Postępowanie nieprocesowe Art. 506. W postępowaniu nieprocesowym zasadą jest, że postępowanie wszczynane jest na wniosek. Legitymację do złożenia wniosku mają osoby zainteresowane, niemniej jednak w niektórych postępowaniach legitymację mają jedynie niektóre z nich (art. 545, 561, 562, 585, art. 635 § 2 k.p.c.). Legitymację do złożenia wniosku mają także np. prokurator (art. 7) i Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Praw Dziecka.

Postępowanie nieprocesowe może być wszczęte także z urzędu Postępowanie nieprocesowe może być wszczęte także z urzędu. Możliwość taka wynika z przepisów kodeksu postępowania cywilnego i z przepisów ustaw szczególnych. Kodeks postępowania cywilnego dopuszcza wszczęcie postępowania z urzędu m.in. sprawach: - uchylenia postanowienia o stwierdzeniu zgonu lub uznaniu za zmarłego osoby żyjącej (art. 541 i 543); - ustanowienia doradcy tymczasowego (art. 548 § 1) - o uchylenie ubezwłasnowolnienia, gdy ustały przyczyny, dla których je orzeczono (art. 559 § 1) - rodzinnych i opiekuńczych (art. 569 § 2 i art. 570, z wyjątkiem spraw unormowanych w art. 5981 i n.) - ustanowienia kuratora dla osoby prawnej (art. 603 § 2) - uchylenia zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem, jeśli odpadła podstawa dalszego jego trwania (art. 614) - wpisu wzmianek i ostrzeżeń w postępowaniu wieczystoksięgowym (art. 6267 § 3 i 4, art. 62611 § 1 i 2 oraz art. 62613 § 1 i 2) - zabezpieczenia spadku (art. 635 § 1)

- nakazania złożenia testamentu oraz wyjawienia przedmiotów spadkowych (art. 647, 648 i 655 § 1) - ustanowienia kuratora spadku (art. 666 § 1) - uchylenia zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli w odniesieniu do tego samego spadku zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 6691) - uchylenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli postanowienie o uznaniu spadkodawcy za zmarłego lub o stwierdzenie jego zgonu zostało uchylone (art. 678) - zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub uchylenia zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli wskutek prawomocnego zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku uległ zmianie krąg spadkobierców (art. 690 § 2) - stwierdzenia likwidacji niepodjętego depozytu (art. 69320)

W postępowaniu nieprocesowym stan sprawy (zastępujący pojęcie zawisłości sporu) w toku następuje z chwilą doręczenia wniosku uczestnikom postępowania, a gdy jedynym uczestnikiem jest wnioskodawca lub gdy postępowanie wszczęto z urzędu – z chwilą podjęcia przez sąd pierwszej czynności przygotowawczej zmierzającej do rozstrzygnięcia sprawy (postanowienie SN z dnia 26 marca 1992 r., I CRN 19/92, LEX nr 9074). Jeżeli po merytorycznym rozpoznaniu sprawy wszczętej z urzędu sąd dojdzie do przekonania, że brak jest podstaw do rozstrzygnięcia danej sprawy, wówczas nie powinien umarzać postępowania, lecz wydać rozstrzygnięcie merytoryczne Jeżeli sąd opiekuńczy po przeprowadzeniu wszczętego z urzędu postępowania o pozbawienie władzy rodzicielskiej dojdzie do przekonania, iż brak jest merytorycznych przesłanek do pozbawienia rodzica tej władzy, nie powinien postępowania umarzać, lecz dać wyraz swemu negatywnemu rozstrzygnięciu w sentencji postanowienia, które będzie wówczas podlegało zaskarżeniu rewizją (uchwała SN z dnia 18 lutego 1969 r., III CZP 134/68, OSNCP 1969, nr 11, poz. 194, LEX nr 909).

Art. 507 Zgodnie z kodeksem sąd okręgowy właściwy jest w sprawach o ubezwłasnowolnienie (art. 544 § 1), o orzeczenie separacji na zgodny wniosek i o zniesienie separacji (art. 5671), w sprawach z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych oraz samorządzie załogi przedsiębiorstw państwowych (art. 6911 § 2). Przepisy szczególne wprowadzają właściwość sądu okręgowego np. w sprawach: - rejestracji dzienników i czasopism (art. 20 ust. 1 pr. Pras.) - ewidencji partii politycznych (art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych) - dotyczących odwołania od odmowy rejestracji ponadzakładowych układów zbiorowych pracy (art. 24111 § 5 pkt 1 k.p.) oraz stwierdzenia reprezentatywności ponadzakładowej organizacji związkowej (art. 24117 § 2 k.p.) - o wydanie wypisu aktu notarialnego przez kancelarię notariusza osobom, które nie były stronami czynności i dla których nie zastrzeżono w akcie prawa otrzymania wypisu (art. 110 § 2 pr. Not.) - protestów wyborczych (art. 393 § 1 k.wyb.).

Na podstawie odesłania zawartego w art. 13 § 2 k. p. c Na podstawie odesłania zawartego w art. 13 § 2 k.p.c. istnieje możliwość stosowania w postępowaniu nieprocesowym art. 18 § 1 k.p.c., zgodnie z którym, jeżeli przy rozpoznawaniu sprawy w sądzie rejonowym powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd ten może przekazać sprawę do rozpoznania sądowi okręgowemu (postanowienie SN z dnia 10 września 1987 r., IV CR 213/87, LEX nr 8838).

Art. 508 Właściwość sądu w postępowaniu nieprocesowym jest zawsze właściwością wyłączną. Wyklucza to dopuszczalność zawarcia umowy prorogacyjnej. Charakter postępowania nieprocesowego, w którym krąg uczestników nie jest z góry wiadomy, przesądza o niedopuszczalności zawierania takich umów prorogacyjnych. Kodeks wprowadza także odmienne regulacje regulacje w zakresie właściwości miejscowej sądu w postępowaniu nieprocesowym. Są to np. sprawy: - o stwierdzenie zgonu lub uznanie za zmarłego (art. 526) oraz uchylenie postanowień w tym przedmiocie (art. 540) - o ubezwłasnowolnienie (art. 544 § 2) - o podział majątku wspólnego (art. 566) - rodzinne i opiekuńcze (art. 569 § 1) - o uznanie ojcostwa (art. 581 § 1)

- o przysposobienie (art - o przysposobienie (art. 585 § 2) oraz wyrażenie blankietowej zgody na przysposobienie (art. 589 § 1) - z zakresu kurateli (art. 599 § 1, art. 601, 602 i 603) - z zakresu prawa rzeczowego (art. 606, 6101 § 2, art. 6106 § 2) - o uchylenie zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem, jeśli odpadła podstawa dalszego jego trwania (art. 614 w zw. z art. 606) - o złożenie oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku (art. 640 § 1 i 2) - z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych oraz samorządzie załogi przedsiębiorstw państwowych (art. 6912) - depozytowe (art. 692 oraz 69318 § 2)

Wyznaczenie sądu właściwego z uwagi na względy celowości może być spowodowane np. zamieszkiwaniem większości uczestników lub świadków w okręgu innego sądu, niemożnością uzyskania profesjonalnego zastępstwa procesowego w okręgu danego sądu, koniecznością przeprowadzenia znacznej liczby dowodów w okręgu danego sądu lub też koniecznością przeprowadzenia niektórych dowodów, np. oględzin nieruchomości. W przypadku przekazania sprawy na podstawie art. 508 § 2 właściwy jest sąd okręgowy (jeśli sprawa dotyczy sądu rejonowego) oraz sąd apelacyjny (w przypadku przekazania sprawy należącej do właściwości sądu okręgowego). Przekazanie sprawy może nastąpić także do sądu niepodlegającego instancyjnie sądowi przekazującemu

Art. 509 Sprawy o przysposobienie w pierwszej instancji sąd rozpoznaje w składzie jednego sędziego i dwóch ławników. W postępowaniu nieprocesowym sąd okręgowy w składzie 3 sędziów zawodowych rozpoznaje sprawy o ubezwłasnowolnienie (art. 544 § 1). Przepisy ustaw szczególnych mogą przewidywać skład 3 osobowy także w innych sprawach, np. w przypadku rozpoznawania protestów wyborczych na podstawie Kodeksu wyborczego. W zakresie przyczyn i zasad wyłączenia sędziego nie ma szczególnych przepisów w postępowaniu nieprocesowym. Dlatego analogicznie (odpowiednio) należy stosować tu przepisy dotyczące tej instytucji w procesie (art. 48-54 KPC).

Zdolność sądowa i procesowa uczestnika W zakresie atrybutów uczestników postępowania nieprocesowego, tzn. zdolności sądowej i procesowej, a także ich reprezentacji w postępowaniu, stosuje się odpowiednio przepisy Części pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego. Jedynie przepisy o zdolności procesowej są uzupełnione wskutek uregulowania zdolności samodzielnego dokonywania czynności procesowych przez niektóre osoby w postępowaniu ich dotyczącym. Zgodnie z art. 560 KPC, do zaskarżania postanowień wydanych w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie uprawniony jest sam ubezwłasnowolniony, nawet wówczas gdy ustanowiony został doradca tymczasowy albo kurator. Stosownie do art. 559 § 3 KPC z wnioskiem o uchylenie albo zmianę ubezwłasnowolnienia może wystąpić także ubezwłasnowolniony.

Artykuł 573 KPC przewiduje natomiast, że osoba pozostająca pod władzą rodzicielską, opieką albo kuratelą ma zdolność podejmowania czynności w postępowaniu dotyczącym jej osoby, chyba że nie ma zdolności do czynności prawnych. Szczególnym przepisem jest również art. 549 § 2 KPC - przedstawicielem ustawowym jest także tzw. doradca tymczasowy, ustanowiony dla osoby pełnoletniej w toku postępowania o jej ubezwłasnowolnienie, stosuje się bowiem do niego przepisy dotyczące kuratora osoby częściowo ubezwłasnowolnionej. W innych wypadkach do reprezentacji uczestników w postępowaniu nieprocesowym stosuje się ogólne przepisy dotyczące przedstawicielstwa ustawowego i pełnomocnictwa zawarte w Kodeksie cywilnym, Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz Kodeksie postępowania cywilnego.

Art. 510 W postępowaniu nieprocesowym udział może wziąć każdy, czyich praw i obowiązków dotyczy dana sprawa. Brak jest zatem typowego dla postępowania procesowego podziału na dwie strony postępowania, choć w wielu postępowaniach rozstrzygane są sporne interesy. Zasady rządzące dostępem do postępowania nieprocesowego są zupełnie inne niż w procesie, dlatego też każda osoba zainteresowana może zgłosić swój udział w postępowaniu lub może zostać do tego postępowania wezwana. Posiadanie interesu prawnego przesądza o legitymacji do wzięcia udziału w sprawie. Charakterystyczną cechą postępowania nieprocesowego jest to, iż może się zdarzyć, że weźmie w nim udział tylko jeden podmiot.

Brak dwóch przeciwstawnych stron procesu oraz legitymacja do udziału w sprawie każdej osoby, która ma interes prawny w jej rozstrzygnięciu, powodują, że w postępowaniu nieprocesowym nie występują te instytucje prawa procesowego, które nawiązują do interesu prawnego. W postępowaniu nieprocesowym nie ma zatem instytucji interwencji ubocznej ani interwencji głównej, nie występuje także współuczestnictwo procesowe (postanowienie SN z dnia 25 lutego 2015 r., IV CZ 106/14, LEX nr 1663139). Podmiot, który ma interes w rozstrzygnięciu sprawy analogiczny do interwenienta czy współuczestnika sporu o charakterze materialnoprawnym w procesie, w postępowaniu nieprocesowym ma status uczestnika postępowania. Jeżeli w toku postępowania podmiot, który ma interes prawny, złoży pismo określone jako „interwencja uboczna”, sąd powinien potraktować takie pismo jako zgłoszenie udziału w sprawie w charakterze uczestnika postępowania.

Sąd w postępowaniu nieprocesowym ma obowiązek w toku postępowania czuwać nad tym, aby brali w nim udział wszyscy uczestnicy postępowania (postanowienie SN z dnia 13 stycznia 2010 r., II CSK 365/09, LEX nr 677770). Wezwanie może być dokonane na każdym etapie, aż do zakończenia postępowania przed sądem II instancji. Sąd powinien zażądać od wnioskodawcy informacji o takich osobach i ich adresach, dostarczenia przez niego odpisów pism i załączników w celu doręczenia zainteresowanemu oraz wydać postanowienie o wezwaniu do udziału w sprawie zainteresowanego. Postanowienie o wezwaniu do udziału w sprawie jest niezaskarżalne.

Wezwanie do wzięcia udziału w sprawie uzasadnia np Wezwanie do wzięcia udziału w sprawie uzasadnia np.: - Zainteresowanymi w zgłoszeniu żądania stwierdzenia nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego zarówno w podstawowym trybie przewidzianym w art. 669–677, jak i w trybie szczególnym przewidzianym w art. 679, są nie tylko spadkobiercy lub ich następcy prawni oraz zapisobiorcy z tytułu zapisu windykacyjnego, lecz także wszystkie inne osoby mające interes prawny w prawidłowym wykazaniu następstwa po spadkobiercy - W sprawie o podział majątku wspólnego, obejmującego spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, sąd wzywa właściwą gminę do udziału w sprawie, jeśli ma orzec o przyznaniu tego prawa jednemu z małżonków i nakazaniu drugiemu wydanie lokalu - W sprawie o ustalenie treści aktu małżeństwa na wniosek jednego ze współmałżonków (art. 40 p.a.s.c.) sąd powinien wezwać do udziału w sprawie drugiego współmałżonka jako osobę niewątpliwie zainteresowaną - W sprawie o stwierdzenie zasiedzenia posiadacz zależny jest zainteresowanym w rozumieniu art. 510 - Wierzyciel spadkodawcy, będący uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po nim, ma interes prawny w uczestnictwie w sprawie z wniosku spadkobiercy o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku

W przedmiocie odmowy dopuszczenia do udziału w sprawie sąd także powinien wydać postanowienie, które podlega zaskarżeniu zażaleniem. Legitymację do złożenia zażalenia ma nie tylko podmiot, którego bezpośrednio dotyczy to postanowienie, lecz także każdy inny uczestnik postępowania. Każdy uczestnik postępowania nieprocesowego ma interes prawny w tym, aby wzięły w nim udział wszystkie osoby zainteresowane, i dlatego właśnie legitymowany do wniesienia zażalenia jest każdy uczestnik (Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 13 maja 1969 r., II CZ 43/69, OSNCP 1970, nr 4, poz. 63)

Przyznanie danemu podmiotowi statusu uczestnika nie ma charakteru nieodwracalnego. Sąd może w toku postępowania dojść do przekonania, że po stronie uczestnika brak jest w istocie interesu prawnego, i odmówić takiej osobie prawa dalszego uczestnictwa w sprawie.

niewzięcie przez zainteresowanego udziału w sprawie rozpoznawanej w postępowaniu nieprocesowym nie powoduje nieważności postępowania (uchwała SN w składzie siedmiu sędziów z dnia 20 kwietnia 2010 r., III CZP 112/09, OSNC 2010, nr 7-8, poz. 98).

Art. 511 Do wniosku o wszczęcie postępowania mają zastosowanie, oprócz powołanego przepisu, także art. 126 § 1-3, 4 oraz art. 187 k.p.c. W niektórych przypadkach przepisy wymagają złożenia wniosku na urzędowym formularzu. Wymóg taki dotyczy wniosku o wpis w postępowaniu wieczystoksięgowym, jeżeli nie jest zawarty w akcie notarialnym (art. 6262 § 1 i 2), wniosku o wpis w postępowaniu o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego oraz wniosku o wpis do rejestru zastawów. W przypadku stwierdzenia braków formalnych wniosku podlegają one uzupełnieniu w trybie art. 130. W przypadku wniosków, które są składane na urzędowych formularzach, zastosowanie ma art. 1301

Art. 512 W postępowaniu nieprocesowym możliwe jest cofnięcie wniosku w części (postanowienie SN z dnia 18 kwietnia 2013 r., II CSK 503/12, LEX nr 1324271) Art. 512 reguluje wyłącznie kwestię cofnięcia wniosku po rozpoczęciu posiedzenia lub po złożeniu oświadczenia na piśmie przez któregokolwiek z uczestników. W takiej sytuacji sąd jest obowiązany do zakreślenia uczestnikom postępowania terminu na ewentualne złożenie sprzeciwu wobec cofnięcia wniosku.

Artykuł 512 § 1 nie wprowadza rozróżnienia na przypadki, w których dochodzi do zrzeczenia się roszczenia, oraz na przypadki, gdy do zrzeczenia roszczenia nie dochodzi, tak jak czyni to art. 203 § 1. W związku z powyższym bez znaczenia jest złożenie przez wnioskodawcę oświadczenia o zrzeczeniu się roszczenia (lub też brak takiego oświadczenia), o ile w ogóle przedmiotem sprawy są takie roszczenia, ponieważ dla dopuszczalności cofnięcia wniosku kluczowe są wyłącznie oświadczenia innych uczestników. W postępowaniu nieprocesowym nie ma zastosowania art. 203 § 1, gdyż zasadniczym przedmiotem postępowania nieprocesowego jest ustalenie stanu prawnego, a nie rozstrzyganie roszczeń (uzasadnienie postanowienia SN z dnia 26 stycznia 2012 r., III CSK 147/11, OSNC 2012, nr 7-8, poz. 96).

Cofnięcie wniosku w postępowaniu nieprocesowym podlega kontroli sądu, który ma obowiązek ocenić taką czynność pod kątem jej zgodności z prawem, zasadami współżycia społecznego lub możliwości obejścia prawa. Art. 203 § 4 k.p.c. stosuje się na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. odpowiednio w postępowaniu nieprocesowym i sąd może pozbawić skuteczności prawnej cofnięcie lub ograniczenie wniosku w tym postępowaniu, choćby czynności te nie naruszały warunków przewidzianych w art. 512 k.p.c. (postanowienie SN z dnia 25 czerwca 1981 r., I PR 94/80, OSNCP 1981, nr 12, poz. 247) W przypadku skutecznego cofnięcia wniosku sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania (art. 355 w zw. z art. 13 § 2).

Art. 513. Niestawiennictwo uczestników nie tamuje rozpoznania sprawy Art. 513. Niestawiennictwo uczestników nie tamuje rozpoznania sprawy. Przepisów o wyroku zaocznym nie stosuje się. Mimo niestawiennictwa wnioskodawcy lub wnioskodawcy i uczestników postępowania nie ma podstaw do zawieszenia postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 5. W postępowaniu nieprocesowym wprost wyłączone jest także stosowanie przepisów o wyroku zaocznym, co oznacza, że niestawiennictwo uczestników lub ich bierne zachowanie nie uzasadniają przyjęcia za prawdziwe twierdzeń wnioskodawcy (por. art. 339 § 1 i 2) i rozstrzygnięcia sprawy na podstawie tych twierdzeń (postanowienie SN z dnia 18 grudnia 2003 r., I CK 442/02, LEX nr 599513).

Art. 514 W postępowaniu nieprocesowym rozprawa ma charakter obligatoryjny w następujących sprawach: - o ubezwłasnowolnienie (art. 555) - małżeńskich określonych w art. 564, 567 § 3 w zw. z art. 688 i 608, 5673 § 1 oraz art. 5674 - dotyczących władzy rodzicielskiej (art. 579) - o przysposobienie (art. 586 § 1) - o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką (art. 5984) - z zakresu prawa rzeczowego (art. 608 - wyjątki od tej zasady wynikające z art. 6104, 616, 6261 § 1) - o wyjawienie przedmiotów spadkowych (art. 656) - o stwierdzenie nabycia spadku (art. 669) - o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku (art. 679 § 1 w zw. z art. 669) - o dział spadku (art. 688 w zw. z art. 608); - o uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub - odrzuceniu spadku (art. 690 § 1) - z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych oraz samorządzie załogi przedsiębiorstw państwowych (art. 6917).

Celowe jest wyznaczenie rozprawy, gdy interesy stron są sprzeczne (uzasadnienie uchwały SN z dnia 30 czerwca 1988 r., III PZP 21/88, OSNCP 1989, nr 6, poz. 100) lub przyczyni się to do usprawnienia lub przyspieszenia postępowania (uzasadnienie postanowienia SN z dnia 14 kwietnia 1992 r., I CRN 31/92, LEX nr 5519). Do posiedzeń sądowych zastosowanie mają przepisy art. 148 i n., a do rozprawy - także art. 206 i n. Wysłuchanie na podstawie omawianego przepisu nie jest równoznaczne z przeprowadzeniem dowodu z przesłuchania uczestników (art. 299), gdyż jego celem jest przede wszystkim uzyskanie niezbędnych dla wyjaśnienia sprawy oświadczeń i wyjaśnień.

Zgodnie z art. 514 § 2 sąd w przypadku oczywistej bezzasadności wniosku może go oddalić na posiedzeniu niejawnym w każdej sprawie nieprocesowej, niezależnie od tego, na jakim posiedzeniu taka sprawa powinna być rozpoznawana. Celem tej regulacji jest "szybkie zakończenie postępowania nieprocesowego, którego bezcelowość - ze względu na oczywisty brak uprawnienia wnioskodawcy - wynika z treści samego wniosku" (uchwała SN z dnia 7 czerwca 1967 r., III CZP 41/67, OSNCP 1967, nr 11, poz. 200). Legitymacja wnioskodawcy podlega badaniu w każdym stanie sprawy i w dowolnym jej stanie może nastąpić oddalenie wniosku z tego powodu (orzeczenie SN z dnia 4 kwietnia 1957 r., III CR 588/56, OSPiKA 1958, z. 2, poz. 41).

Art. 515 Omawiany przepis wprowadza uregulowanie odmienne od zasad obowiązujących w postępowaniu procesowym. O ile w postępowaniu procesowym zwolnienie świadków i biegłych z przyrzeczenia jest możliwe jedynie za zgodą stron (art. 267 in fine oraz art. 283 § 1), o tyle w postępowaniu nieprocesowym decyzję w tym przedmiocie podejmuje sąd stosownie do okoliczności sprawy. Użycie pojęcia „wyjaśnienie” zamiast „zeznanie” wskazuje, że omawiany przepis reguluje szczególny dowód, jaki może być przeprowadzony w postępowaniu nieprocesowym, a nie jest to forma dowodu z zeznań świadków ani opinii biegłych. Wyjaśnienia na piśmie są szczególnym dowodem, którego celem jest ustalenie faktów mających pośrednie znaczenie dla sprawy lub tego, czy osoba składająca wyjaśnienia nie powinna być uczestnikiem postępowania czy świadkiem.

Art. 516 Postanowienia wydawane w postępowaniu nieprocesowym mają charakter merytoryczny (co do istoty sprawy są odpowiednikiem wyroków w postępowaniu procesowym) oraz procesowy (w kwestiach proceduralnych wydawane są na tych samych zasadach jak postanowienia w procesie). Do postanowień merytorycznych zastosowanie znajdą przepisy art. 316 – 338 oraz 350 – 352, do postanowień formalnych zaś - art. 354 – 3621

Art. 517 W przypadku wydania postanowienia na posiedzeniu jawnym sąd uzasadnia je i doręcza jedynie na wniosek strony zgłoszony w terminie tygodniowym od ogłoszenia. W przypadku wydania postanowienia na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza je wszystkim uczestnikom, a jeśli podlega ono zaskarżeniu, doręcza je wraz z uzasadnieniem. Zastosowanie instytucji zrzeczenia się doręczenia, które w procesie jest dopuszczalne jedynie wyjątkowo (art. 5058 § 2 dotyczący postępowania uproszczonego), w postępowaniu nieprocesowym jest dozwolone bez ograniczeń. Ustawa nie określa formy tego zrzeczenia.

Zrzeczenie się doręczenia postanowienia skraca termin uprawomocnienia się postanowienia tylko wówczas, gdy zostanie dokonane przez wszystkich uczestników. Nie jest możliwe zrzeczenie się środka odwoławczego w postępowaniu nieprocesowym (możliwość taką przewiduje art. 5058 § 3). Skutkiem zrzeczenia się doręczenia postanowienia przez uczestnika jest niedopuszczalność ewentualnego wniosku takiego uczestnika o doręczenie mu odpisu postanowienia wraz z uzasadnieniem.

Art. 518 Apelacja przysługuje od postanowień co do istoty sprawy wydanych w postępowaniu nieprocesowym i dotyczy to zarówno postanowień rozstrzygających sprawę w całości, jak i postanowień wstępnych, częściowych i uzupełniających. Od pozostałych postanowień przysługuje zażalenie na zasadach określonych w art. 394 § 1 (także w art. 3941 § 1 i 2) oraz w przypadkach wprost wskazanych w przepisach o postępowaniu nieprocesowym lub przepisach szczególnych (postanowienie SN z dnia 28 września 2001 r., III CA 3/01, LEX nr 51508).

Przepisy dotyczące postępowania nieprocesowego przewidują dopuszczalność złożenia zażalenia na postanowienie: o odmowie dopuszczenia uczestnika do udziału w postępowaniu (art. 510 § 1) o przymusowym sprowadzeniu na rozprawę osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie (art. 547 § 2) w przedmiocie ustanowienia lub odwołania doradcy tymczasowego (art. 551 § 2) zarządzające oddanie do zakładu leczniczego osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie (art. 554 § 3) o zaniechaniu doręczenia pism sądowych, wezwania lub wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie (art. 556 § 1)

o ustanowieniu kuratora w celu ochrony w toku postępowania praw osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie (art. 556 § 2) w przedmiocie określenia sposobu i okresu osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym (art. 5861) o pozbawieniu używania rzeczy współwłaściciela lub użytkownika (art. 612 § 2) o zabezpieczeniu spadku (art. 635 § 6) w przedmiocie złożenia testamentu (art. 648 § 2) w przedmiocie ustanowienia dozorcy w sprawach depozytowych (art. 6937 § 1) w przedmiocie zagrożenia nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na podstawie art. 59815 § 3 oraz nakazania zapłaty takiej kwoty (art. 59816 § 3) w przedmiocie zwrotu wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem kontaktu z dzieckiem (art. 59817 § 3)

Apelacja może zostać złożona zarówno przez uczestnika postępowania, jak i zainteresowanego, który nie był uczestnikiem postępowania, a status ten zyskuje on z chwilą złożenia tego środka odwoławczego (wyrok SN z dnia 10 lipca 1997 r., I CZ 82/97, OSNC 1997, nr 12, poz. 209).

Art. 519 Zgodnie z art. 517 w postępowaniu nieprocesowym możliwe jest zrzeczenie się doręczenia postanowienia. Jeżeli zatem uczestnik zrzekł się doręczenia postanowienia, termin złożenia środka odwoławczego od takiego postanowienia biegnie od daty jego ogłoszenia, czego rezultatem może być skrócenie okresu na uprawomocnienie się postanowienia. Terminy wniesienia środków odwoławczych określają art. 369 § 1 oraz art. 394 § 2 w zw. z art. 13 § 2. Wynoszą one: - dwa tygodnie dla apelacji - tydzień dla zażalenia.

Art. 520 Wielokierunkowy charakter postępowania nieprocesowego powoduje, że zasady orzekania o kosztach postępowania przewidziane dla procesu są istotnie ograniczone w postępowaniu nieprocesowym, ponieważ co do zasady w procesie warunkowane są one istnieniem dwóch stron o sprzecznych interesach (art. 98 § 1). Przepisy dotyczące kosztów procesu mają zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym jedynie w zakresie nieuregulowanym omawianym przepisem (uzasadnienie uchwały SN z dnia 8 lipca 1987 r., III CZP 37/87, OSNCP 1988, nr 10, poz. 138).

Prawidłowe rozstrzygnięcie zgodnie z powyższą zasadą, w sytuacji gdy zgłoszony został wniosek o zwrot kosztów postępowania przez jednego z uczestników, powinno polegać na oddaleniu wniosku (postanowienie SN z dnia 9 grudnia 1999 r., III CKN 497/98, OSNC 2000, nr 6, poz. 116). Brak jest podstaw do formułowania rozstrzygnięcia jako orzeczenia o „wzajemnym zniesieniu kosztów postępowania” lub o "poniesieniu kosztów postępowania przez każdego uczestnika stosownie do jego udziału w sprawie", względnie orzeczenia o kosztach są w ogóle pomijane.

Omawiany przepis przewiduje dwie przesłanki rozdzielenia obowiązku zwrotu kosztów na uczestników lub ich nałożenia na jednego z uczestników: sprzeczność interesów uczestników lub różny stopień zainteresowania wynikiem postępowania.

Różny stopień zainteresowania wynikiem postępowania ma miejsce najczęściej w sprawach o dział spadku i zniesienie współwłasności, gdyż w sprawach tych zakres interesów poszczególnych uczestników jest uzależniony od wielkości ich udziałów, a także od innych roszczeń rozpoznawanych w sprawach tego rodzaju: roszczeń z tytułu posiadania rzeczy, pobranych pożytków, dokonanych nakładów czy spłaconych długów spadkowych. W przypadku sprawy, w której występuje różny stopień zainteresowania, sąd może dokonać rozdzielenia obowiązku zwrotu kosztów postępowania lub nałożyć taki obowiązek na jednego z uczestników. Ostateczna decyzja w tej kwestii należy do sądu, na co wskazuje użycie słowa "może", i powinna być ona uzależniona od rodzaju sprawy, aktywności procesowej poszczególnych uczestników oraz wysuwanych przez nich żądań. w sytuacji gdy uczestnik nie wysuwa żadnych żądań ani nie składa wniosków dotyczących rozstrzygnięcia, brak jest podstaw do nakładania na niego obowiązku zwrotu kosztów, a tym bardziej obciążenia go kosztami (zob. uzasadnienie orzeczenia SN z dnia 25 lipca 1960 r., I CR 640/60, LEX nr 115502).

W kwestiach nieuregulowanych w art W kwestiach nieuregulowanych w art. 520 znajdą zastosowanie przepisy o zwrocie kosztów procesu w zakresie: - określania niezbędnych kosztów (art. 98 i 981), - kosztów zastępstwa procesowego (art. 99), - dopuszczalności rozstrzygnięcia o kosztach zgodnie z zasadą słuszności (art. 102) lub zgodnie z zasadą ponoszenia - odpowiedzialności za koszty wywołane niesumiennym lub niewłaściwym postępowaniem (art. 103), - orzekania o kosztach przy zawarciu ugody (art. 104-1041), - kosztach udziału prokuratora (art. 106), - formie rozstrzygnięć o kosztach (art. 108-1081), - wygaśnięciu roszczenia o zwrot kosztów (art. 109) oraz zwrocie kosztów przez świadka, biegłego oraz pełnomocnika i przedstawiciela ustawowego (art. 110)

W niektórych postępowaniach obowiązują zasady szczególne dotyczące kosztów: art. 6918 - w odniesieniu do spraw z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych, art. 69316 - dotyczący zwrotu kosztów w sprawach o złożeniu przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego w sprawach o wydanie depozytu art. 6948 - mający zastosowanie w sprawach rejestrowych.

Art. 521 Orzeczenia wydawane w postępowaniu nieprocesowym, podobnie jak w procesie, stają się prawomocne, gdy nie przysługuje od nich żaden zwykły środek zaskarżenia (art. 363 § 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC). Jest to tzw. prawomocność formalna. Postanowienia orzekające co do istoty sprawy są prawomocne materialnie, zwłaszcza te, które mogą być zmienione lub uchylone. Jednak w dwóch wypadkach prawomocność materialna postanowień orzekających co do istoty sprawy nie stoi na przeszkodzie ich zmianie albo uchyleniu (art. 523 KPC). Prawomocne postanowienie oddalające wniosek może być zmienione na postanowienie uwzględniające ten wniosek w razie zmiany okoliczności sprawy (np. w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia po upływie terminu niezbędnego do zasiedzenia).

Natomiast prawomocne postanowienie innego rodzaj u może być zmienione lub uchylone, jeżeli przepis szczególny tak stanowi (np. postanowienie uznające za zmarłego - art. 539 KPC, większość postanowień sądu opiekuńczego—art. 577 KPC, postanowienie stwierdzające nabycie spadku - art. 678 i 679 KPC). ; Możliwe jest również, że sąd wyda nowe postanowienie w przedmiocie, który był już prawomocnie rozstrzygnięty, jeżeli zaszły nowe okoliczności, bez uchylania poprzedniego postanowienia. Na przykład w razie ustania lub zmiany przyczyn ubezwłasnowolnienia sąd uchyla (albo zmienia) samo ubezwłasnowolnienie, tzn. wydaje nowe postanowienie o uchyleniu (lub zmianie) ubezwłasnowolnienia (art. 559 KPC). Podobnie w razie ustania przyczyn, z powodu których rodzic został pozbawiony władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy nie uchyla postanowienia o pozbawieniu tej władzy, lecz przywraca ją, wydając nowe postanowienie w tym przedmiocie (art. 579 KPC). W tych wypadkach sąd rozpoznaje po prostu inną sprawę (ze względu na nowe okoliczności) w nowym postanowieniu, w stosunku do sprawy uprzednio rozstrzygniętej prawomocnym postanowieniem. Z powyższych względów nie ma tu problemu z zarzutem res iudicata w nowym postêpowaniu.

Wykonalność Następstwem uprawomocnienia się orzeczenia jest jego wykonalność, jeżeli treść orzeczenia nadaje się do wykonania w drodze egzekucji. Wymagające wykonania postanowienie orzekające co do istoty sprawy staje się wykonalne dopiero po uprawomocnieniu, z wyjątkiem postanowień ulegających wykonaniu z mocy ustawy przed uprawomocnieniem się (art. 521 KPC). Przepis szczególny może więc nadać wykonalność postanowieniu jeszcze nieprawomocnemu (np. większość postanowień sądu opiekuńczego - art. 578 KPC). Natychmiastowa wykonalność, pomimo że dla pewnej kategorii spraw nakazana jest w ustawie, w konkretnym wypadku może okazać się szkodliwa dla istotnych interesów uczestnika i dlatego sąd może wstrzymać wykonanie postanowienia natychmiast wykonalnego (z urzędu lub na wniosek). Z uwagi na treść art. 521 KPC nie mają tu zastosowania przepisy Kodeksu o rygorze natychmiastowej wykonalności wyroków w procesie. Sąd nie może więc nadać postanowieniu rygoru natychmiastowej wykonalności.

Postanowienia wydane w sprawie, która może być wszczęta z urzędu podlegają wykonaniu z urzędu (art. 522 KPC), natomiast inne postanowienia i ugody - na wniosek uczestników.

Skuteczność Następstwem prawomocności orzeczenia sądowego, poza jego wykonalnością, są także jeszcze inne skutki prawne. Nie wszystkie orzeczenia posiadają cechę wykonalności, dlatego ich znaczenie sprowadza się do określonej skuteczności. | Podobnie jak wykonalność, skuteczność postanowień orzekających co do istoty sprawy następuje z chwilą prawomocności, chyba że Kodeks przewiduje natychmiastową skuteczność z mocy ustawy (art. 521 KPC). Najczęstszym skutkiem prawnym orzeczeń w postępowaniu nieprocesowym jest stworzenie nowej sytuacji prawnej, a co za tym idzie np. zmiany w aktach stanu cywilnego, zapisów w księgach wieczystych, rejestrach (np. wskutek uznania osoby za zmarłą, zniesienia współwłasności, ubezwłasnowolnienia itd.). Postanowieniu, które nie podlega wykonaniu w drodze egzekucji, a wywołuje tylko inne skutki prawne, sąd nie nadaje klauzuli wykonalności, a tylko stwierdza jego prawomocność, jeżeli jest ona warunkiem jego skuteczności (art. 364 § 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC).

Art. 524 Negatywną przesłanką wznowienia postępowania przez jego uczestnika jest możliwość zmiany lub uchylenia postanowienia wydanego w postępowaniu, co do którego zachodzi podstawa wznowienia. W wielu zatem sytuacjach wniosek o wznowienie postępowania będzie niedopuszczalny z powodu istnienia przepisu szczególnego umożliwiającego zmianę lub uchylenie prawomocnego postanowienia co do istoty sprawy (art. 523). Dopuszczenie możliwości wznowienia postępowania w takiej sytuacji wytworzyłoby niepożądany stan, w którym do osiągnięcia tego samego rezultatu służyłyby dwa różne środki prawne (tzw. konkurencja środków).

Art. 524 Czy wyłączenie możliwości wznowienia ma charakter bezwzględny, czy też każdorazowo należy dokonać oceny, czy dana okoliczność powoduje konkretną możliwość zmiany lub uchylenia postanowienia co do istoty sprawy, a jeżeli odpowiedź na to pytanie będzie negatywna, czy nie dopuścić jednak możliwości wznowienia. Jeżeli zachodząca okoliczność nie daje możliwości zmiany (uchylenia) postanowienia na szczególnych podstawach wskazanych w przepisach postępowania nieprocesowego, to należy uznać, że dopuszczalne jest wznowienie postępowania, mimo że formalnie przepisy dopuszczają zmianę lub uchylenie takiego postanowienia.

Art. 524 Uczestnik postępowania zakończonego postanowieniem, które się później uprawomocniło, może żądać jego wznowienia w oparciu o podstawy nieważności (art. 401), jak i inne podstawy (art. 4011-403 w zw. z art. 13 § 2). Natomiast zainteresowany niebędący uczestnikiem tego postępowania może żądać jego wznowienia na podstawie art. 524 § 2, a więc jeżeli postanowienie narusza jego prawa.

Ponadto ma wykazać interes prawny w rozumieniu art. 510. Zgodnie z § 2 omawianego przepisu zainteresowany, który nie brał udziału w postępowaniu, może żądać wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, jeżeli narusza ono jego prawa. Sam fakt pominięcia danego zainteresowanego w postępowaniu nie przesądza o zasadności żądania jego wznowienia. Zainteresowany, który nie brał udziału w postępowaniu, w skardze o wznowienie powinien wskazać, że został pozbawiony możności działania, oraz określić, na czym polega naruszenie jego prawa (uchwała SN z dnia 18 grudnia 1974 r., III CZP 88/74, OSNCP 1976, nr 1, poz. 4, oraz postanowienie SN z dnia 4 kwietnia 2014 r., II CSK 374/13, LEX nr 1480160). Ponadto ma wykazać interes prawny w rozumieniu art. 510.

Nie wzięcie przez zainteresowanego udziału w sprawie rozpoznawanej w postępowaniu nieprocesowym nie powoduje nieważności postępowania (tak uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 20 kwietnia 2010 r., III CZP 112/09, OSNC 2010, nr 7-8, poz. 98).

Przez naruszenie prawa należy rozumieć naruszenie uprawnień o charakterze materialnoprawnym, a nie wyłącznie procesowym (postanowienie SN z dnia 4 kwietnia 2014 r., II CSK 374/13, LEX nr 1480160). Z trybu wskazanego w § 2 nie może skorzystać podmiot, który wiedział o toczącym się postępowaniu, lecz do niego nie wstąpił (postanowienie SN z dnia 5 września 2012 r., IV CZ 51/12, LEX nr 1229820). W takiej sytuacji trudno bowiem mówić o pozbawieniu możliwości działania; ma tu miejsce raczej zaniechanie obrony własnych praw, co nie jest podstawą do wznowienia postępowania.

Zgodnie z art. 6263 w postępowaniu wieczystoksięgowym nie stosuje się przepisów o wznowieniu postępowania. W postępowaniu nieprocesowym oddalenie skargi o wznowienie postępowania następuje w formie postanowienia. Od postanowienia tego, jako orzekającego co do istoty sprawy, przysługuje nie zażalenie, lecz apelacja.