowiedzenia się o odrzuceniu – 3 lata od dnia otwarcia spadku

Transmisja – art. 1017 k.c. Sytuacja, w której spadkobierca zmarł przed upływem terminu do złożenia oświadczenia spadkowego Transmitent - transmitariusz Oświadczenie może zostać złożone przez transmitariusza Termin do złożenia pierwszego oświadczenia nie może minąć przed upływem terminu do złożenia oświadczenia dotyczącego przyjęcia spadku po transmitencie Transmitariusz nie może odrzucić spadku po transmitencie oraz przyjąć spadku przypadającego transmitentowi

Skutki braku złożenia oświadczenia spadkowego (art. 1015 § 2 k.c.) Brak złożenia oświadczenia w terminie 6-miesięcznym Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Akty poświadczające spadkobranie Stwierdzenie nabycia spadku Poświadczenie dziedziczenia Europejskie poświadczenie spadkowe

Stwierdzenie nabycia spadku Dokonywane w postępowaniu sądowym, na wniosek osoby mającej w tym interes (m.in. spadkobiercy, zapisobiercy, wierzyciele spadkobiercy, uprawnieni do zachowku) Bezterminowość wniosku – może być złożony w każdym czasie (nawet wiele lat po śmierci spadkodawcy) W toku postępowania możliwe jest złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku – jeżeli nie minął jeszcze termin do jego złożenia W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd orzeka, kto jest spadkobiercą oraz na jakiej podstawie dziedziczy (ustawy czy testamentu) – w przypadku wielości spadkobierców Sąd orzeka, w jakich częściach spadkobiercy dziedziczą Sąd nie ustala składu spadku oraz nie ocenia, jakie przedmioty przypadają poszczególnym spadkobiercom – takie ustalenia są dokonywane dopiero przy dziale spadku (umownym lub sądowym) Prawomocne postanowienie jest wpisywane do Rejestru Spadkowego za pomocą systemu teleinformatycznego

Poświadczenie dziedziczenia Sporządzane przez notariusza Możliwe, gdy nie ma sporu co do tego, kto ma dziedziczyć oraz na jakiej podstawie Notariusz dokonuje rejestracji aktu poświadczenia dziedziczenia w Rejestrze Spadkowym Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki równoważne z prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku

Europejskie poświadczenie spadkowe Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego Wydawane przez sądy bądź notariuszy Może być wykorzystywane w innych państwach należących do Unii Europejskie (poza Wielką Brytanią, Irlandią i Danią) Ma podobne skutki jak postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz akt poświadczenia dziedziczenia Na marginesie - rozporządzenie nr 650/2012 wprowadza ogólną zasadę, zgodnie z którą prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo , w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci (istnieje jednak możliwość wyboru prawa ojczystego w testamencie – inny wyjątek: oczywiście bliższy związek z państwem innym niż państwo, w którym było miejsce zwykłego pobytu)

Skutki stwierdzenia nabycia spadku (zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia) domniemanie, zgodnie z którym osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku (lub inne równoważny dokument) jest spadkobiercą – nie można jednak powoływać się na domniemanie wynikające z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia przeciwko domniemaniu wynikającemu z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku – konieczność uchylenia zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia względem osób, które nie roszczą sobie praw do spadku (np. wierzycieli czy dłużników spadkodawcy) spadkobierca może udowodnić swoje prawa do dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku oraz zarejestrowanym aktem poświadczeniem dziedziczenia możliwość uregulowania różnego rodzaju spraw urzędowych dotyczących majątku wchodzącego w skład spadku (księgi wieczyste i inne rejestry) ochrona działających w dobrej wierze osób dokonujących czynności prawnych z osobą legitymującą się stwierdzeniem nabycia spadku (zarejestrowanym poświadczeniem dziedziczenia), która w rzeczywistości nie jest spadkobiercą – dotyczy rozporządzenia prawami należącymi do spadku (np. sprzedaż rzeczy wchodzącej w skład spadku) – art. 1028 k.c. podobne skutki europejskiego poświadczenia spadkowego

Odpowiedzialność za długi spadkowe Od chwili otwarcia spadku do jego przyjęcia Od przyjęcia spadku do chwili działu spadku Od chwili działu spadku

Odpowiedzialność za długi od czasu otwarcia spadku do chwili jego przyjęcia sytuacja tymczasowa odpowiedzialność tylko ze spadku – spadkobierca nie odpowiada swoim majątkiem możliwość zawieszenia postępowania sądowego toczącego się przeciwko spadkobiercy do czasu złożenia oświadczenia spadkowego Brak możliwości prowadzenia postępowania egzekucyjnego skierowanego do majątku osobistego spadkobiercy

Odpowiedzialność za długi od chwili przyjęcia spadku do działu spadku odpowiedzialność całym majątkiem spadkobiercy, solidarna odpowiedzialność wszystkich spadkobierców (art. 366 k.c.), Roszczenia regresowe wobec pozostałych spadkobierców – rozliczenia pomiędzy spadkobiercami zależą od wielkości udziałów solidarnie ze spadkobiercami odpowiadają również zapisobiercy windykacyjni Rozliczenia pomiędzy spadkobiercami oraz zapisobiercami windykacyjnymi następują proporcjonalnie do otrzymanych przez nich przysporzeń zakres odpowiedzialności spadkobiercy uzależniony od tego, czy spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza czy wprost Przy przyjęciu wprost – odpowiedzialność nieograniczona, przy przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza – ograniczona do stanu czynnego spadku odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego ogranicza się zawsze do otrzymanego przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku

Odpowiedzialność za długi od chwili działu spadku spadkobiercy odpowiadają w stosunku do przysługujących im udziałów spadkowych gdy spadkodawca rozporządził jakimś przedmiotem w drodze zapisu windykacyjnego - spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń zakres odpowiedzialności spadkobiercy uzależniony od tego, czy spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza czy wprost Przy przyjęciu wprost – odpowiedzialność nieograniczona, przy przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza – ograniczona do stanu czynnego spadku odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego ogranicza się zawsze do otrzymanego przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku

Odpowiedzialność ograniczona do stanu czynnego spadku – obowiązek rzetelnego spłacania długów zatajenie przez spadkobiercę przedmiotów należących do spadku lub podanie fałszywych długów w wykazie inwentarza lub spisie inwentarza – spadkobierca odpowiada bez ograniczeń za wszystkie długi spadkowe gdy spadkobierca spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe jeśli spadkobierca nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił

Kazus 1 A zmarł w dniu 15 stycznia 2016 r. Na podstawie ustawy spadek po A dziedziczy jego małżonka B, dzieci spadkodawcy: C i D oraz wnuk spadkodawcy – E. E jest jedynym synem zmarłego w przeszłości syna A. B, C i D dowiedzieli się o otwarciu spadku już w dniu śmierci spadkodawcy, natomiast E, zamieszkujący na stałe poza granicami kraju, dopiero w dniu 13 lutego 2016 r. E został poinformowany przez pozostałych członków rodziny o potrzebie uporządkowania spraw majątkowych zmarłego oraz o możliwości złożenia oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku. E co do zasady nie jest zainteresowany spadkobraniem, lecz zastanawia się, czy w przypadku ewentualnego powrotu do kraju nie mógłby zamieszkać w domu znajdującym się na nieruchomości należącej do spadkodawcy. Od kiedy rozpoczyna swój bieg termin do złożenia stosownego oświadczenia spadkowego przez E i jaka jest długość tego terminu? Czy E może złożyć oświadczenie zgodnie z którym przyjmuje spadek wprost (bądź z dobrodziejstwem inwentarza) pod warunkiem, że E zamieszka ponownie w Polsce w okresie 10 lat od dnia złożenia oświadczenia? Czy E odpowiada za długi spadkowe przed złożeniem oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku? Jaki jest ewentualnie zakres tej odpowiedzialności? Jaki będzie skutek niezłożenia przez E żadnego oświadczenia w ustawowym terminie?

Kazus 2 A otrzymał spadek po swoim zmarłym zamożnym wujku - B. O śmierci spadkodawcy oraz treści testamentu, w którym A został powołany do dziedziczenia jako jedyny spadkobierca A dowiedział się w dniu 5 kwietnia 2016 r. Niedługo później, bo 16 lipca 2016 r. sam A zmarł śmiercią tragiczną. A nie zdążył podjąć żadnych czynności związanych z dziedziczeniem po B. Jedynym spadkobiercą A jest jego syn, C. C zastanawia się czy powinien przyjąć spadek przysługujący mu po ojcu, o którym wie, że miał znaczne długi. C zastanawia się także, czy ma ewentualnie jakieś prawa do spadku pozostawionego przez wujka swojego ojca. Czy C może mieć jakieś prawa do spadku przysługującego po B? Czy C może odrzucić spadek po A, dziedzicząc jednocześnie po B?

Kazus 3 A był jedynym synem B, zmarłego w dniu 18 czerwca 2015 r. A złożył oświadczenie o przyjęciu spadku wprost oraz uzyskał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, zgodnie z którym spadek po B przypadł w całości A na podstawie ustawy. A rozporządził znaczną częścią majątku spadowego, m.in. sprzedał pojazd należący do ojca na rzecz C. Umowa została zawarta z wykorzystaniem internetowego portalu aukcyjnego w dniu 15 sierpnia 2015 r. W styczniu 2016 r. konkubina B – D odkryła testament własnoręczny, zgodnie z którym to ona dziedziczyła spadek po B. D wystąpiła do sądu o zmianę stwierdzenia nabycia spadku i uzyskała postanowienie, zgodnie z którym spadek dziedziczy D – na podstawie ustawy. Obecnie D domaga się od C wydania pojazdu na jej rzecz. Czy roszczenie to jest uzasadnione?

Kazus 4 A jest spadkobiercą B, który zmarł w dniu 3 stycznia 2016 r. A do chwili obecnej nie złożył żadnego oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. A obawiał się, że konieczność spłaty długów spadkowych może doprowadzić do sytuacji, w której realna wartość majątku spadkowego będzie niewielka, bądź wręcz zerowa, w związku z czym sporządził wykaz inwentarza, w którym pominął wartościowe przedmioty majątkowe znajdujące się w mieszkaniu należącym do B oraz oszczędności zgromadzone na rachunku bankowym należącym do B. Jeden z wierzycieli spadkodawcy, C po zapoznaniu się z treścią wykazu wniósł o sporządzenie spisu inwentarza przez komornika, wykazując nieuwzględnienie przez A przedmiotów wchodzących w skład spadku. W jaki sposób A będzie odpowiadać za długi spadkowe?

Kazus 5 A, B i C są spadkodawcami zmarłego D, przy czym A przysługuje udział w wysokości ½, natomiast B oraz C – po ¼. Wszyscy spadkodawcy przyjęli spadek wprost, nie dokonali jednak póki co działu spadku. Wartość stanu czynnego spadku wynosi 200.000 zł, natomiast wysokość długów wchodzących w skład spadku 100.000 zł. Wszystkie długi zostały spłacone przez C, gdyż to do niego, jako osoby faktycznie zajmującej się majątkiem spadkodawcy, wierzyciele kierowali swoje roszczenia. Czy C był wobec właścicieli zobowiązany do zapłaty długów całości, zgodnie z żądaniami tych wierzycieli? Czy w związku ze spłatą zobowiązań C przysługują jakieś roszczenia wobec współspadkobierców? Jaka jest ewentualnie wysokość tych roszczeń?

Kazus 6 A był wnukiem i spadkobiercą testamentowym B, zmarłego w sierpniu 2016 r. W związku z niepowodzeniami w prowadzeniu działalności gospodarczej A był poważnie zadłużony. Dlatego też A odrzucił spadek przypadający po B, tak żeby mienie spadkowe nie zostało zajęte przez wierzycieli. W efekcie spadek mieli otrzymać ojciec i wujek A - C i D, dziedziczący na podstawie ustawy. C oraz D zapewnili A, że „w sposób nieformalny” przekażą mu większość z majątku wchodzącego w skład spadku. Kto będzie dziedziczyć? Czy wierzyciele A mogą w jakiś sposób bronić się przed działaniami podejmowanymi przez swojego dłużnika?