Postępowanie zabezpieczające Charakter prawny postępowania zabezpieczającego Postępowanie zabezpieczające na skutek nowelizacji ustawą z 2.7.2004 r. (Dz.U. Nr 172, poz. 1804) uregulowane zostało jako odrębna część (druga) Kodeksu postępowania cywilnego. Nowelizacja ta podkreśliła charakter prawny tego postępowania, wskazując na jego samodzielność i duże znaczenie dla skuteczności ochrony praw stron i uczestników postępowania. Wprowadzone zmiany wzmocniły rolę postępowania zabezpieczającego w procesie ochrony praw stron i uczestników postępowania cywilnego.

Postępowanie zabezpieczające Ochrona prawna uzyskiwana w toku tego postępowania ma charakter tymczasowy. Wydawane są w nim postanowienia, które kształtują sytuację prawną (tzw. zabezpieczenie nowacyjne), mają one jednak charakter tymczasowy, gdyż normują tę sytuację jedynie do czasu wydania prawomocnego merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie lub do czasu zmiany okoliczności stanowiących podstawę wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Zarówno w przypadku pozytywnego, jak i negatywnego rozstrzygnięcia wniosku o udzielenie zabezpieczenia wydawane jest postanowienie w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia.

Postępowanie zabezpieczające Funkcja postępowania zabezpieczającego funkcję pomocniczą w stosunku do postępowania rozpoznawczego - umożliwia zaspokojenie wierzyciela dochodzącego swoich roszczeń w postępowaniu rozpoznawczym. funkcja ochronna – jego przeprowadzenie ma w przyszłości urzeczywistnić cel postępowania rozpoznawczego. Wyraża się ona albo w zabezpieczeniu wykonalności i skuteczności orzeczenia sądowego, które ma zostać wydane w postępowaniu rozpoznawczym, albo w tymczasowym antycypacyjnym zaspokajaniu roszczenia

Pojęcie zabezpieczenia Art. 730. § 1. W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. Art. 730 1. § 1. Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. W celu zagwarantowania ochrony prawnej podmiotom prawa cywilnego wprowadzone zostały instytucje procesowe i pozaprocesowe. Zabezpieczenie uregulowane w Części drugiej Kodeksu postępowania cywilnego należy odróżniać od czynności służących zabezpieczeniu roszczeń określonych w przepisach prawa materialnego, np.. Kodeksu cywilnego (np. art. 306,364), ustawy z 29.8.1997 r. - Prawo bankowe (art. 93 ust. 1, art. 101-102), ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych (art. 65, 109). Postępowanie zabezpieczające stanowi jeden ze środków zapewnienia procesowej ochrony prawnej stron i uczestników postępowania.

Podmioty uczestniczące w postępowaniu zabezpieczającym Z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia może wystąpić każda strona lub uczestnik postępowania (art. 7301 KPC). Podmiotami tymi są: uprawniony obowiązany

W procesie z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia może wystąpić powód, pozwany, jak i interwenient uboczny. W postępowaniu nieprocesowym z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia może wystąpić uczestnik oraz zainteresowany. W obu trybach postępowań z wnioskiem takim może wystąpić podmioty działające na prawach strony wskazane w k.p.c., np. prokurator (art. 55 – 634 k.p.c.), a także Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka czy Rzecznik Praw Pacjenta. Organizacje pozarządowe nie są legitymowane do złożenia wniosku w sprawach, w których nie uczestniczą, lecz jedynie przedstawiają sądowi istotny dla sprawy pogląd, poprzez przedstawienie uchwały lub oświadczenia należycie umocowanych organów. W sytuacji gdyby w sprawach tych wniosek taki organizacja pozarządowa zgłosiła, to powinien on zostać oddalony z powodu braku legitymacji procesowej.

Przedmiot zabezpieczenia Z przepisu art. 730' KPC wynika, że przedmiot zabezpieczenia stanowi to, co w toku postępowania zabezpieczającego będzie przedmiotem czynności związanych z przeprowadzeniem postępowania zabezpieczającego, czyli roszczenie. W znaczeniu procesowym z roszczeniem o udzielenie ochrony prawnej może wystąpić nie tylko osoba uprawniona materialnie, ale także osoba, która twierdzi, że takie uprawnienie posiada. Roszczenie stanowi wyraz prawa podmiotowego związany z posiadaniem uprawnienia do jego dochodzenia, na mocy którego wierzyciel ma prawo żądać od dłużnika określonego zachowania.

Okoliczności warunkujące udzielenie zabezpieczenia Udzielenie zabezpieczenia uzależnione jest od spełnienia warunków: formalnych dopuszczalności zasadności zabezpieczenia. Sąd przed udzieleniem zabezpieczenia powinien bada istnienie wszystkich tych warunków. Odmienne będę skutki oraz rodzaje rozstrzygnięć sądu w przypadku niespełnienia poszczególnych rodzajów warunków decydujących o dopuszczalności zabezpieczenia.

uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek. Warunki formalne Wniosek o wszczęcie postępowania zabezpieczającego powinien spełniać wymogi formalne: wymogi formalne przewidziane dla pisma procesowego (art. 126 i nast KPC) wskazanie sposobu zabezpieczenia, a gdy sprawa dotyczy zabezpieczenia roszczeń pieniężnych także wskazanie sumy zabezpieczenia uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek. Gdy wniosek o udzielenie zabezpieczenia składany jest przed wszczęciem postępowania we wniosku należy zwięźle przedstawić przedmiot sprawy. Określając sumę zabezpieczenia to suma ta nie może być wyższa od dochodzonego roszczenia liczonego wraz z odsetkami od dnia wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia oraz kosztami wykonania zabezpieczenia. Suma zabezpieczenia może obejmować przewidywane koszty postępowania.

Sąd rozpoznaje zgłoszony wniosek o udzielenie zabezpieczenia najpierw pod względem spełnienia warunków formalnych. Wniosek, który ich nie spełnia to zastosowanie znajdą ogólne reguły przewidziane w przepisie art. 130 i nast. w zw. z art. 13 § 2 KPC. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega zwrotowi bez wzywania do uzupełnienia, jeżeli wniosek nie został należycie opłacony, a został złożony przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego w toku postępowania. Opłat tych nie pobiera się w przypadku, gdy wniosek jest zgłaszany w piśmie rozpoczynającym postępowanie. W sprawach, w których opłata ma charakter stały lub stosunkowy obliczany od wskazanej wartości przedmiotu sporu, przewodniczący zwraca taki wniosek bez wezwania do uiszczenia opłaty (art. 1302 § 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC). Wniosek taki podlega konwalidacji, gdyż w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie z wyżej wymienionych przyczyn możliwe jest uiszczenie brakującej opłaty. Jeżeli opłata ta zostanie uiszczona we właściwej wysokości, pismo wywoła skutek od daty pierwotnego wniesienia (art. 1302 § 2 w zw. z art. 13 § 2 KPC).

Warunki dopuszczalności Wniosek o udzielenie zabezpieczenia powinien być rozpoznany pod względem istnienia przesłanek procesowych, tj. okoliczności warunkujących rozpoznanie wniosku o udzielenie zabezpieczenie. Skoro jedynie w sprawach cywilnych podlegających rozpoznaniu przez sąd powszechny lub sąd polubowny możliwe jest udzielenie zabezpieczenia, to przed udzieleniem zabezpieczenia sąd powinien ustalić istnienie przesłanek dotyczących: sądu, tj. dopuszczalności drogi sądowej, jurysdykcji krajowej, zapisu na sąd polubowny stron, tj. zdolności sądowej, procesowej oraz właściwej reprezentacji.

W przypadku, gdy przesłanki te nie istnieją, sąd wyda postanowienie o odrzuceniu wniosku, które może zostać zaskarżone w drodze zażalenia, w trybie i na zasadach przewidzianych w przepisach art. 394 i nast. w zw. z art. 13 § 2 KPC. Postępowanie zabezpieczające zostało uregulowane w odrębnej części, a zatem jako postępowanie szczególne nie zawiera wszystkich regulacji unormowanych w postępowaniu rozpoznawczym. W związku z tym na podstawie przepisu art. 13 § 2 KPC, będą miały odpowiednio zastosowanie przepisy o procesie.

Warunki zasadności zabezpieczenia Jest to uprawdopodobnienie: roszczenia istnienia interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. W postępowaniu zabezpieczającym uprawniony nie musi udowadniać istnienia roszczenia, które ma być zabezpieczone. Gdy wniosek składany jest wraz z pozwem wystarcza odwołanie się do dokumentów uzasadniających żądanie pozwu. Gdy wniosek o udzielenie zabezpieczenia składany jest w toku postępowania, sąd dokonuje oceny zasadności wniosku nie tylko na podstawie dokumentów przedłożonych przez uprawnionego, ale na podstawie całego materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie.

Kodeks postępowania cywilnego nie definiuje pojęcie interesu prawnego (np. w art. 76, 78 § 2 czy art. 189). Określa się go jako obiektywnie istniejącą potrzebę udzielenia ochrony prawnej. W przepisie art. 7301 KPC nie skonstruowano definicji interesu prawnego, ale określono, na czym polega jego wykazanie, aby możliwe było dokonanie zabezpieczenia roszczenia. Wykazanie interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia polega w szczególności na wskazaniu, że brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w tych sprawach, w których orzeczenie nie nadaje się do wykonania.

albo uniemożliwienie wykonania orzeczenia Obecnie zatem dwie okoliczności mogą zadecydować o udzieleniu zabezpieczenia: albo uniemożliwienie wykonania orzeczenia albo możliwość powstania poważnych trudności w jego wykonaniu lub osiągnięciu celu, dla którego prowadzone było postępowanie. Gdy uprawniony nie wykaże jednej z tych okoliczności, sąd wyda postanowienie oddalające wniosek o udzielenie zabezpieczenia.

Wszczęcie postępowania Wszczęcie postępowania zabezpieczającego może nastąpić: na wniosek, z urzędu – w wypadkach, w których postępowanie może być wszczęte z urzędu (art. 570 KPC, art. 635 § 1 KPC); wszczęcie postępowania z urzędu następuje, gdy charakter sprawy tego wymaga. Wniosek może być zgłoszony: przed wszczęciem postępowania w jego toku po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego, jeżeli ma na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił (art. 730 KPC). Wniosek o udzielenie zabezpieczenia może być także zgłoszony w czasie zawieszenia postępowania w sprawie (art. 179 § 3 KPC).

Właściwość sądu w postępowaniu zabezpieczającym Gdy wniosek o udzielenie zabezpieczenia składany jest przed wszczęciem postępowania w sprawie, sądem właściwym do rozpoznania wniosku jest sąd, do którego właściwości (miejscowej i rzeczowej) wynikającej z ustawy lub umowy należy rozpoznanie sprawy w I instancji. Wnioski zgłoszone w trakcie postępowania rozpoznaje sąd tej instancji, w której postępowanie się toczy. Wniosku o udzielenie zabezpieczenie nie rozpoznaje Sąd Najwyższy, wówczas właściwy do rozpoznania wniosku jest sąd I instancji.

Właściwość sądu w postępowaniu zabezpieczającym W sprawach poddanych pod rozpoznanie sądu polubownego właściwy do rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia jest sąd polubowny, jednak dokonanie zapisu na sąd polubowny nie wyłącza możliwości zabezpieczenia przez sąd powszechny roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym (art. 1166 KPC). Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia może być sąd polubowny działający za granicą (art. 1105 oraz 1105' KPC). Jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia został skierowany do sądu niewłaściwego, to zgodnie z przepisem art. 200 w zw. z art. 13 § 2 KPC, sąd, który stwierdzi swoją niewłaściwość, przekaże sprawę sądowi właściwemu.

Skład sądu w postępowaniu zabezpieczającym Przepisy regulujące postępowanie zabezpieczające nie określają odrębnych zasad dotyczących składu składu w zakresie rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia. Skład sądu w tym postępowaniu jest więc taki, jaki wynika z właściwości rzeczowej i instancyjnej sądu rozpoznającego sprawę. W sytuacji gdy wniosek o udzielenie zabezpieczenia będzie rozpoznawał sąd I instancji, skład sądu będzie jednoosobowy, natomiast gdy wniosek rozpoznawać będzie sąd II instancji, to rozpoznanie wniosku nastąpi w składzie trzyosobowym (z wyjątkiem postępowania uproszczonego). W razie uchylenia przez sąd II instancji postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia do ponownego rozpoznania nie jest wymagana zmiana składu sądu I instancji (uchwała SN z 15.1.1992 n, III CZP 144/91 OSNC 1992, Nr 7-8, poz. 131).

Skład sądu w postępowaniu zabezpieczającym Art. 735. § 2 W sprawie, którą rozpoznaje sąd w składzie trzyosobowym, w przypadku niecierpiącym zwłoki postanowienie w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia może być wydane przez sąd w składzie jednego sędziego. W razie uchylenia przez sąd II instancji postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia do ponownego rozpoznania nie jest wymagana zmiana składu sądu I instancji (uchwała SN z 15.1.1992 r., III CZP 144/91 OSNC 1992, Nr 7-8, poz. 131)

Tryb i etapy rozpoznania spraw w postępowaniu zabezpieczającym Zasadniczo w postępowaniu zabezpieczającym sąd rozpoznaje wnioski na posiedzeniu niejawnym, z wyjątkiem wniosków o uchylenie lub zmianę postanowienia w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia. Postępowanie zabezpieczające można podzielić na etap rozpoznawczy i wykonawczy. Etap rozpoznawczy obejmuje rozpoznanie przez sąd wniosku o udzielenie zabezpieczenia pod względem: spełnienia wymogów formalnych i należytego opłacenia istnienia przesłanek dopuszczalności zasadności zgłoszonego wniosku

W przypadku gdy: wniosek nie spełnia wymogów formalnych — przewodniczący wezwie wnioskującego o uzupełnienie stwierdzonych braków formalnych, a w przypadku ich nieuzupełnienia w wyznaczonym terminie zwróci wniosek sąd stwierdzi brak przesłanek decydujących o dopuszczalności przeprowadzenia postępowania zabezpieczającego – wydaje postanowienie o odrzuceniu wniosku sąd uzna, że wniosek jest zasadny – wydaje postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia stosownie do sposobów wskazanych we wniosku sąd uzna, że wniosek nie zasługuje na uwzględnienie — wydaje postanowienie o oddaleniu wniosku o udzielenie zabezpieczenia

Etap wykonawczy rozpoczyna się z chwili wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Gdy postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w drodze egzekucji, do wykonania tego postanowienia zastosowanie mają odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, z tą różnicą, że postanowieniom o udzieleniu zabezpieczenia klauzulę wykonalności sąd nadaje z urzędu (art. 743 § 1 KPC). Wyjątek stanowi nakaz zapłaty wydawany w postępowaniu nakazowym, który z chwilą jego wydania stanowi tytułu zabezpieczenia bez nadawania mu klauzuli wykonalności (art. 492 § 1 KPC).

Podstawę przeprowadzenia postępowania zmierzającego do realizacji postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, które nie nadaje się do wykonania w drodze egzekucji, jest postanowienie zaopatrzone z urzędu przez przewodniczącego we wzmiankę o wykonalności. Do postanowień podlegających wykonaniu w inny sposób niż w drodze egzekucji należy np. wpis ostrzeżenia w księdze wieczystej, zawieszenie postępowania egzekucyjnego czy ustanowienie zakazu zbywania. Jeżeli postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia nie nadaje się do wykonania, to nie dokonuje się nawet wzmianki o wykonalności, gdyż jest ono skuteczne z chwilą jego wydania (np. postanowienie o wstrzymaniu wykonania uchwały wspólnoty mieszkaniowej).

Termin rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia Ze względu na specyfikę postępowania zabezpieczającego, aby jego przeprowadzenie osiągnęło cel, dla którego jest prowadzone, powinno ono przebiegać sprawnie i szybko, nie może być zawieszone (orz. SN z 20.9.1961 r., CZ 27/61). Wniosek o udzielenie zabezpieczenia, co do zasady, podlega rozpoznaniu bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu, chyba że przepis stanowi inaczej. W sytuacji gdy wymagane jest przeprowadzenie rozprawy, powinna ona być wyznaczona w terminie miesiąca od dnia wpływu wniosku. Kodeks nie określa skutków niedochowania terminu przez sąd, w związku z tym termin ten uważa się za instrukcyjny.

Doręczenia w postępowaniu zabezpieczającym Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, które podlega wykonaniu przez organ egzekucyjny, wydane przez sąd na posiedzeniu niejawnym, doręczane jest jedynie uprawnionemu. Obowiązanemu postanowienie to zostanie doręczone przez organ egzekucyjny równocześnie z przystąpieniem do wykonania postanowienia. Taka regulacja wiąże się z tym, że uprawniony z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia występuje w sytuacji, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zabezpieczenia, a więc kiedy istnieje uzasadniona obawa, że obowiązany dobrowolnie nie będzie chciał wykonać orzeczenia. Doręczenie obowiązanemu postanowienia przez sąd, zamiast przez organ egzekucyjny, mogłoby bowiem udaremnić dokonanie zabezpieczenia, a wówczas nie byłoby możliwe osiągnięcie celu zabezpieczenia.

Doręczenia w postępowaniu zabezpieczającym Od reguły doręczania postanowień podlegających wykonaniu przez organ egzekucyjny przepisy szczególne przewidują wyjątki: art. 748, 753 § 2, art. 7531 § 1 czy art. 755 § 3 KPC.

Art. 740 § 3 Jeżeli ustanowiono jako zabezpieczenie zarząd nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego, doręczenia obowiązanemu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia dokonuje zarządca ustanowiony przez sąd. Jeżeli obowiązany odmawia przyjęcia postanowienia albo gdy zarządca jest wprowadzony w zarząd przez komornika, doręczenia postanowienia o zabezpieczeniu dokonuje komornik.

Postanowienia nienadające się do wykonania w drodze egzekucji, np Postanowienia nienadające się do wykonania w drodze egzekucji, np. nakazujące dokonanie wpisu ostrzeżenia w księdze wieczystej lub rejestrze, zostają doręczane przez sąd także obowiązanemu.

Zasada poszanowania minimum egzystencji Zasady postępowania Zasada sprawności postępowania: przejawia się w ustaleniu krótkich terminów na rozpoznanie wniosku o udzielenie zabezpieczenia (art. 737 KPC), wyznaczaniu rozpraw tylko w wypadkach wskazanych w ustawie, związaniu sądu granicami wniosku o udzielenie zabezpieczenia (art. 738 KPC) Zasada poszanowania minimum egzystencji Zabezpieczeniu nie podlegają rzeczy, wierzytelności i prawa, z których wyłączona jest egzekucja. Nie podlegają zatem zabezpieczeniu rzeczy wyszczególnione w przepisach w art. 829-839 KPC.

Zasada poszanowania interesów Zasady postępowania Zasada poszanowania interesów Sąd, udzielając zabezpieczenia, powinien uwzględniać interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, przy rozsądnym obciążeniu obowiązanego. Zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia (art. 731 k.p.c.), gdyż wówczas zbędne jest prowadzenie postępowania rozpoznawczego. Od zasady tej istniej wyjątki, jeżeli ustawa tak przewiduje (np.. art. 753, 753', 754 KPC). Reguła ta ma istotne znaczenie w przypadku zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych, nie może zwłaszcza zastąpić orzeczenia merytorycznego w sprawie

Zakończenie postępowania Zakończenie postępowania zabezpieczającego może nastąpić w wyniku: działań podjętych przez uprawnionego lub obowiązanego działań sądu z mocy prawa W wyniku czynności uprawnionego może dojść do umorzenia postępowania zabezpieczającego lub jego upadku. Umorzenie postępowania może nastąpić, jeżeli uprawniony cofnie wniosek o udzielenie zabezpieczenia. Upadek zabezpieczenia powoduje zniweczenie skutków prawnych związanych z udzieleniem zabezpieczenia.

Do upadku zabezpieczenia może dojść w wyniku czynności podjętych przez uprawnionego, a w szczególności: jeżeli w wyniku złożonego wniosku udzielone zostało zabezpieczenie przed wszczęciem postępowania, a uprawniony nie wytoczył powództwa, lub wytoczył powództwo, ale nie wystąpił we wszczętym postępowaniu o całość roszczenia lub wystąpił o roszczenia inne niż te, które zostały objęte zabezpieczeniem (art. 744 § 2 KPC) jeżeli uprawniony, po uprawomocnieniu się orzeczenia uwzględniającego zabezpieczone roszczenie, nie złoży wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego (art. 754 § 1 KPC)

jeżeli roszczenie uprawnionego zabezpieczone było poprzez zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego, wierzytelności lub prawa, albo poprzez ustanowienie zarządu nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego czy zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa, a uprawniony w ciągu 2 tygodni od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie nie wniósł o dokonanie dalszych czynności egzekucyjnych (art. 7541 § 2 KPC).

Upadek zabezpieczenia w wyniku zachowania pozwanego nastąpi, jeżeli obowiązany złoży na rachunek depozytowy sądu sumę zabezpieczenia, której domagał się uprawniony we wniosku o udzielenie zabezpieczenia (art. 742 § 1 zd. 2 KPC). Z mocy prawa do upadku zabezpieczenia dojdzie w razie prawomocnego: zwrotu pozwu lub wniosku, odrzucenia pozwu lub wniosku, oddalenia powództwa, umorzenia postępowania (art. 744 § 1 KPC). Na wniosek obowiązanego sąd stwierdza upadek zabezpieczenia (art. 7541 § 3 KPC), nawet jeżeli do upadku zabezpieczenia doszło z mocy prawa. Na podstawie postanowienia sądu stwierdzającego upadek zabezpieczenia obowiązany będzie mógł wystąpić do organu prowadzącego postępowanie zabezpieczające o umorzenie postępowania.

Podział zabezpieczeń ze względu na cel zabezpieczenia Rodzaje zabezpieczeń Podział zabezpieczeń ze względu na cel zabezpieczenia Zabezpieczenie nowacyjne: polega na uregulowaniu stosunków prawnych i faktycznych na czas trwania postępowania. Polega ono na tymczasowym uregulowaniu sytuacji faktycznej lub prawnej pomiędzy uprawnionym a obowiązanym do czasu rozstrzygnięcia sprawy merytorycznie lub formalnie. Są to np.: zabezpieczenia polegające na nałożeniu na obowiązanego obowiązku świadczenia pieniężnego jednorazowo lub okresowo na rzecz uprawnionego w przypadku świadczeń alimentacyjnych (art. 753, 754 KPC), rentowych (art. 753' § 1 pkt 1 KPC), lub tymczasowe unormowanie praw i obowiązków stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania (art. 755 § 1 pkt 1 KPC) czy uregulowanie sposobu sprawowania pieczy nad małoletnimi dziećmi (art. 755 § 1 pkt 4 KPC)

Podział zabezpieczeń ze względu na cel zabezpieczenia Rodzaje zabezpieczeń Podział zabezpieczeń ze względu na cel zabezpieczenia Zabezpieczenie antycypacyjne stanowiące rodzaj zabezpieczenia nowacyjnego zapewnia uprawnionemu ochronę zbliżoną do tej, jaka ma zostać udzielana w ramach orzeczenia merytorycznego (np. art. 7524 § 3 KPC).

Zabezpieczenie konserwacyjne: polega na utrzymaniu istniejącego stanu prawnego lub faktycznego do czasu zakończenia postępowania w sprawie. Zabezpieczenie konserwacyjne umożliwia zachowanie substratu majątku obowiązanego, aby nie uległ zniszczeniu lub utracie (czy w wyniku czynności obowiązanego czy też osób trzecich lub sił przyrody). Dzięki czynnościom zabezpieczającym o charakterze konserwacyjnym po zakończeniu postępowania w sprawie uprawniony będzie mógł zaspokoić swoje roszczenia, które zostały potwierdzone lub ustalone w postępowaniu. Realna stanie się ochrona praw stron i uczestników postępowania. Charakter konserwacyjny ma: zabezpieczenie polegające na ustanowieniu zakazu zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem (art. 755 § 1 pkt 2 KPC), nakazanie wpisania stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze (art. 755 § 1 pkt 5 KPC), ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego prawa do lokalu (art. 7523 KPC).

Podział zabezpieczeń ze względu na przedmiot zabezpieczenia Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych i niepieniężnych. Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych może nastąpić w sposób wskazany w art. 747 KPC.

Gdy przedmiotem zabezpieczenia są roszczenia niepieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając przepisów o zabezpieczeniu roszczeń pieniężnych. Sąd w szczególności może zabezpieczyć roszczenia w sposób wskazany w art. 755 § 1 KPC. Jest to więc katalog otwarty.

Zabezpieczenie na majątku małżonka obowiązanego Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, jeżeli zostało wydane przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, stanowi także podstawę do podjęcia czynności związanych z wykonaniem zabezpieczenia na mieniu wchodzącym w skład majątku wspólnego (art. 743' KPC). Małżonek obowiązanego może — w terminie tygodnia od dnia dokonania pierwszej czynności związanej z wykonaniem zabezpieczenia — sprzeciwić się wykonaniu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, o czym organ wykonujący powinien zawiadomić uprawnionego. Sprzeciw małżonka obowiązanego nie wstrzymuje wykonania postanowienia o zabezpieczeniu, chyba że zabezpieczenie prowadzi do zaspokojenia uprawnionego; wówczas wstrzymuje się wypłatę środków pieniężnych uzyskanych w postępowaniu zabezpieczającym.

Zabezpieczenie na majątku małżonka obowiązanego W razie wniesienia sprzeciwu przez małżonka obowiązanego uprawniony może — w terminie 2 tygodni od dnia powiadomienia go o wniesieniu sprzeciwu —wystąpić do sądu o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi obowiązanego. W przypadku gdy uprawniony nie wystąpi z takim wnioskiem, to dokonane zabezpieczenie upada w zakresie wykonania na mieniu wchodzącym w skład majątku wspólnego. Upadek zabezpieczenia w stosunku do składników majątku wspólnego następuje także w przypadku oddalenia przez sąd wniosku uprawnionego o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi uprawnionego.

Koszty postępowania zabezpieczającego Postępowanie zabezpieczające wiąże się z ponoszeniem kosztów związanych z jego przeprowadzeniem. Do kosztów postępowania zabezpieczającego zalicza się koszty sądowe, koszty związane z wykonaniem zabezpieczenia (wydatki i należności komornika), koszty zastępstwa prawnego oraz koszty poniesione przez uczestników postępowania (uprawnionego czy obowiązanego) Zasadniczo o kosztach postępowania zabezpieczającego rozstrzyga sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Do czasu wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie każda ze stron ponosi koszty za siebie. O kosztach powstałych po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie rozstrzyga na wniosek ten sąd, który udzielił zabezpieczenia. Bez prawomocnego orzeczenia o kosztach postępowania zabezpieczającego komornik nie mógłby wyegzekwować od dłużnika kosztów postępowania zabezpieczającego.

Sąd orzeka o kosztach postępowania zabezpieczającego na podstawie przedstawionych dowodów ich poniesienia, tj. udokumentowanych wy­ datków, postanowień komornika ustalającego koszty prowadzenia przez niego postępowania związanego z wykonaniem zabezpieczenia wraz z po­ twierdzeniem ich wpłaty, spisu kosztów w zakresie kosztów zastępstwa prawnego. Jeśli nie zostanie dołączony do wniosku o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego spis kosztów, a strona (uczestnik) była zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika, to przyznane mogą być jedynie koszty w wysokości prawem przewidzianej. W związku z tym, że postępowanie zabezpieczające jest samodzielnym postępowaniem, koszty związane z jego wszczęciem i prowadzeniem (w tym także o koszty zastępstwa prawnego) należą się niezależnie od wysokości kosztów postępowania w sprawie, pomimo iż sąd orzeka o nich w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

Widoczne jest to zwłaszcza na przykładzie postępowania nakazowego Widoczne jest to zwłaszcza na przykładzie postępowania nakazowego. Nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym stanowi tytuł zabezpieczenia, na podstawie którego możliwe jest złożenie do komornika wniosku o przeprowadzenie postępowania zabezpieczającego. Zanim komornik dokona zabezpieczenia i ustali koszty postępowania zabezpieczającego, nakaz zapłaty może się uprawomocnić. W związku z tym nie byłoby możliwe zgłoszenie wniosku o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego i orzeczenie o nich w orzeczeniu kończącym, gdyż nakaz byłby wówczas orzeczeniem kończącym postępowanie. W przypadku gdy nakaz zapłaty uprawomocni się, zanim komornik ustali koszty postępowania zabezpieczającego, uprawniony po otrzymaniu postanowienia komornika ustalającego koszty postępowania zabezpieczającego powinien w terminie 7 dni od jego doręczenia wystąpić do sądu, który wydał nakaz zapłaty, z wnioskiem o przywrócenie terminu wraz z wnioskiem o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego.

Uprawniony będzie mógł wystąpić z wnioskiem o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego w terminie 2 tygodni licząc od dnia uprawomocnienia się postanowienia komornika ustalającego wysokość kosztów w postępowaniu zabezpieczającym na zasadzie analogii wynikającej z przepisu art. 745 § 2 KPC . W praktyce wątpliwości wzbudza kwestia, czy sąd może zmienić wysokość kosztów postępowania zabezpieczającego ustalonych przez komornika. Wprawdzie to sąd ostatecznie rozstrzyga o kosztach postępowania zabezpieczającego, jednakże na podstawie dowodów ich poniesienia, a także na podstawie prawomocnego postanowienia komornika ustalającego koszty tego postępowania.

Warunkiem orzeczenia przez sąd o kosztach postępowania zabezpieczającego jest m.in. przedłożenie prawomocnego postanowienia komornika ustalającego te koszty, które obowiązany miał możliwość zaskarżenia. Tym samym uznać należy, że sąd nie może odmiennie orzec o wysokości tych kosztów, niż to wynika z prawomocnego postanowienia komornika ustalającego koszty postępowania zabezpieczającego. Sąd natomiast orzeka, kto powinien ponieść koszty postępowania zabezpieczającego (wyr. SN z 26.1.2001 n, II CKN 366/00, PB 2001, Nr 4, s. 20). Nieprawidłowości związane z orzeczeniem przez sąd w zakresie kosztów postępowania zabezpieczającego mogą być weryfikowane poprzez wniesienie zażalenia na postanowienie w przedmiocie kosztów postępowania.

Także obowiązany będzie mógł wystąpić o przyznanie mu kosztów, jeżeli postanowienie, w którym udzielono zabezpieczenia, zostało wydane przed wszczęciem postępowania, a uprawniony nie zachował wyznaczonego mu terminu do jego wszczęcia, chyba że uprawniony nie wytoczył powództwa dlatego, że obowiązany zaspokoił roszczenie. Obowiązany z wnioskiem o przyznanie kosztów może wystąpić w terminie 2 tygodni od upływu terminu wyznaczonego uprawnionemu przez sąd na wszczęcie postępowania. Termin ten nie może być wydłużony, natomiast może być przywrócony na ogólnych zasadach. Niezgłoszenie przez uprawnionego lub obowiązanego w terminie wniosku o przyznanie kosztów postępowania zabezpieczającego skutkuje tym, że tracą oni roszczenie o zwrot tych kosztów i nie mogą ich dochodzić w procesie odszkodowawczym ani na podstawie art. 746 KPC, ani w innym postępowaniu.

Z roszczeniem odszkodowawczym o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem zabezpieczenia obowiązany może wystąpić przeciwko uprawnionemu, jeżeli uprawniony nie wniósł pisma wszczynającego postępowanie w wyznaczonym terminie albo cofnął pozew lub wniosek, jak również gdy pozew zwrócono lub odrzucono albo powództwo lub wniosek oddalono lub postępowanie umorzono lub zabezpieczenie zostało udzielone przed wszczęciem postępowania, a uprawniony nie wystąpił o całość roszczenia lub też wystąpił o roszczenia inne niż te, które zostały zabezpieczone. Odpowiedzialność uprawnionego za wynik postępowania rozpoznawczego jest niezależna od winy (wyr. SN z 25.2.2010 r., V CSK 293/09, OSNC 2010, Nr 11, poz. 148). Uprawnieni, którzy łącznie uzyskali zabezpieczenie, ponoszą odpowiedzialność solidarną za wyrządzoną szkodę.

Roszczenie odszkodowawcze wygasa, jeśli nie będzie dochodzone w ciągu roku od dnia jego powstania (art. 746 § 1 KPC). Jeżeli obowiązany w terminie 1 miesiąca od dnia rozpoczęcia terminu do wystąpienia z roszczeniem nie wytoczył powództwa, sąd zwraca uprawnionemu na jego wniosek kaucję złożoną na zabezpieczenie tego roszczenia.

Środki prawne w postępowaniu zabezpieczającym Zażalenie Rozstrzygnięcie w przedmiocie zabezpieczenia następuje w formie postanowienia. Postanowienie to podlega zaskarżeniu na ogólnych zasadach w formie zażalenia. W myśl przepisu art. 741 KPC, na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia przysługuje zażalenie. A contrario, jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia został zgłoszony dopiero przed sądem rozpoznającym sprawę w II instancji, jak też w sytuacji gdy zabezpieczenie dokonywane jest z urzędu przez sąd II instancji, to postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia nie podlega zaskarżeniu. Nie podlegają również zaskarżeniu rozstrzygnięcia sądu II instancji rozpoznające zażalenie na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia.

(post. SN z 4.9.2009 r., I CZ 83/09, OSNC 2010, Nr 5, poz. 78). Skoro upadek zabezpieczenia stwierdza się w formie postanowienia, to również postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia, jak i zawarte w tym postanowieniu określenie daty upadku zabezpieczenia podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia. Zażalenie nie przysługuje na postanowienie o wstrzymaniu wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia (post. SN z 4.9.2009 r., I CZ 83/09, OSNC 2010, Nr 5, poz. 78). Wnosząc zażalenie, w treści należy wskazać, czy wnosi się o zmianę, czy o uchylenie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia, a także określić zakres zaskarżenia, gdyż zaskarżyć można całe postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia, jak też jego część.

Wniosek o uchylenie lub zmianę Ze względu na tymczasowość postępowania zabezpieczającego należało zapewnić obowiązanemu możliwość zmiany prawomocnego formalnie postanowienia udzielającego zabezpieczenia. W myśl przepisu art. 742 KPC, w przypadku gdy odpadnie lub zmieni się przyczyna zabezpieczenia, obowiązany może żądać w każdym czasie uchylenia lub zmiany prawomocnego postanowienia, którym udzielono zabezpieczenia. Rozstrzygnięcie w przedmiocie uchylenia lub ograniczenia zabezpieczenia następuje zawsze po przeprowadzeniu rozprawy. Postanowienie rozpoznające wniosek o uchylenie lub zmianę postanowienia udzielającego zabezpieczenia podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia; do momentu jego rozpoznania następuje jego wstrzymanie.

Wówczas nie przeprowadza się rozprawy. Uchylenie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia i upadek zabezpieczenia następuje w przypadku złożenia przez obowiązanego na rachunek depozytowy sądu sumy zabezpieczenia żądanej przez uprawnionego we wniosku o udzielenie zabezpieczenia (art. 742 § 4 k.p.c.). Wówczas nie przeprowadza się rozprawy. Z wnioskiem o uchylenie lub zmianę postanowienia udzielającego zabezpieczenia może wystąpić oprócz obowiązanego także prokurator oraz Rzecznik Praw Obywatelskich. Ze względu na specyfikę postępowania zabezpieczającego sądem właściwym do rozpoznania wniosku o uchylenie lub zmianę postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia jest sąd, który w danym momencie rozpoznaje sprawę merytorycznie. Wiąże się to także z zasadą sprawności postępowania i możliwości podjęcia niezwłocznie czynności, jeśli dojdzie do zmiany okoliczności, które uzasadniały dokonanie zabezpieczenia.

ŹRÓDŁO: I. Gil w: Postępowanie cywilne, E. Marszałkowska – Krześ (red.), Postępowanie cywilne, Warszawa 2013